سرنوشت دارایی های رضاخان
به هنگام مسافرت محمد رضا پهلوی در تیرماه 1327 به انگلیس، خبر زیر درباره سرنوشت دارایی های رضاخان در جراید آن زمان منتشر گردید
«به نوشته تریبون دوناسیون در لندن راجع به دارایی رضاخان كه در بانك انگلیس توقیف شده است ، نیز گفتگو بود ، انگلیسی‌ها موافقت كردند كه مخفیانه قسمتی از این دارایی از توقیف خارج شود و در عوض امتیاز بانك شاهنشاهی در ایران تجدید گردد . زیرا برای شركت نفت ایران و انگلیس مشكل است كه بدون وجود یك بانك انگلیسی كه از وی حمایت كند به كار خود ادامه دهد. از طرف دیگر انگلیسی‌ها موافقند كه به شاه كمك كنند تا به وسیله ثروتش بتواند دوباره رژیم گذشته را برقرار كند و برای این هدف ، انتقال تدریجی دارایی پدرش به او بهترین وسیله است. به همین منظور است كه شاه باید به سوئیس مسافرت كند (زیرا مقداری از آن ثروت «پدری» در سوئیس می‌باشد) اینهاست علت مسافرت اعلیحضرت به اروپا ...»
اما شمس پهلوی فرزند رضا شاه در این باره چنین اظهار نظر نموده است:
الف) سخنان رضا شاه خطاب به دكتر محمد سجادی: « دكتر من یقین دارم وقتی پا را از مملكت به خارج نهادم ، همه جا خواهند گفت و خواهند نوشت كه در بانك‌های خارج نیز وجوه بیشماری داشته‌ام و این پول‌ها را برای چنین روزی ذخیره كرده بودم ، ولی این طور نیست من به جرأت می‌گویم نه در بانك‌های خارج و نه در بانك‌های داخله ـ جز بانك ملی ـ وجهی ندارم.»
ب) اظهارات شمس پهلوی دختر رضاشاه :
«آن روزها رادیوهای خارجی درباره پول ایشان [رضا شاه] در بانك‌های بیگانه گفتگو می‌كردند و رادیو تهران اطلاع می‌داد كه در مجلس گفتگو از جواهرات سلطنتی در میان است. رضاشاه پس از اطلاع از این خبرها، خندة تلخی نموده، فرمودند: «من فقط سه لیره و كسری در بانك سوئیس دارم و آن هم باقیمانده پولی است كه برای خرج تحصیل ولیعهد دربانك سوئیس گذارده بودم.»
برای آنكه به درستی و نادرستی این اظهارات پی ببریم به خاطرات مستند و معتبر ارتشبد حسین فردوست اشاره می‌كنیم :
در زمان خروج رضاخان از كشور در شهریور 1320 در اصفهان ابراهیم قوام به رضاخان می‌گوید: شما كه ایران را ترك می‌كنید ، تكلیف مایملكتان چه می‌شود؟ لازم است كه تكلیف آنها را روشن كنید . رضاخان با قوام صحبت‌هایی میكند و می‌گوید كه بنویسید . محضرداری را خبر می‌كنند و رضاخان دیكته میكند كه آنچه دارم ، اعم از منقول و غیرمنقول را به ولیعهد واگذار می‌كنم. قوام هم تصحیحاتی انجام می‌دهد و رضا خان امضا میكند. سپس رضاخان به سمت كرمان حركت میكند و قوام‌الملك به سوی تهران ، قوام نامه را به فروغی داد و او هم در روزهای بعد در مجلس قرائت كرد.
انگلیسی‌ها موافقند كه به شاه كمك كنند تا به وسیله ثروتش بتواند دوباره رژیم گذشته را برقرار كند و برای این هدف ، انتقال تدریجی دارایی پدرش به او بهترین وسیله است
رضاخان در طول سلطنتش تمام املاك مرغوب شمال را به زور سرنیزه به نام خود كرد . البته گاهی هم پول مختصری به عنوان بهای آن می‌داد . املاك را به منطقه‌های مختلف تقسیم كرد و در هر منطقه یك افسر گمارد و كل املاك او را سرلشكر كریم آقاخان بوذرجمهری اداره می‌كرد . در سال 1319ش ، یك سال قبل از رفتن رضاخان از ایران ، صورت‌حساب عایدی خالص سالیانه املاك پهلوی 62 میلیون تومان بود كه همه اینها را به محمد رضا منتقل كرد و سایر اولاد او بی‌نصیب ماندند. بعدها آنها به رضاخان شكایت كردند و او نیز به محمد رضا نوشت كه كاخ‌های فرزندان را به آنها انتقال دهد و علاوه بر آن به هركدام یك میلیون تومان بپردازد كه سریعاً انجام شد.... اگر می‌خواستید رضاخان خوشحال شود، درجه بدهد، مقام بدهد و یا پیشنهادی را تصویب كند، بهتر بود قبل از شروع نام چند ملك را با مشخصات و قیمت آن مطرح می‌كردید و مطمئن بودید كه كارتان انجام می‌شد. ... رادیو بی‌بی‌سی در آن هنگام ، سه روز متوالی درباره املاك رضاخان صحبت می‌كرد و می‌گفت كه بزرگترین خدمتی كه رضاخان به مملكتش كرده غصب كلیة اموال مردم شمال است! حال این سؤال مطرح می‌شود كه كسی كه پول تهیه بلیط ]اگر چه این هم یك ادعای خلاف وافع و اغراق‌آمیز بوده [تماشای یك نمایش را نداشته است چگونه این ثروت را بدست آورده بود؟ (ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 1، ص 112 و 111؛ گذشته چراغ راه آینده است، ص 464ـ 463؛ تاریخ بیست ساله ایران، ج 8، ص 96ـ 87 و 443 و 442).
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
