تضمینی برای پاداش انفاق

آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقیقت یك تجارت پر سود است، چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، و مى‏دانیم هنگامى كه شخص كریمى عوض چیزى را بر عهده مى‏گیرد رعایت برابرى و مساوات نمى‏كند بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‏كند.

البته این وعده الهى منحصر به آخرت و سراى دیگر نیست، آن كه در جاى خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع بركات جاى انفاقها را به نحو احسن پر مى‏كند.

اگر انسان مالش را در راه خدا انفاق نكند و برایش باقى بماند از آن منتفع نمى‏شود و اگر انفاق كند كارى در راه خدا كرده است، پس با وجود این چرا از انفاق مى‏پرهیزد؟

جزاى انفاق از پى خواهد آمد!!

قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (سبا 39)

بگو: بدون شك، پروردگارم براى هر كس از بندگانش كه بخواهد روزى را گشایش مى‏دهد، و یا براى او تنگ (و محدود) مى‏گرداند و هر چه را (در راه او) انفاق كردید پس او (عوضش را) جایگزین مى‏كند و او بهترین روزى‏دهندگان است.

نكته‏ها:

شخصى از امام صادق (علیه السلام) پرسید: اگر خداوند جاى آنچه را انفاق شده پر مى‏كند، پس چرا من هر چه انفاق مى‏كنم جایگزینش نمى‏رسد؟! حضرت فرمود: اگر مال حلال باشد و براى مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران مى‏شود. (تفسیر نور الثقلین و كافى، ج 2، ص 486) علاوه بر این ممكن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن‏ به نسل بعدى در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود.

جمله" فَهُوَ یُخْلِفُهُ" : (او جایش را پر مى‏كند) تعبیر جالبى است كه نشان مى‏دهد آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقیقت یك تجارت پر سود است، چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، و مى‏دانیم هنگامى كه شخص كریمى عوض چیزى را بر عهده مى‏گیرد رعایت برابرى و مساوات نمى‏كند بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‏كند.

البته این وعده الهى منحصر به آخرت و سراى دیگر نیست، آن كه در جاى خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع بركات جاى انفاقها را به نحو احسن پر مى‏كند.

اگر انسان مالش را در راه خدا انفاق نكند و برایش باقى بماند از آن منتفع نمى‏شود و اگر انفاق كند كارى در راه خدا كرده است، پس با وجود این چرا از انفاق مى‏پرهیزد؟ امام باقر (ع) به حسین بن ایمن فرمود: «اى حسین انفاق كن و به عوضى كه خدا مى‏دهد یقین نماى كه هیچ مرد و زنى نیست كه از انفاق مال در راهى كه خدا را خشنود مى‏كند سرباز مى‏زند مگر آن كه چند برابر آن را در راهى كه خدا را به خشم مى‏آورد هزینه خواهد كرد». (نور الثقلین، ج 4، ص 340)

كسى كه بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز كفران نعمت او نمى‏كند و با امر رسالت او محاربه نمى‏كند و بر بندگان صالح او نمى‏تازد و از انفاق در راه او بیمى به دل راه نمى‏دهد. و مى‏داند كه:

«وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ- اگر چیزى انفاق كنید عوضش را خواهد داد.»

كلمه «یَقْدِرُ» از «قدر» هم به معناى اندازه‏گیرى است و هم به معناى سخت‏گیرى. (مفردات راغب ) ولى در اینجا به قرینه كلمه «یَبْسُطُ» به معناى سخت‏گیرى است.

در آیه 36 نیز مسأله‏ى گشایش و تنگى رزق مطرح شد لیكن مخاطب آن كفّار و مخاطب این آیه مؤمنین هستند.

تاجرى كه مى‏بیند سرمایه‏اش در معرض تلف شدن است، حاضر است جنس خود را ارزان یا نسیه بفروشد و اگر مشترى خوبى برایش پیدا شد و نفروخت، كم عقل است. عمر ما هم سرمایه‏اى است كه در معرض تلف شدن است و خداوند آن را به بهاى گران مى‏خرد، معامله نكردن با خدا كم عقلى است.

رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمودند: هر شب منادى ندا مى‏دهد: «هب للمنفق خلفا و هب للمسك تلفا» (خدایا!) به انفاق كننده عوض و پاداش بده و ثروت خسیس و بخیل را تلف كن. (تفسیر مجمع البیان)

خداوند بهترین رازق است. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ» چون:

الف: همه چیز به دست اوست و مى‏تواند ببخشد.

ب: بخل ندارد.

ج: به همه مى‏بخشد.

د: بخشش او، بى منّت و بى توقّع است.

ه: دائمى است.

و: نیازها را مى‏داند.

ز: چیزهایى مى‏بخشد كه دیگران توان بخشیدن آن را ندارند.

بطوركلی جمله" هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ" (او بهترین روزى دهندگان است) معناى گسترده‏اى دارد و از ابعاد مختلف قابل دقت است.

او از همه روزى دهندگان بهتر است به خاطر اینكه مى‏داند چه چیز ببخشد و چه اندازه روزى دهد كه مایه فساد و تباهى نگردد، چرا كه به همه چیز عالم است.

او هر چه بخواهد مى‏تواند اعطاء كند چرا كه به هر چیز قادر است.

او در برابر آنچه مى‏بخشد پاداش و جزائى نمى‏خواهد چرا كه غنى بالذات است.

او حتى بدون درخواست مى‏دهد چرا كه از همه چیز با خبر است و حكیم است.

بلكه در حقیقت هیچكس جز او" روزى دهنده" نیست، چرا كه هر كس هر چه دارد از اوست و هر كس چیزى به دیگرى مى‏دهد" واسطه انتقال روزى" است، نه روزى دهنده.

این نكته نیز قابل دقت است كه او در برابر اموال" فانى" نعمتهاى" باقى" مى‏دهد، و در مقابل" قلیل"" كثیر" مى‏بخشد.

پیام‏ها:

1 ـ تفاوت رزق بدست او و سبب تربیت و تكامل انسان است. (مقتضاى ربوبیّت خداوند قبض و بسط رزق‏ها است.) «رَبِّی یَبْسُطُ ... وَ یَقْدِرُ»

2 ـ انفاق مهم است نه مقدار آن.«ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ»

3ـ انفاق، تنها با مال نیست بلكه از هر نعمتى كه خدا به انسان داده مى‏توان انفاق كرد. «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ»

4ـ یقین به پرداخت عوض، عامل سخاوت است. «ما أَنْفَقْتُمْ ... فَهُوَ یُخْلِفُهُ»

5ـ یكى از دلایل اختلاف رزق، امتحان افراد است. «یَبْسُطُ ...، یَقْدِرُ، ... ما أَنْفَقْتُمْ»

6ـ انفاق‏ها جبران مى‏شود. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ» و خداوند ضامن جبران است. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ»

7ـ انفاق‏ها به بهترین صورت جبران مى‏شود. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ»آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

1-  تفسیر نور، ج 9

2-  تفسیر نمونه، ج18

3-  تفسیر هدایت، ج 10

4-  تفسیر نور الثقلین و كافى، ج 2

5-  مفردات راغب

6-  تفسیر مجمع البیان