خزان زودرس چنارهای شهر

داستان غم‌انگیزی است حكایت درختان شهرمان، درختانی كه مدت‌هاست به یك مرگ تدریجی محكوم شده‌اند. همان‌هایی كه دیگر درخت سبزی و طراوت بر قامتشان اندازه نیست و سال‌هاست به جامه زرد و خزان‌زده‌شان حتی در فصل بهار و تابستان خو گرفته‌اند.

انگار درختان شهرمان مدت‌هاست به نابودی محكوم شده‌اند، از قطع ده‌ها اصله درخت به بهانه احداث فلان پروژه شهری به صورت علنی گرفته تا قلع و قمع شبانه درختان باغ‌ها و زمین‌ها به دست افراد ناشناس به قصد بلندمرتبه‌سازی. فرقی نمی‌كند مهم این است كه در زندگی ماشینی امروز هر جا كه درختان شهرمان مانعی باشند بر سر راه پیشرفت و تكنولوژی براحتی از میان برداشته می‌شوند.

اما آن دسته از درختانی كه در حاشیه‌اند و وجودشان مانعی بر سر راه هیچ ساخت و ساز و پیشرفتی نیست هم چندان از گزند این سرنوشت تلخ در امان نیستند. آنها هم آنقدر مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند كه یا بیماری و آفت به جانشان می‌افتد یا با ابتلا به خزان زودرس به مرگی تدریجی محكوم می‌شوند.

هرچه هست حال درختان شهرمان دیگر مدت‌هاست خوب نیست، درختانی كه ماه‌هاست با تشدید آلودگی هوا در كلانشهرها هرازگاهی ساكنان این شهر دودآلود و غبار گرفته سری به آسمان بلند می‌كنند و یادشان می‌افتد همین درختان نه‌چندان سبز و با طراوت شهرمان با اندك رمقی كه برایشان مانده، نفس كشیدن در هوای آلوده و سمی را برای شهروندان قابل‌تحمل‌تر كرده‌اند، اما با حال نه‌چندان مساعدی كه درختان شهرمان دارند، انگار حالا باید علاوه بر آلودگی هوا نگران مرگ تدریجی درختان شهر هم باشند.

خزان زودرس

در ماه شهریور هستیم كه درختان تهران دوباره گرفتار خزان زودرس شده‌اند،‌ هرچند این موضوع صرفا امسال اتفاق نیفتاده و بیش از یك دهه است كه عمر سرسبزی و طراوت درختان شهرمان كوتاه‌تر از حد معمول شده است و آنها در بهار، گرفتار خزان می‌شوند.

مشاهدات كارشناسان محیط‌زیست هم نشان می‌دهد برگ‌های درختان در پایتخت از اواسط مرداد زرد می‌شوند؛

به طوری كه تا پایان تابستان بتدریج برگ‌ریزان اتفاق می‌افتد. در حالی كه در بسیاری از شهرها برگ‌ریزان در این زمان آغاز می‌شود در تهران درختان از برگ عریان شده‌اند.

در این سال‌ها بارها برخی كارشناسان زیست‌محیطی و فضای سبز با اشاره به خزان زودرس درختان به متولیان محیط زیست و مسوولان شهری هشدار داده و این اتفاق را آغاز یك فاجعه در اكوسیستم شهری دانسته‌اند. آنها آلودگی ناشی از دود خودرو‌ها را علت اصلی زردی درختان عنوان كرده و یادآور شده بودند كه اگزوز خودروها مقدار زیادی از آلاینده‌ها را در هوای شهر پخش می‌كنند و چون این آلاینده‌ها از طریق برگ، جذب و وارد بافت‌های گیاه می‌شوند فعالیت آنها را مختل می‌كنند، به طوری كه تنفس گیاه با مشكل مواجه شده و بسختی انجام می‌شود.

مدیركل پیشین محیط زیست استان تهران از افرادی بود كه چنین نظری داشت و معتقد بود تهران دیگر نفس نمی‌كشد و به همین دلیل است كه در تابستان دچار خزان می‌شوند.

روزانه مقادیر زیادی از گاز منواكسیدكربن به سمت درختان متصاعد می‌شود كه تنفس آنها را با مشكل مواجه كرده و در درازمدت

به پیری و خزان زودرس آنها می‌انجامد

او كه 4 سال پیش در مورد مرگ خاموش درختان پایتخت هشدار داده و خواستار هماهنگی دستگاه‌ها برای كاهش آلودگی هوا شده بود همچنان بر این نظر خود كه درختان قربانی آلودگی هوا شده‌اند تاكید كرده و معتقد بود: اگر آلودگی افزایش یابد فصل جوانی و شادابی درختان كوتاه شده و روزی می‌رسد كه درختان در بهار زرد شوند. صدوق گفته بود: هرچند مطالعات علمی و دقیقی در مورد خزان زودرس درختان در پایتخت صورت نگرفته و برخی اظهارنظرها براساس مشاهده‌های عینی است، اما همین مشاهد‌ه‌ها نشان می‌دهد درختان، فصول كمی از سال را سبز و شاداب هستند و از اواسط مرداد برگ‌هایشان به زردی می‌گراید؛ به گونه‌ای كه گاه در شهریور درختانی را می‌بینی كه به طور كامل زرد و خشك شده‌اند و این موضوع در مورد چنارهای ولیعصر و درختان فلسطین بیشتر به چشم می‌خورد.

براساس گزارش‌های شركت كنترل كیفیت هوای تهران، روزانه مقادیر زیادی از گاز منواكسیدكربن به سمت درختان متصاعد می‌شود كه تنفس آنها را با مشكل مواجه كرده و در درازمدت به پیری و خزان زودرس آنها می‌انجامد. محمدهادی حیدرزاده، مشاور شهردار تهران در محیط‌‌زیست می‌گوید: آلاینده‌های شیمیایی مانند لایه سیاهی از دود و غبار، برگ درختان را پوشانده و در مناطق مركزی شهر برگ‌ها كاملا به شكل سیاه درمی‌آیند، به‌گونه‌ای كه همه راه‌های تنفسی درخت را پر می‌كند و به اصطلاح نفس‌كشیدن را برای درخت سخت و گاه ناممكن كرده و به این ترتیب با مسدود شدن منافذ برگ كه محل تنفس آن است تبادل اكسیژنی برگ از بین می‌رود و با توجه به اختلالاتی كه در این فرآیند به وجود می‌آید برگ‌ها در فصل جوانی زرد و خشك می‌شوند.

بی‌دفاع در برابر ساخت و سازها

اما این فقط خزان زودرس نیست كه مرگ تدریجی درختان شهر را رقم زده است، بلكه طی سال‌های اخیر ساخت و سازها نیز بلای جان درختان شهرمان شده‌اند.

سهل‌انگاری مسوولان و برخی بی‌تفاوتی‌ها نسبت به پیگیری جدی موضوع قطع درختان و شناسایی و مجازات سنگین برای مجرمان جهت جلوگیری از تكرار مجدد چنین حوادثی باعث شده سناریوی قطع درختان برای ساخت و سازهای سودجویانه همچنان در شهر ادامه داشته باشد تا سودجویان در پس این كوتاهی‌ها برای منفعت‌طلبی خود براحتی حقوق شهروندان را صنایع كنند.

در مقابل نمونه‌هایی از قطع درختان كه با هدف ساخت و ساز چه قانونی و چه غیرقانونی در سطح شهر انجام می‌شود، در مواردی نیز مشاهده شده كه به بهانه اجرای پروژه‌های شهری ده‌ها و شاید صدها اصله درخت یا نهال براحتی قطع می‌شوند. این در حالی است كه بتازگی گزارش‌هایی از شهروندان به دستمان می‌رسد كه می‌گویند در مناطق محل سكونت شان مشاهده می‌كنند برای ساخت و ساز یا اجرای فلان پروژه منطقه‌ای پیمانكاران آهك و مواد شیمیایی به پای درختان می‌ریزند تا خشك شوند و بتوانند بی‌دردسر این درختان را كه خشك شده‌اند، قطع كنند.

گرمای هوا و شوك درختان

یكی از علل دیگری كه برای خزان زودرس درختان در تهران مطرح می‌شود و معلوم نیست تا چه اندازه مبنای علمی و كارشناسانه دارد گرمای هواست كه از دیدگاه مسوولان اجرایی در حوزه فضای سبز، درختان پهن برگ پایتخت را تحت‌تأثیر قرار داده و به زردی آنها در اواسط تابستان می‌انجامد، به گونه‌ای كه آنها ادعا می‌كنند در فصول گرم سال با بالا رفتن دمای هوا شوكی به درختان وارد می‌شود كه زردی آنها را به‌دنبال دارد.

مدیرعامل سازمان پارك‌ها و فضای سبز شهرداری تهران ازجمله این مسوولان است كه چنین اعتقادی دارد و می‌گوید: هر ساله در فصل تابستان بر اثر شوك ناشی از افزایش حرارت هوا اغلب درختان پهن برگ و ضعیف دچار خزان زودرس می‌شوند و این موضوع در سال‌هایی كه دمای هوا یكباره بالا می‌رود، نگران‌كننده است.

از دیدگاه علی محمد مختاری، با توجه به آلودگی و وارونگی هوای تهران باید در فضاهای سبز شهر از درختانی استفاده كرد كه سازگار با شرایط آب و هوایی پایتخت باشند و به این منظور سعی‌شده در این فضاها از گونه‌های گیاهی ماندگار، مثمر و سازگار با شرایط آب و هوایی شهر استفاده شود، موضوعی كه بسیاری از مسوولان و كارشناسان محیط‌زیست بر آن تاكید دارند؛ همچنین تقویت درخت، تنظیم زمان آبدهی و تغذیه مناسب درختان با فسفات از راهكارهای تقویت درختان شهر و جلوگیری از خزان زودرس آنهاست.

درختان را دریابیم

حال درختان شهرمان مدت‌هاست كه دیگر خوب نیست، همان درختانی كه باید مانند سپری در برابر آلودگی هوا عمل كنند و در این شرایط بحرانی آلودگی هوا با تصفیه گردو غبار و آلودگی زندگی در این شهر آلوده را برای تهرانی‌ها قابل تحمل‌تر كنند حالا خودشان هم نیاز به مراقبت دارند.

شاید مرگ تدریجی درختان شهرمان در برابر ده‌ها معضل مبتلا به كلانشهر تهران همچون ترافیك و آلودگی هوا

به چشم نیاید و تاكنون حساسیت كمتر مسوولی را برانگیخته باشد، شاید این روزها وقتی سری به آسمان بلند می‌شود كمتر نگاهی متوجه زردی و رنگ پریدگی درختان شهرمان شود، شاید حال نزار درختان شهرمان برای خیلی‌ها آنقدرها هم كه باید مهم به نظر نیاید و تمام اینها شاید به این دلیل است كه نه شهروندان و نه مسوولان حتی تصورش را هم نمی‌كنند كه درختان یك شهر تا چه حد مهم‌اند و شهر بی‌درخت یعنی شهری بی‌روح و مرده با شهروندانی خمیده و ملول.

منبع : پوران محمدی- جام جم