تبیان، دستیار زندگی
عراق، در طول جنگ تحمیلی به طور مکرر علیه رزمندگان اسلام از سلاح های شیمیایی استفاده کرد. اولین تلاش ها برای اعمال ممنوعیت استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک در اعلامیه های 1868 سن پطرزبورگ، 1874 بروکسل و 1898 لاهه مط...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بمباران شیمیایی حلبچه (28اسفند 1366)

عراق، در طول جنگ تحمیلی به طور مکرر علیه رزمندگان اسلام از سلاح های شیمیایی استفاده کرد.

اولین تلاش ها برای اعمال ممنوعیت استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک در اعلامیه های 1868 سن پطرزبورگ، 1874 بروکسل و 1898 لاهه مطرح شد، اما به تنظیم یک معاهده ی بین المللی نیانجامید.

در 1907، تلاش ها به تنظیم یک معاهده ی بین المللی که از نظر حقوقی تعهدآور بود، انجامید. با شروع جنگ جهانی اول، کنوانسیون 1907 لاهه نتوانست از وقوع جنگ شیمیایی ممانعت به عمل آورد. کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی کشورها را به امضای پروتکل 17 ژوئن1925 ژنو درباره منع کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک وادار کرد، اما توسعه، تولید یا ذخیره سازی این گونه سلاح ها را منع نکرد.

در 16 دسامبر 1971، مجمع عمومی سازمان ملل طرح معاهده ای را که کمیسیون خلع سلاح ژنو برای منع، توسعه، تولید و انباشت جنگ افزارهای میکروبی و سمی و نابود سازی آنها تهیه شده بود، تصویب کرد.

در 11 نوامبر 1987، سازمان ملل قطعنامه ای در مورد جنگ افزارهای شیمیایی به تصویب رساند.


کنوانسیون منع جنگ افزارهای شیمیایی

این کنوانسیون دارای یک مقدمه، 24 ماده و 3 متن پیوست است و دبیر کل سازمان ملل؛ دبیر این کنوانسیون است. تهیه و تنظیم آن 24 سال به درازا انجامید و مذاکرات تدوین آن در ماه ژوئن 1992 در کنفرانس خلع سلاح پایان پذیرفت. سپس در اجلاس چهل و هفتم مجمع عمومی سازمان ملل به اتفاق آرا به تصویب رسید.


توانایی شیمیایی عراق در آغاز جنگ تحمیلی

عراق در 31 شهریور 1359، که تهاجم سراسری خود را به ایران آغاز کرد، دارای مشخصات توانایی تهاجمی جنگ افزارهای شیمیایی به شرح زیر بود:

1-   توانایی حفاظتی و رفع آلودگی، وسایل حفاظتی انفرادی – یگانی برای کلیه ی پرسنل در داخل خودروهای زرهی، وجود گروهان شیمیایی و رفع آلودگی در سازمان زرهی لشگرهای رزمی.

2-  داشتن مناسبات تجاری دراز مدت با شوروی؛ بزرگ ترین تدارک کننده ی جنگ افزارهای شیمیایی مورد نیاز عراق .

3-  داشتن مناسبات تجاری با غرب از جمله انگلستان، هلند، آلمان غربی و امریکا به منظور خرید مواد شیمیایی و تجهیزات حفاظتی مورد لزوم جهت نیل به خودکفایی در زمینه ی ساخت جنگ افزارهای شیمیایی .

4-  در اختیار داشتن انواع سیستم های پرتاب مهمات شیمیایی از جمله هواپیماهای دور پرواز، توپخانه، راکت های سطح به سطح و موشک ها.


کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی توسط عراق

در اوایل جنگ، در منطقه شلمچه رژیم عراق برای اولین بار به طور محدود از سلاح شیمیایی استفاده و برای دومین بار در منطقه میمک تکرار کرد.

در آذر سال 1361، مقدار محدودی از سولفورموستارد (عامل تاول زا) را علیه رزمندگان ایران در تک های شبانه مورد استفاده قرار داد.

در سال 1362، عراق در پیرانشهر و حوالی پنجوین سلاح شیمیایی به کار برد که ایران حادثه ی پنجوین را "جنایت جنگی" نامید.

استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی در بُعد وسیع توسط عراق از اوایل زمستان 1364، پس از آزادسازی شهر فاو آغاز شد.

در اوایل سال 1366، عراق بار دیگر از جنگ افزارهای شیمیایی به طور انبوه در جبهه ی مرکزی سومار استفاده کرد.

پس از عملیات والفجر 8، حدود 7000 گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد سمی علیه مواضع نیروهای ایران شلیک شد. در طول 20 روز هواپیماهای عراقی به طور مداوم بیش از هزار بمب شیمیایی در صحنه ی عملیات فرو ریختند و متجاوز از 30 تهاجم شیمیایی علیه هدف های غیر نظامی در ایران انجام داد.

بمباران شیمیایی شهر مرزی سردشت عراق در هفتم تیر 1366 فجیع ترین و وحشتناک ترین تهاجم از این نوع بود که سبب کشته و مجروح شدن عده بسیاری از مردم غیرنظامی محلی شد. جمهوری اسلامی ایران این تهاجم را غیرانسانی اعلام کرد و شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ افزارهای شیمیایی در جهان بعد از بمباران هسته ای هیروشیما نامید.

وحشیانه ترین مورد استفاده در اسفند 1366، در حلبچه بوده است که وسیع ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاکنون به شمار می رود که حداقل 5000 تن از مردم کُرد و مسلمان این شهر را به کام مرگ فرستاد و 7000 تَن دیگر را مجروح کرد.

به کارگیری سلاح های شیمیایی از سوی عراق، در حالی صورت می گرفت که این کشور جزو 120 کشور امضا کننده ی پروتکل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح های سمی، خفه کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت.

بی بی سی -رادیو دولتی انگلستان - در 6/1/1367، گزارش داد: یک دکتر بلژیکی و یک دکتر هلندی از سازمان بهداشت بین المللی موسوم به پزشکان بدون مرز و یک متخصص مسایل شیمیایی به اتفاق آرا تایید کردند که در حلبچه و مناطق اطراف آن علیه مردم غیر نظامی از سلاح های شیمیایی استفاده شده است.

خبرگزاری فرانسه در 12/1/1367 اعلام کرد: «حلبچه شهری از کردستان عراق که به تصرف ایران در آمده و طی روزهای 27 و 28 اسفند ماه توسط عراق بمباران شیمیایی شده، منجمد و ساکن در خوابی عمیق فرو رفته است.»

نیویورک تایمز امریکا در 6/1/1367 نوشت:«این عمل از هر جهت و به هر مفهوم یک جنایت جنگی است که با انکارهای سست و رسمی عراق و عذر و بهانه های غیررسمی در مورد استفاده از یک سلاح ناجوانمردانه در آمیخته است.»

سرلشکر "وفیق سامرایی" رییس پیشین استخبارات (اطلاعات) نظامی عراق در مورد بمباران شیمیایی گفته است:

«جنایتی که در حلبچه اتفاق افتاد، توسط 50 فروند جنگنده ی عراقی صورت گرفت. محموله هر یک از این جنگنده ها چهار بمب شیمیایی بود. این حمله به دستور صدام صورت گرفت. بمباران حلبچه به دلیل ناامیدی و یأسی بود که در صدام به وجود آمده بود، زیرا در تاریخ های 10 و 11 مارس 1988 ایرانی ها منطقه ی دربندیخان و حلبچه و مناطق اطراف آن را مورد تهاجم قرار داده و موفقیت هایی کسب کرده بوند. در این حملات گروه های کُرد آن ها را همراهی می کردند . صدام تیپ و لشکرها را یکی پس از دیگری به مقابله با نیروهای ایران فرستاد تا مانع از پیشروی در عراق شوند، اما هیچ نتیجه ای در پی نداشت و خسارات فراوانی به نیروهای عراقی وارد شد. در انتقام از این حمله، صدام دستور داد تا حملات شیمیایی گسترده ای را روی حلبچه انجام دهند. نظر استخبارات عراق کاملاً متفاوت بود. سازمان سیا به ما اطلاع داد که تعداد محدودی از واحدهای توپخانه ایران از محور شرق شط العرب به محور حلبچه در شمال انتقال یافته اند. ما با توجه به مسئولیتی که داشتیم صدام را از این امر با خبر ساختیم. بخش عظیمی از واحدهای توپخانه ایران از فاو عقب نشینی کردند. تشکیلات ما برای مقابله با حمله ایران در حلبچه آماده شد، اما صدام با چنین فاجعه ای موافقت کرد.»