باید و نباید های بچه داری

و یک اصل کلی وجود دارد و آن این است که والدین ابتدا باید خویشتن را تربیت کنند. اگر والدین خودشان دارای صفات نکوهیده باشند،  نمی توانند در فرزندشان، صفات پسندیده را به وجود آورند.

در سیر تربیت کودک اگر بدانید در هر مرحله از رشد و پیشرفت كودك، چه چیز انتظار شما را می‌كشد، آسان‌تر می‌توانید تشخیص دهید كه آیا رفتار كودكتان «نرمال» است یا نه. دانستن آنچه در آینده پیش می‌آید، به تجربه می‌تواند به والدین كمك كند تا با مشكلات و مسایل مربوط به هر سن كنار می‌آیند. چند نمونه از این موقعیت ها را همراه با راه حل آن ارائه می دهیم.

موقعیت

برای فرزندم بسیار مشكل است كه به دیگران اجازه استفاده از وسایلش را بدهد. او در مورد اسباب‌بازیها و وسایلش بسیار انحصارطلب است. البته این تازه شروع مشكل است و حتی در مورد تاب پارك یا صندلی اتوبوس نیز چنین برخوردی دارد.

فكر كنید

وقتی بچه‌ای كوچك هستید، هیچ چیز واقعا متعلق به شما نیست. دقت كنید شاید در جشن تولدتان یك تفنگ اسباب‌بازی به شما هدیه بدهند. اما وقتی برادرتان را با آن اذیت كردید، پدرتان آن را از شما می‌گیرد. یكی از بلوزهایتان را بسیار دوست دارید اما وقتی بزرگتر می‌شوید، مادرتان آن را به خواهر كوچكتان می‌دهد. در این صورت، كم‌كم باور می‌كنید كه مجبورید تمام وسایل مهم‌تان را در جایی مخفی كنید تا گم نشود.

راه حل‌ها

**  شرایطی ایجاد كنید كه بچه‌ها قرض دادن وسایل خود را برای مدتی كوتاه، تمرین كنند. مانند بازی هایی چون بدمینتون و كارهای دستی كه بچه‌ها مواد لازم یا مداد رنگی‌ها را با هم قسمت می‌كنند.

** پیش از اینكه چنین موقعیتی پیش بیاید، دقیقا به فرزندتان بگویید كه چه توقعی از او دارید. مثلا قبل از آوردن دوستی به منزلتان، به او بگویید كه او چه مدت آنجا خواهد ماند. به او اطمینان خاطر بدهید كه پس از رفتن دوستش، تمام وسایلش همچنان متعلق به خود اوست. بگذارید فرزندانتان چند چیز را كه مجبور نیست با دوستش شریك باشد، كنار بگذارد.

** بعضی از وسایل خود را با او شریك شوید و بگویید كه چه كاری انجام می‌دهید مثلا: «علی! دوست داری از ماشین حساب من استفاده كنی؟ خوشحال می‌شوم كه به طور مشترك از آن استفاده كنیم.»

**  فرزندتان را تشویق كنید كه اسباب بازیهایش را با شما شریك شود. اغلب برای كودك راحت‌تر است كه وسایلش را با پدر و مادرش استفاده كند. زیرا كودك می‌داند كه شما مراقب آنها هستید و به او بر خواهید گرداند. این كار تمرین مناسبی برای استفاده مشترك از وسایل است.

**  به جای اینكه از كودك بخواهید اسباب بازیهای خاصی را به دیگری بدهد، به او فرصت انتخاب بدهید. مثلا: "سارا دوست دارد با عروسكهای تو بازی كند. كدام عروسكت را دوست داری به او بدهی تا بازی كند؟"

** راه ساده‌تر این است كه در موقعیت‌هایی غیر از مواردی كه می‌خواهد چیزی را به كسی بدهد، به او این عمل را آموزش دهید. زیرا در لحظه‌ای كه در مورد اسباب‌بازی دیگری پیش می‌آید، هرگز به نظر شما در مورد ارزش مشاركت در استفاده از وسایل، توجهی نمی‌كند. از فرصتهای مناسبی كه برای نشان دادن خوبی قرض دادن وسایل به دیگران در خانه پیش می‌آید، استفاده كنید.

**  قوانین كاملا مشخصی در مورد استفاده مشترك از وسایل وضع كنید. برای چیزهایی مانند مداد رنگی‌ها، خمیربازی، لوازم ورزشی و سایر وسایلی كه متعلق به همه بچه‌ها یا خانواده است باید قوانین «مالكیت همگانی» داشته باشید. در مورد چیزهایی كه اعضای خانواده به‌طور انفرادی از آنها استفاده می‌كنند، قوانین مجزایی وضع كنید. در این صورت، تمایل بیشتری دارند كه لوازم كم‌ارزش‌تر خود را موقتا به دیگران بدهند.

فضای خصوصی خواهر و برادر در اتاق مشترك

موقعیت

فرزندانم اتاقی مشترك دارند و همیشه در حال دعوا با یگدیگر هستند. هر دوی آنها از نداشتن فضای خصوصی ویژه خود شكایت دارند و هر دو مرا به ستوه می‌آورند تا مشكلشان را حل كنم.

فكر كنید

با رشد بچه‌ها، بسیاری از آنها كم‌كم به فضای خصوصی نیاز پیدا می‌كنند. این نیاز، مرحله‌ای طبیعی از رشد آنها است. حقوق فرزند شما برای زندگی خصوصی، باید با نشان دادن قابل اعتماد بودن و مس ‍ ئولیت‌پذیری او، اعطا شود.

راه حلها

** برنامه‌ای زمانی را روی درب اتاق كودكتان آویزان كنید. اجازه بدهید تا آنها یك ساعت از روز، برای انجام امور خصوصی خود، اتاق را "رزرو" كنند. وقتی در ساعت خصوصی آنها، كسی مزاحمشان نشود، یاد می‌گیرند كه به زمان خصوصی یكدیگر احترام بگذارند. زمان را تنظیم کنید تا شخصی كه طی زمان خصوصی دیگری مزاحم او شود، نیمی از وقت خود را از دست بدهد. اگر این شخص همچنان به اذیت خواهر یا برادرش در زمان خصوصی او ادامه دهد، می‌توان زمانی را كه تلف کرده به ساعت خصوصی خواهر یا برادرش اضافه كرد.

** حتی كوچكترین اتاق خواب را نیز می‌توان به فضاهای خصوصی كوچكتری تبدیل كرد. می‌توانید كمد لباس یا قفسه‌های كتاب را به صورت "دیوار" در وسط اتاق بچینید. (این روش می‌تواند بهتر از تحمل مشاجرات دائمی باشد). بخشی از فضای جلوی درب ورودی را برای هر قسمت به عنوان "محدوده خنثی" تعیین كنید. قانونی ساده وضع كنید: " قبل از ورود به فضای دیگری باید اجازه بگیری" .

** اجازه دهید هر فرزند در جایی از خانه، فضایی خصوصی ایجاد كند. این فضا الزاما نباید بزرگ باشد تا مورد رضایت كودك یا نوجوان قرار گیرد. قسمتهای پیشنهادی برای این فضا می‌تواند قسمت فرو رفته‌ای در دیوار گوشه اتاق، بخشی از یك كمد یا زیر زمین باشد. جای دیگری كه می‌تواند مفید باشد، اتاقكی است كه می‌توان در زاویه‌ای از گوشه اتاق ایجاد كرد.

گاهی نیز كودكان اتاقهای جداگانه‌ای دارند با وجود این، مشاجرات همچنان ادامه دارد. به وسایل یکدیگر دست می‌زنند و یا بدون اجازه وارد اتاق یكدیگر می‌شوند. به نظر می‌رسد كه خواهرها و برادرها گاهی اوقات رابطه عشق / نفرت دارند: " من تو را دوست دارم و می‌خواهم كنار تو باشم اما وقتی نزد تو هستم زندگیت را تیره می‌كنم" . در بسیاری از موارد كودكان یاد گرفته‌اند كه با هم شریك شوند، اما این امر در مورد " لوازم خصوصی" نظیر اتاق خواب و یا لوازم شخصی، نادیده گرفته می‌شود. هر چه قوانین مشخص و واضح‌تری داشته باشید، كمتر مجبورید با این ناراحتی‌ها برخورد كنید.

راه حلها

** همراه با فرزندتان فهرستی از قوانین مربوط به اتاق خواب آنها تهیه كنید. برای نقض این قوانین نیز پیامدهایی مشخص كنید. از آنجا كه این قوانین بیشتر مربوط به مسایل بین بچه‌هاست تا شما و آنها، بگذارید پیامدها را خودشان تعیین كنند. (البته شما حق رد كردن دارید) مثلا خواهر و برادر در مورد برداشتن بدون اجازه وسایل همدیگر به این نتیجه می‌رسند كه: " من به مدت یك روز از وسایل شخص دیگر استفاده می‌كنم". وقتی قوانین تعیین شدند، از بچه‌ها بخواهید جدولی را براساس این قوانین درست كنند و روی در اتاقشان بچسبانند.

** با بچه‌ها، بازی " فوتبال رفتاری" ترتیب دهید: " هر شخصی با 3 خطا از بازی اخراج می‌شود" به آنها بگویید كه اگر در یك هفته بیش از سه بار در مورد مسایل اتاقشان دعوا كنند، امتیاز داشتن اتاق را از دست می‌دهند. تشویق به دعوا نكردن هیچ فایده‌ای ندارد.

** تعیین قوانین مشخص در مورد فضای خصوصی زمان مناسبی است تا در مورد اصولی كه به نظرتان در مورد زندگی خصوصی مهم است، صحبت كنید. اشكالی ندارد كه وقتی كسی لباس عوض می‌كند درب را ببندید و افراد خانواده بایستی قبل از ورود درب بزنند و اجازه بگیرند. به كودكان باید آموخت كه در این گونه موارد بپرسند: " كیست؟" و اگر جواب " مادر" یا " پدر" بود، باید بگویند: " بیایید تو" . اجازه ندهید فرزندانتان بگویند: " من مشغول كاری هستم" یا جوابهای مشابهی بدهد. شما از روی ادب این سوال را می‌پرسید، نه به خاطر اجازه گرفتن. بر عكس، آنها برای ورود به اتاق والدین باید اجازه بگیرند. این یكی از قوانین خانواده محسوب می‌شود.

** بسیاری از كودكان با گرایش به داشتن قدرت بیشتر در مورد اتاق خوابشان كه از نظر آنها تنها قسمت متعلق به آنهاست، استقلال و رشد خود را اعلام می‌كنند. اگر فرزندتان اصولا فردی مسئول است، اشكالی ندارد كه اتاقش را با  تعدادی از قوانین مشخص به خودش واگذار كنید. این قوانین باید مسائلی چون تعویض ملحفه‌ها، تمیز كردن اتاق و غیره را در بر بگیرند. اگر فرزندتان در اتاقش با سوءاستفاده از اعتماد شما از قوانین خانه تجاوز كرد به او بگویید كه تا زمانی كه بار دیگر به او امتیاز فضای خصوصی‌اش را بدهید، درب اتاقش باید باز باشد.

** دلایلی را كه فرزندتان براساس آن زندگی خصوصی بیشتری می‌خواهد، پیدا كنید. اگرچیزی دارد كه می‌خواهد آن را پنهان كند به احتمال زیاد اگر رفتار او به گونه‌ای دیگر نیز سری می‌شود. ممكن است او در مكالمات تلفنی‌اش با صدای بسیار پایینی صحبت كند و یا به سئوالاتی در مورد كارهایی كه انجام می‌دهد، جوابهای مبهم و نامربوط بدهد. در این صورت، سعی كنید با پرسیدن سئوالاتی صریح، اطلاعات بیشتری به دست آورید.

با این قوانین آشنا شوید

استفاده از اعتبار منطقی و طبیعی برای آموزش دادن

والدین باید بدانند هر كودكی نتیجه رفتار خودش را تجربه می‌كند، نه دیگری. تنبیه كاری از پیش نمی‌برد، اما انضباء چرا! از آنجایی كه عمل و نتیجه مستقیما در ارتباطند، والدین می‌توانند ابزار یا موقعیتی فراهم آورند تا كودك بیاموزد در برابر هر عملی، چه نتیجه‌ای در انتظار اوست.

پیشنهاد ، به جای دستور

« فقط همین كار را انجام بده!» بله، برای والدین ریاست و دستور دادن، سریع‌ترین راه‌حل و روش است، اما با این حال، دستور دادن كاری را پیش نمی‌برد، فقط مشكلات وقت‌گیر می‌آفریند و بچه‌ها را از این شانس كه تصمیم‌گیری را یاد بگیرند، محروم می‌كند. روش‌های بهتری هم وجود دارند.

مدیر باشید، نه دیكتاتور

اگر سعی كنید با زور و اجبار كودكتان را مجبور به اطاعت و فرمانبرداری كنید، حتما شكست می‌خورید. به جای این كه به وظیفه‌تان مانند یك دیكتاتور نگاه كنید، به یاد داشته باشید با وظیفه والدین مانند یك مسئله مدیریتی كنار بیایید. در این صورت زندگی روزمره خانواده‌تان همیشه درگیر كشمكش نخواهد بود.

منابع:

دكتر كتایون خوشابی، مهدیه روشن بین – روان پژوه

مرکز تربیت معلم علامه طباطبایی

فرزانه فخریان- روزنامه همشهری