جهاد خودکفایی مقدمه جهاد اقتصادی
یکی از دستورات سازنده اسلام این است که تا می توانید از کمک گرفتن از دیگران بپرهیزید و کارهای خود را با دستان خود انجام دهید. این دستور حکیمانه چنان در استقلال شخصیت افراد موثر است که از مسلمانان افرادی پابرجا و مستقل می آفریند و به آنان می آموزد، همیشه روی پای خود بایستند و به انتظار یاری جستن از دیگران نباشند.
همه مسلمانها در عرصه فردی، اجتماعی و مخصوصا در بعد کلان حکومتی باید تمرین کنند تا تنها در مواقع ضروری از دیگران درخواست کمک داشته باشند و تا آنجا که می توانند به دیگران تکیه نکنند. امام حسن عسکری علیه السلام در این زمینه می فرماید:
اِدفَعِ المَسألَةَ ما وَجَدتَ التَّحَمُّلَ یُمكِنُكَ فإنّ لِكُلِّ یَومٍ رِزقا جَدیدا(بحار الأنوار، ج 75، ص 378)؛ تا جایى كه مى توانى تحمّل كنى، دست نیاز دراز مكن؛ زیرا هر روز، روزىِ تازه اى دارد.
این آموزه پراهمیت به قدری در دیدگاه بزرگان پراهمیت است که به عمل کننده آن وعده بهشت داده شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید:
گروهی از انصار، خدمت رسول خدا صلّی الله علیه و آله شرفیاب شدند و عرضه داشتند: ای رسول خدا! (عملی را به ما یاد بده و) بهشت را برای ما تضمین فرما. حضرت در پاسخ به آنها فرمود: از هیچ کس چیزی نخواهید و درخواستی نکنید.
آنها نیز پذیرفتند. از آن پس چنین شده بود كه اگر سواره اى تازیانه اش مى افتاد، براى آن كه از كسى خواهشى نكند، خود از مركب پیاده مى شد و آن را برمى داشت و اگر كسى بند كفشش پاره مى شد، خوش نداشت از كسى بند كفشى بخواهد.(أمالی شیخ طوسی، ص 664)
پیامبر خدا به تاثیر دنیوی این مساله پرداخته است و به ارتباط تنگاتنگ «خودکفایی» و «اقتصاد» اشاره فرموده است. ایشان می فرماید:
كسى كه خداوند او را به اسلام هدایت كند و قرآن را به وى بیاموزد و با وجود این، دست نیاز به سوى مردم دراز كند، بر پیشانى او چنین نوشته می شود: فقیر (باش) تا روز قیامتاین آموزشی است که پیامبر خدا هزار و اندی سال پیش به یاران خود داده و برای امروز ما به یادگار نهاده است. مسلما این آموزه ای نیست که تنها آخرت انسان را تضمین کند. بلکه این یک «جهاد خودکفایی» است که ابتدا دنیای مسلمین را و در نهایت آخرت آنها را آباد خواهد کرد.
در روایت دیگری، پیامبر خدا به تاثیر دنیوی این مساله پرداخته است و به ارتباط تنگاتنگ «خودکفایی» و «اقتصاد» اشاره فرموده است. ایشان می فرماید:
مَن هَداهُ اللّهُ لِلإسلامِ و عَلَّمَهُ القرآنَ ثُمّ سَألَ الناسَ كُتِبَ بینَ عَینَیهِ: فَقیرٌ إلى یَومِ القِیامَةِ (تنبیه الخواطر، ج 1، ص 9)؛ كسى كه خداوند او را به اسلام هدایت كند و قرآن را به وى بیاموزد و با وجود این، دست نیاز به سوى مردم دراز كند، بر پیشانى او چنین نوشته می شود: فقیر (باش) تا روز قیامت.
گویا که این سخن را پیامبر دوراندیشمان همین امروز برای برخی از جوامع اسلامی فرموده است. جوامعی که در عین ثروتمندی، نیازمند و فقیر کشورهای توسعه یافته اند. مردمی که در نهایت تن پروری و تنبلی، تنها چشمانشان به کالاهای وارداتی است و از خود هیچ ندارند.
آیا مردمی که تا سجاده ها و تسبیح ذکر گویی شان را هم از بیگانگان می گیرند، فقیر به حساب نمی آیند؟ آیا بر پیشانی کشوری که همیشه باید برای تامین نیازهای اساسی خود، نفت بفروشد، «فقیر و نیازمند» نوشته نشده است؟ آیا فقر، چیزی جز این است که همیشه چشمانمان به دستان بیگانه امیدوار باشد و دستانمان به تلاش آنها آویخته؟
بنابراین از این روایت زیبا می فهمیم که اگر قرار باشد فقر از جامعه ای رخت بربندد و رشد اقتصادی به صورت فزاینده ای شکل گیرد، باید «خودکفایی» به معنای واقعی آن، صورت پذیرد. به بیان دیگر اگر قرار باشد در کشوری «تحولی جهادی در زمینه مسایل اقتصادی» روی دهد، مسلما بدون تلاش همه جانبه در زمینه «خودکفایی» امکان پذیر نخواهد بود. پس باید گفت که «جهاد خودکفایی» مقدمه ای لازم برای «جهاد اقتصادی» است.
البته روشن است که این مسیر با «راحت طلبی» و «تن پروری» سازگار نیست و سختی های فراوانی را در پی خواهد داشت. از یک سو جامعه باید تحمل فشارهای حاصل از قطع کالای وارداتی را تحمل کند و طعم زندگی دشوار را به جان خود بخرد؛ از سوی دیگر نیز باید در همه عرصه ها تلاشی همه جانبه داشته باشد و زندگی راحت و در آسایش را به خاطر نتیجه ای بزرگتر و والاتر به کناری وانهد. زیرا این یک قانون کلی و سنتی الهی است که:
«وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى» (سوره نجم، آیه 39)؛ «و اینكه براى انسان بهرهاى جز سعى و كوشش او نیست.»
آری، دستیابی به خودکفایی اقتصادی، نیازمند روحیه ای جهادی و پرتلاش است که همه مسلمانان مخصوصا پیروان فرهنگ اهل بیت باید خود را به چنین روحیه ای مسلح نمایند.
سیدمصطفی بهشتی
گروه دین تبیان
