پشیمانى در قیامت سودى ندارد!!
درست است كه مستكبران و قدرتمندان به مكر و شیوههاى گمراه كننده متوسل مىشوند و با وسوسههاى خود مرتكب گناه بزرگى شده بودند، ولى انسان پایدار در دین، ثابت بر جاى مىماند و البته این سخن آنها نیز واقعیت دارد كه این انسانهای دنباله رو نباید چشم و گوش بسته به دنبال آنها مىافتادند، و از این نظر گناهشان به گردن خودشان است.
قالَ الَّذِینَ اسْتَكْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَ نَحْنُ صَدَدْناكُمْ عَنِ الْهُدى بَعْدَ إِذْ جاءَكُمْ بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِینَ (سبا 32)
امّا كسانى كه استكبار ورزیدند به مستضعفان گویند: آیا ما شما را از هدایتى كه به سراغتان آمد باز داشتیم؟ بلكه شما خود گناهكار بودید.
در قیامت مستكبران خاموش نمىمانند،" در پاسخ به مستضعفین مىگویند: آیا ما شما را از طریق هدایت باز داشتیم بعد از آنكه هدایت به سراغ شما آمد و به قدر كافى اتمام حجت شد و پیامبران گفتنىها را گفتند"
نه ما مسئول نیستیم،" بلكه خود شما گنهكار بودید" كه با داشتن آزادى اراده تسلیم سخنان بى اساس ما شدید، به كفر و الحاد روى آوردید و سخنان منطقى انبیاء را به دست فراموشى سپردید (بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِینَ).
درست است كه مستكبران و قدرتمندان به مكر و شیوههاى گمراه كننده متوسل مىشوند و با وسوسههاى خود مرتكب گناه بزرگى شده بودند، ولى انسان پایدار در دین، ثابت بر جاى مىماند و البته این سخن آنها نیز واقعیت دارد كه این انسانهای دنباله رو نباید چشم و گوش بسته به دنبال آنها مىافتادند، و از این نظر گناهشان به گردن خودشان است.
پیامهای آیه:
1ـ جامعهى فاسد و افراد مستكبر، انسان را مجبور به انحراف نمىكند. «أَ نَحْنُ صَدَدْناكُمْ ... بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِینَ»
2ـ در روز قیامت، مستكبران نیز مىفهمند كه راه انبیا حقّ بوده است. «صَدَدْناكُمْ عَنِ الْهُدى»
3ـ حقّ به همه مىرسد و هر كس خود باید آن را بپذیرد. «جاءَكُمْ»
4ـ در قیامت نمىتوان گناه خود را به گردن دیگران انداخت. «بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِینَ»
5ـ بالاترین رسوایى آن است كه مجرمان بزرگ به انسانهاى زیر دست لقب مجرم بدهند. «بَلْ كُنْتُمْ مُجْرِمِینَ»
پشیمانى در قیامت سودى ندارد!!
وَ قالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ إِذْ تَأْمُرُونَنا أَنْ نَكْفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ أَنْداداً وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فِی أَعْناقِ الَّذِینَ كَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كانُوا یَعْمَلُونَ (سبا 33 )
و زیردستان به مستكبران گویند: بلكه (مایهى گمراهى ما) نیرنگ شب و روز (شما بود)، آن گاه كه ما را فرمان مىدادید به خدا كفر ورزیم و براى او همتایانى قرار دهیم. و همین كه عذاب را مشاهده كردند پشیمانى خود را پنهان نمودند. و ما در گردن كسانى كه كفر ورزیدند غلها قرار دادیم، آیا جز آن چه عمل مىكردند جزا داده مىشوند؟
در آیه قبل " مستضعفین" به پاسخ مستكبران قانع نمىشوند، و بار دیگر براى اثبات مجرم بودن مستكبران به سخن مىآیند و در این آیه به آنها چنین مىگویند:
وسوسهها و توطئهها و تبلیغات مكارانه شما در شب و روز سبب شد كه ما از هدایت بازمانیم، شما به ما دستور مىدادید كه به خداوند كافر شویم و براى او شریك و شبیه قرار دهیم شما بودید كه دست از تبلیغات سوئتان بر نمىداشتید، و هیچ فرصتى را از شب و روز براى پیشبرد اهداف شومتان از دست نمىدادید، درست است كه ما در پذیرش آزاد بودیم و مقصر و گنهكار، ولى شما هم به عنوان عامل فساد مسئولید و گنهكار، بلكه سنگ اول به دست ناپاك شما گذاشته شد، به خصوص اینكه همواره از موضع قدرت با ما سخن مىگفتید (تعبیر" تامروننا" گواه بر این مطلب است).
بدیهى است مستكبران نمىتوانند پاسخى از این سخن داشته باشند و شركت خود را در این جرم بزرگ انكار كنند. لذا هر دو گروه از كرده خود پشیمان مىشوند، مستكبران از گمراه ساختن دیگران و مستضعفان از پذیرش بى قید و شرط این وسوسههاى شوم،" اما هنگامى كه عذاب الهى را مىبینند ندامت خود را كتمان مىكنند مبادا بیشتر رسوا شوند: و ما، غل و زنجیر بر گردن كافران مىنهیم" (وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فِی أَعْناقِ الَّذِینَ كَفَرُوا).گرچه كتمان كردن در آن جهان كه یوم البروز است و چیزى قابل مخفى كردن نیست فائدهاى ندارد، اما آنها طبق عادت دیرینهاى كه در دنیا داشتند به پندار اینكه مىتوانند حال خود را مكتوم دارند به پنهان كارى دست مىزنند.
آرى آنها هر وقت در دنیا به اشتباه خود پى مىبردند و نادم مىشدند شجاعت اظهار ندامت كه مقدمهاى براى بازگشت و تجدید نظر بود نداشتند، و همین خصیصه اخلاقى خود را در قیامت نیز به كار مىگیرند و اما چه سود؟
بعضى از مفسران احتمال دادهاند كه این پنهان داشتن ندامت به خاطر شدت وحشتى است كه از مشاهده عذاب الهى و گذاردن غل و زنجیر بر گردن آنها دست مىدهد، نفسهایشان در سینهها حبس مىشود و زبانشان از سخن باز مىماند.
هر چند همانها در مواقف دیگر قیامت فریاد" یا وَیْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِینَ" را" اى واى ما ستمگر بودیم" سر مىدهند (انبیاء- 14).
بعضى نیز" اسرار" را در اینجا به معنى" اظهار" كردهاند و گفتهاند این واژه در لغت عرب در دو معنى متضاد استعمال مىشود، و نظیر آن نیز كم نیست ولى با توجه به موارد استعمالات این لغت (اسرار) در قرآن و غیر قرآن این معنى بعید به نظر مىرسد چرا كه" سر" معمولا در مقابل" علن" قرار مىگیرد، و راغب نیز در مفردات به ضعیف بودن این قول تصریح كرده است، هر چند بعضى از علماى لغت به هر دو معنى اشاره كردهاند. (در" لسان العرب" ذیل ماده" سر" بحث مشروحى در این زمینه آمده و اختلافات اهل لغت و ادب را در این باره نقل كرده است.) (جلد 4 صفحه 357)
البته به گفته راغب هم در مفردات ، «أَسَرُّوا النَّدامَةَ»، هم به معناى اظهار ندامت است و هم به معناى مخفى كردن ندامت، ولى با توجّه به حدیثى كه از امام صادق علیه السلام وارد شده، مراد همان مخفى كردن ندامت است. امام صادق علیه السلام در پاسخ این سؤال كه نگاه داشتن ندامت در دل براى چیست؟ فرمود براى آنكه از سرزنش دیگران دور بمانند. (بحار، ج 7، ص 188)
به هر حال اینها نتیجه اعمال خودشان است كه از پیش فراهم ساختهاند" آیا آنها جزائى جز اعمالى كه انجام مىدادند دارند"؟! (هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا ما كانُوا یَعْمَلُونَ).آرى این اعمال و كردار كفار و مجرمین است كه به صورت زنجیرهاى اسارت بر گردن و دست و پاى آنها گذارده مىشود، آنها در این جهان نیز اسیر هواى نفس، و زر و زور و پست و مقام بودند، و در قیامت كه تجسم اعمال صورت مىگیرد همان اسارتها به شكل دیگرى ظاهر مىشود.
آیه فوق بار دیگر مساله تجسم اعمال را كه بارها به آن اشاره كردهایم روشن مىسازد، زیرا سخن از این مىگوید كه" جزاى آنها خود اعمال آنها است" و چه تعبیرى از این زندهتر و روشنتر براى تجسم اعمال؟! تعبیر به" الَّذِینَ كَفَرُوا" دلیل بر این است كه هم اغواگران مستكبر به این سرنوشت گرفتار مىشوند و هم اغوا شوندگان مستضعف و همه كافران و اصولا ذكر این وصف اشاره به این است كه علت مجازات آنها همان كفر آنها است.
.1ـ مستكبران، تلاش شبانه روزى دارند. «بَلْ مَكْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ»
2ـ پیشوایان كفر، بر اساس مكر و تدبیر فرمان مىدهند. «مَكْرُ اللَّیْلِ ... إِذْ تَأْمُرُونَنا»
3ـ انحراف فكرى و فرهنگى جامعه، نتیجهى كار مداوم دشمنان مستكبر است.
«مَكْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ إِذْ تَأْمُرُونَنا»
4ـ برخورد مستكبران با زیردستان خود، برخورد امر و نهى است، نه دعوت و ارشاد. «تَأْمُرُونَنا أَنْ نَكْفُرَ»
5ـ پشیمانى در قیامت سودى ندارد. «أَسَرُّوا النَّدامَةَ ... جَعَلْنَا الْأَغْلالَ»
6ـ عذابهاى الهى با عملكرد كفّار متناسب است. «هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا ما كانُوا یَعْمَلُونَ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ج9
2- تفسیر نمونه ج18
3- تفسیر هدایت ج10
4- لسان العرب ج 4
5- بحارالانوارج7
