زیباترین کاشیکاری دنیا
تکیه معاون الملک از آثار به جا مانده دوره قاجار در مرکز شهر کرمانشاه است که شاید بتوانیم آن را یکی از زیباترین بناهای دنیا از نظر کاشی کاری و تزئینات بنا بدانیم. ساختمانی که عمر آن به دوره قاجاریه در کرمانشاه می رسد و کاشی های منحصر به فردش آن را از دیگر بناهای تاریخی و مذهبی ایران متمایز می کند.
برای دیدن تکیه معاون الملک باید به بافت قدیمی شهر کرمانشاه سری بزنید و آن را در محله آب شور‌ان قدیم و در خیابان شهید حداد عادل امروز ببینید. این بنا در سال 1320 هجر‌ی قمر‌ی توسط حسین خان معین الر‌عایا (پدر معینی کرمانشاهی، شا‌عر معاصر) برای برگز‌ار‌ی مراسم مذهبی بنا شد و بعدها، در سال 1327 در گرماگرم مبارز‌ات مشروطه خو‌اهی گرو‌هی از مشروطه خو‌ا‌هان به علت آن که تکیه معاون الملک محل اجتما‌ع مخالفان مشروطه شده بود با استفاده از توپ های سنگین این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش هرج و مرج، حسن خان معین الر‌عایا معروف به معاون الملک در سال 1307 به بازساز‌ی مجدد این بنای باشکوه پرد‌اخت.
کارشناسان میراث فرهنگی و معماران باسابقه ایرانی معتقدند که کاشیکاری های تکیه معاون الملک تاریخ اسلام و ایران را روایت می کند که بیشتر برجسته و نیمه برجسته هستند و صحنه‌هایی از غزوات حضرت محمد(ص)، نبردهای حضرت علی(ع)، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران و... را به تصویر می کشند.
بد نیست بدانید که معماری این بنا را حسین خان معاون الملک در ابتدا به حسین نقاش تهرانی و سیدابوالقاسم مانی واگذار می کند که پس از چندی حسین کاشی پز تهرانی میناچی را نیز برای باسازی بنا به کرمانشاه دعوت می کند.
در تکیه معاون الملک چه می بینید؟
تکیه معاون الملک سه در ورودی دارد که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون الملک و در جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است. این تکیه از سه قسمت مجزا تشکیل شده که به حسینیه، زینبیه و عباسیه معروف هستند. حسینیه این بنا در حدود شش متر از سطح خیابان پائین تر است به طوری که برای ورود به حسینیه باید از 17 پله بزرگ عبور کنید، در کنار پله های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد که به وسیله کاشی هایی با نقوش حضرت ابوالفضل (ع) تزئین شده است.
حضرت ابوالفضل سوار بر اسب، شمشیر به کمر و پرچم در دست دارد. روی پرچم جمله "نصر من الله و فتحاً قریب" نوشته شده است. جلوی پای سوار نیز تصویر کودک خردسالی دیده می شود. مردم محل سوار را به حضرت ابوالفضل و تصویر کودک را به حضرت سکینه نسبت می دهند که از عموی خود عباس طلب آب کرده است. از این رو این مکان را محترم شمرده و در آنجا نذر می کنند، شمع روشن کرده و طلب حاجت می کنند. سراسر نمای مدخل و سردر ورودی بنا نیز با کاشی های نفیس تزئین شده است.
حسینیه در حقیقت صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره های دو طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشیکاری زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشیکاری شده پوشیده شده است این تابلوها، صحنه هایی از عزاداری شامل سینه زنی، قمه زنی همچنین تصاویری از خلفا و سلاطین ایران، بارگاه حضرت سلیمان را نشان می دهد، علاوه بر کاشی هایی با نقوش انسانی، کاشی هایی نیز با نقوش هندسی زیبا به کار رفته است.
زینبیه
بخش میانی یا زینبیه به صورت صحن مسقفی است که اطراف آن به وسیله حجره های متعددی احاطه شده است. غرفه های طبقه فوقانی، محل استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده است. سقف بنا به صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرق چین و نمای گنبد فوقانی به صورت نمای فلزی است. تمام دیوارها و حجره های اطراف با کاشی های زیبا شامل 18 تابلو از صحنه های غم انگیز کربلا نظیر آمدن زعفر جنی به خدمت امام حسین (ع)، رزم حضرت علی اکبر (ع)، رزم حضرت قاسم (ع)، رزم حضرت ابوالفضل (ع)، صحنه هایی از قیام توابین، به خاکسپاری شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسد، صحنه ورود اهل بیت به مدینه، مجلس مختار و بردن اهل بیت (ع) و امام سجاد (ع) به خرابه های شام و مجلس یزید است.
در بالای قسمت دیواره گنبد هشت تابلو کاشیکاری شده وجود دارد. این تابلوها عبارتنـد از صحنه‌ای از عروج پیامبر (ص) و دیدن حضرت علی (ع) در معراج، ضمـانت حضرت رضا (ع) از آهو، قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم (ع)، نبرد حضرت علی (ع) با حب سردار خیبریان، باطل کردن جادوی جادوگران فرعون توسط حضرت موسی (ع) و مکتبخانه فرزندان حضرت علی (ع).
در حاشیه پائین آن اشکال متعددی از سلاطین و پادشاهان اساطیری و تاریخی همچنین مرثیه های متعددی از محتشم کاشانی در اطراف بنا به چشم می خورد. خطاط این خطوط و اشعار در سقف دیوارهای زینبیه و حسینیه، میرزا حسنخان خطاط کرمانشاهی بوده است.
عباسیه
بنای عباسیه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دو طبقه ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری برپا شده است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی های رنگارنگی تزئین شده که بر روی آنها، صحنه هایی از ورود حضرت یوسف به کنعان، بارگاه حضرت سلیمان و تصاویری از آستان مقدس حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) دیده می شود. در این صحن نیز، تصاویری از شخصیت های مذهبی، سیاسی و مهره هایی از رجال دوره قاجار کرمانشاه در این دوره از جمله حسن خان معاون الملک و آیت الله سید حسین حائری طباطبایی بر روی کاشی ها نقش بسته است.
فراوری:الهام مرادی
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از: دانشنامهء تاریخ معماری ایران‌شهر، خیمه، مهر
