پیمان پرتسموث جیست؟

پس از شكست تحقیرآمیز روسیه از ژاپن و از دست دادن بندر پورت آرتور در چین و نابودی ناوگان دریایی روسیه در تنگه تسوشیما ، روسیه تزاری ناگزیر شد برای صلح با ژاپن براساس مفاد پیمان پرتسموث نیمی از جزیره ساخالین ، متصرفاتش در منچوری ، پورت آرتور و شبه جزیره لیائوتونگ را به ژاپن واگذار كند.

در عین حال ، روسیه قیمومت ژاپن بر كره و بخش اعظم منچوری را به رسمیت شناخت.

البته تئودور روزولت ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده در این میان دخالت می كند ، زیرا تقاضاهای ژاپن در پی شكست روسیه تزاری به مراتب بیشتر از سرزمین هایی بود كه براساس پیمان پرتسموث به دست آورد.

شكست روسیه تزاری یكی از قدرت های بزرگ جهان از یك كشور كوچك آسیایی عواقب ناخوشایند و غیرقابل پیش بینی برای رژیم تزاری به بار آورد.

رقابت نیكلای دوم ، تزار روسیه و موتسوهیتو ، امپراتور ژاپن منشا جنگ این دو كشور شد.هر دو نفر می خواستند مانند غربی ها مستعمراتی را به چنگ آورند و هدف مشترك آنها كشور چین بود.

روس ها از قیام بوكسرها در چین استفاده كرده و با تصرف بخشی از منچوری و شبه جزیره لیائوتونگ و پورت آرتور از ژاپنی ها پیشی جستند.آنها یك پادگان قوی در پورت آرتور ایجاد كردند.

بریتانیا كه از این گسترش طلبی روس ها ناراضی شد به ژاپن تعهد سپرد كه در صورت حمله این كشور به روسیه دخالت نخواهد كرد. ژاپنی ها بدون دادن اعلان جنگ به روسیه در شب 7 و بامداد 8 فوریه سال 1904 میلادی به پورت آرتور حمله كردند.

نیروی دریایی ژاپن تحت فرماندهی دریاسالار هیهاشیرو توگو 7 فروند ناو جنگی روسیه را در بندر پورت آرتور غرق كرده و 8000 سرباز ژاپنی در ساحل شبه جزیره كره پیاده شده و به سوی سئول پیشروی می كنند.

در روز 2 ژانویه سال 1905 میلادی پادگان نظامی روسیه در پورت آرتور تسلیم نیروهای ژاپنی می شود. پس از نبرد موكدن واقع در خاك منچوری ، ارتش تزار ناگزیر به عقب نشینی از منچوری می شود.

سرانجام در 27 مه سال 1905 میلادی نیروی دریایی ژاپن ، ناوگان بالتیك روسیه كه به فرمان تزار نیكلای دوم از بالتیك به راه افتاده و پس از 8 ماه به دریای حدفاصل كره و ژاپن رسیده بود را در تنگه تسوشیما در هم می شكند.

از مجموع 45 كشتی جنگی ناوگان بالتیك تنها 2 رزمناو و یك ناوشكن موفق به فرار می شوند. نبرد دریای تسوشیما در جنگ روسیه تزاری و امپراتوری ژاپن یك نبرد تعیین كننده بود.

نیكلای دوم پس از این شكست چاره ای نداشت جز اینكه برای میانجیگری به تئودور روزولت رییس جمهور ایالات متحده متوسل شود.روزولت با تلاش توانست از توقعات ژاپن برای صلح با روسیه بكاهد.

با این حال ، شكست روسیه از كشوری كوچك مانند ژاپن عواقبی جبران ناپذیر برای رژیم تزاری به بار آورد. در پی شكست روسیه تزاری از ژاپن ، این كشور كوچك به قدرت برتر شرق دور تبدیل شد.

اقوام آسیایی با شكست روسیه دریافتند كشورهای اروپایی شكست ناپذیر نیستند. برخی از كشورهای اروپایی نیز دریافتند كه برتری آنها شكننده بوده و دوره آن رو به پایان است.

فرانسه متوجه اشتباهی كه در سال دهه 1880 میلادی در اتحاد با روسیه تزاری مرتكب شده بود ،گردید. بسیاری از بازرگانان فرانسوی به جای این كه سرمایه خود را صرف مدرنیزه كردن صنایع خود بكنند ، اوراق قرضه روسیه تزاری را خریداری كرده بودند.

سیاستمدارانی كه با اتحاد فرانسه و روسیه می خواستند ، انتقام شكست سال 1870 میلادی از ارتش پروس و آلمان را بگیرند ، متوجه شدند كه متحد آنها یك قدرت پوشالی است.

به این ترتیب ، در روز 5 سپتامبر سال 1905 میلادی روسیه تزاری ناگزیر شد پیمان خفت بار پرتسموث با امپراتوری ژاپن امضا كند و از متصرفات خود در چین چشم پوشیده و حتی بخشی از خاك خود را در جزیره ساخالین به ژاپن واگذار كند.

شكست روسیه تزاری از ژاپن و امضای این پیمان عواقب جبران ناپذیری برای رژیم تزار نیكلای دوم داشت و منجر به یك انقلاب در سال 1905 در این كشور شد و از همان زمان پایه های رژیم تزاری سست شده و سرانجام در سال 1917 میلادی سلسله تزاری رومانف ها برای همیشه ساقط شد.

منبع: جام جم(بهرام افتخاری)