هایکو در شعر ما
اکبر اکسیر: شاعران به نوعی شعر لحظهیی روی آوردهاند که به آن هایکوواره میگویند که البته اغلب آنها هایکو نیستند و ویژگیهای هایکوی ژاپنی را ندارند و میتوان آنها را آنکها و شعرهای لحظهیی تلقی کرد که برشی از نوعی تفکر شاعرانه هستند؛ اما نمیتوان بر آنها نام شعر کوتاه را گذاشت. شعر کوتاه نه طرح است، نه جملات قصار، نه کاریکلماتور و نه هایکو. شعر کوتاه چارچوب قصهیی، آغاز و پایان، سوژه، فرم و زبان دارد. در کل، یک شعر بلند است که بنا به اقتضای روز، دیجیتالی شده است.
مفتون امینی: هایکو تعریف شده است و در هند، ژاپن، چین و حتی آمریکا سروده میشود. در فارسی چون نمیشود هجاگرایی را که در هایکوی ژاپنی هست، اجرا کرد، میگویند لازم نیست هایکو هجایی باشد و میتواند مانند وایکاهای چینی باشد. چند هایکو میشود یک وایکا. در نتیجه، این اصول تاریخی رها شده و بیقاعده گفتن رسم شده است. آنچه که چاپ میشود، اغلب هایکو نیست. هایکو باید بسیار کوتاه باشد. اگر بشود از هایکویی کم کرد، دیگر هایکو نیست. هایکو شعری ریاضی است؛ مانند شعر حافظ است که نه میشود از آن چیزی کم کرد و نه چیزی به آن اضافه کرد. مانند دایره که نمیشود از آن نقطهای کم کرد. همچنین باید در آن نکتهای باشد که قبلا گفته نشده نباشد.
جلیل صفربیگی: هایکو در شرق بر فلسفهی خاصی استوار است. ذن و آموزههای مذهبی در آن وجود دارد، هایکو ژاپنی اصیل بر اکنون استوار است و طبیعت در آن نقش عمدهای دارد. اما در دنیا با ترجمههایی که از هایکو صورت گرفته است، هایکو تغییر کرده؛ زیرا در ترجمهی هر شعر، انتقال روح آن سخت است؛ در نتیجه، هایکوهایی در جهان و ایران سروده شدهاند که با هایکوهای ژاپنی فرق دارند و این طبیعی است. هایکوهایی که در ایران سروده میشوند، به نوعی بومی هستند و دیگر به ذن نمیپردازند. هایکوهای مدرنی سروده شده که عناصری دارد که با هایکوی ژاپنی متفاوت است. ما به درستی میتوانیم روح ایرانی را در هایکو متجلی کنیم و هایکوهایی هماهنگ با فرهنگ خودمان بسراییم. در هایکوهای خارجی به ندرت هجایی بودن استفاده شده است؛ اما هایکوهای بسیار خوبی در جهان و ایران سروده شدهاند.
سید علی صالحی: آقای مسیح طالبیان در حوزهی کار هایکو نظیر ندارد. تلاش میکنم تشویق شود و آثارش را منتشر کند. دربارهی دیگر شاعران که دست به این تجارب زدهاند، خب زود است قضاوت کنیم. نمیتوان به هر شعر کوتاهی حتما هایکو گفت، قرار هم نیست که عاریهپسند باشیم؛ اما شعر کوتاه ضعیف کم خواندهام. استعدادها در راهاند و ما در این مورد دوران آزمون و خطا را طی میکنیم. مثلا گزینگویهها، پندها و کلمات قصار هم هست که شعر نیستند؛ اما در شبکههای اینترنتی بیداد میکنند از حیث تکثیر بیرویه!
حمیدرضا شکارسری: یکی از دلایل غیرجامعهشناسی علاقه به شعر کوتاه، همین رواج هایکوسرایی در جهان است که دلایل رونق آن در جهان خیلی با دلایل رونقش در ایران متفاوت نیست. این رونق شعر کوتاه در جهان بر تمایل شاعران ما هم بیتأثیر نبوده است. شاعران ما در روزگاری که جهان دهکدهای کوچک است، با جریانهای شعر جهان آشنا میشوند و از آن تأثیر میگیرند.
احمد پوری: به نظر من، اشتباهی در لقب دادن شعر کوتاه به هایکو رخ داده است؛ هایکو چیز دیگری است و شعر کوتاه چیزی دیگر. هایکو قانون دارد و در زبان ژاپنی هجاهای خاصی را دربر میگیرد؛ اما هایکوهایی که الآن سروده میشوند، شعر کوتاه هستند و به هایکوی ژاپنی ربطی ندارند. البته این به این معنا نیست که هایکو را تنها میتوان به زبان ژاپنی سرود، اکنون ما در آمریکا هم کسانی را داریم که هایکو میگویند؛ اما اگر میخواهیم هایکو بگوییم، باید ویژگیهای آن را رعایت کنیم.
علی باباچاهی: همهی دوستانی که در این سالها شعر کوتاه ارائه کردند، بر شعرهای خود عنوان هایکو نهادند. تنها موردی که شعر کوتاه را هایکو نام ننهاده، عنوان شعرک بوده که من در مورد شعرهای کوتاه خود از اسماعیل نوری علاء وام گرفتهام. هایکو شعری ژاپنی است که ویژگیهای خاص خود را دارد. به نظرم، نام نهادن تمام شعرهای کوتاه به عنوان هایکو غلط است؛ زیرا هایکو در ارتباط با فرهنگ ذن گفته شده است و در شرق دور زاییدهی یک فرهنگ و تفکر و شهود خاص است که در آنها باید «برق اشراق» دمیده شده باشد؛ یعنی شاعر باید سالک باشد؛ سالک راه ذن و دارای یک طریقت باشد.
سیروس نوذری: در هایکو ژاپنی، ما تعریف مشخصی را داریم و متن هجایی است؛ اما برای سرودن هایکو در زبان فارسی، دو نکته وجود دارد؛ یکی اینکه اجرای مشخصات هایکو ژاپنی در زبان فارسی امکانپذیر نیست و ضرورت هم ندارد. نکتهی دیگر اینکه در ژاپن هم مانند کشور ما شاعران آمدند و این ضرورتهای شعری را شکستند. شاعرانی چون سانتوکا، سئی سنسویی و هوسایی شاعرانی بودند که هایکو مدرن را به وجود آوردند. سطرها و هجاها را به هم ریختند. همچنین آنها پایبندی محض به طبیعت را زیر پا گذاشتند و مضامین اجتماعی را وارد هایکو کردند. وقتی این اتفاق در ژاپن افتاده است؛ ما باید خیلی پرت باشیم که انتظار داشته باشیم مانند بوسون شعر بگوییم. پافشاری ما روی این مبانی معنی ندارد. نباید انتظار داشت چیزهایی که شاعران ما می گویند، منطبق با هایکو 300 سال پیش باشد.
فرآوری: مهسا رضایی بخش ادبیات تبیان
منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران