ضرب‌المثل‌های نهج البلاغه

1. مفهوم ضرب‌المثل«حوضی برایشان از آب پر سازم که تنها خود بتوانم آبش را بکشم» یعنی چه و برای چه کسانی فرموده است؟

2. مفهوم ضرب‌المثل«گوسفند تک رو طعمه گرگ می‌گردد» یعنی چه و به چه مناسبتی حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ ذکر کرده‌اند؟

3. ضرب‌المثل«خاشاک در چشم و استخوان در گلو» یعنی چه، و به چه مناسبت حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ ایراد فرموده‌اند؟

4. معنای ضرب‌المثل«ذمه من گرو سخنانی است که می‌گویم و تمام آن‌ها را ضمانت می‌کنم» چیست و به چه مناسبتی ایراد شده است؟

5. ضرب‌المثل«شیری می‌خواهند از مادری که از شیردان باز ایستاده» به چه معنا است و در چه موردی ایراد شده است؟

6. حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ جمله«شما برای تیراندازی نشانه و برای خورنده لقمه و برای حمله کننده شکارید» را درباره چه کسانی فرموده و منظور آن حضرت چه بود؟

7. مفهوم ضرب‌المثل«من بینی و چشم این کار را زده‌ام»[1] چیست و در چه موردی گفته شده است؟

8. مفهوم ضرب‌المثل«تربت ایدیکم» یعنی«دست‌های شما به خاک آلوده باد» یعنی چه و در مورد چه کسانی گفته شده است؟

پاسخ‌ها:

1. مفهوم ضرب‌المثل این است که: «نقشه‌ای برای آن‌ها(طلحه و زبیر) طرح کنم که راه فرار از آن را نداشته باشند.»[2]

این ضرب‌المثل را برای طلحه و زبیر فرموده است که خواهان خون عثمان بودند و جنگ جمل را به راه انداختند.

2. مفهوم ضرب‌المثل این است که: «از تنهایی و پراکندگی بپرهیز که انسان تنها طعمه شیطان می‌شود.»[3]

وقتی که حضرت راجع به اشتباهات خوارج سبک مغز سخن می‌گفت این ضرب‌المثل را بیان فرمودند.

3. این ضرب‌المثل را پیرامون غصب خلافت فرموده‌اند که حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ در مقابل این غصب صبر و بردباری را پیش گرفتند که همچون خاری در چشم و استخوانی در گلو او را ناراحت می‌کرد.[4]

4. منظور و مقصود حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ این است که: در راستی گفتارم تردیدی نیست و باطل و نادرستی در آن راه ندارد. این ضرب‌المثل را آن حضرت هنگامی که مردم مدینه با او بیعت کردند فرمود.[5]

5. معنای ضرب‌المثل این است که: طلحه و زبیر توقع دارند من هم مانند عثمان از مال فقرا و مسلمانان هر چه می‌خواهند به ایشان بدهم(لکن من چنین نخواهم کرد).

این ضرب‌المثل را در توبیخ کسانی ایراد می‌کند که توقعات بی مورد از آن حضرت داشتند.[6]

6. درباره اهل بصره. منظور آن حضرت این است که: شما به خاطر کم فهمی و نادانی، لشکر بیگانه(اصحاب جمل) را به شهر خود راه دادید که شما را هدف تیر خودشان قرار داده، و اموالتان را خورده و گرفتارتان ساخته‌اند.[7]

7. این ضرب‌المثل بجای ضرب‌المثل فارسی است که می‌گویند: «من همه طرف این کار را زیر و رو کرده‌ام» یعنی این کاری که می‌خواهم انجام بدهم تصمیم نهایی من است. این ضرب‌المثل را حضرت در مورد جنگ با معاویه بیان داشته است و آن را حتمی می‌داند.

8. یعنی خداوند شما را به فقر و پریشانی مبتلا سازد و خیر و نیکی نبینید. این ضرب‌المثل را حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ خطاب به اهل کوفه فرموده است هنگامی که در جنگ با اهل شام سستی و سهل انگاری ورزیدند.

پی نوشت ها :

[1] . لقد شربت انف هذا الامر و عینه». خطبه 43.

[2] . خطبه 137. شماره 4.

[3] . خطبه 127، شماره 8.

[4] . خطبه 3. شماره 3.

[5] . خطبه 16، شماره 1.

[6] . خطبه 22، شماره 3.

[7] . خطبه 14، شماره 1.

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع : اندیشه قم