ناطق و فن سخن

سه چیز است كه در نطق گویندگان نقش بسیار مهم و مؤثر دارد:

اول - شخصیت ناطق و قدر و منزلتى است كه در افكار عمومى دارد. به هر نسبتى كه ناطق محبوب‏تر باشد و مقبولیتش در جامعه بیشتر به همان نسبت توجه مردم به سخنش زیاد تر و اثر كلامش فزون‏تر خواهد بود.

دوم - موضوعى است كه براى بحث در نظر گرفته شده، به شنوندگان اعلام گردیده، و ناطق مى‏خواهد پیرامون آن سخن بگوید. هر قدر آن موضوع، به اعتبار دینى، سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و امثال این‏ها، به نظر مردم مهم تر و بیشتر مورد نیاز باشد، میل آنان به استماع بیشتر خواهد بود.

سوم - هنرمندى ناطق در كیفیت القاى كلام و چگونگى شكل دادن به سخن است. ناطقى كه در سخنورى قوى و نیرومند است، مى‏تواند مطلب مورد بحث را در كمال زیبایى ادا كند و حداكثر توجه مردم را به خویشتن معطوف دارد.

هنر سخنورى، در اداى مطالب، اگر مهم‏تر از ماده سخن نباشد، از آن كمتر نیست. چه بسا افرادى كه فاقد هنر سخنورى هستند، مطلب مهمى را طورى بیان مى‏كنند كه در شنوندگان اثر شایان توجهى نمى‏گذارد. حتى آن مطلب مهم را ناچیز و غیر قابل اعتنا تلقى مى‏نمایند. بر عكس، چه بسا ناطقى هنرمند، مطلب غیر مهمى را به گونه‏اى تصویر مى‏كند و طورى آن را لطایف هنرى مى‏آراید كه شنوندگان مبهوت و مسحور مى‏شوند و تا اعماق جانشان نفوذ مى‏نماید.

عن النبى صلى الله علیه و آله ان من الشعر حكمه و ان من البیان سحرا(23).

رسول اكرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرموده است: بعضى از اشعار حاوى معناى حكیمانه است، و بعضى از بیانات، آن قدر جذاب و مؤثر است، كه هم مانند سحر شنونده را مجذوب مى‏سازد.

عن على (علیه السلام) رب كلام انفذ من سهام‏(24).

على (علیه السلام) فرموده است: چه بسا كلامى كه تأثیرش در شنوندگان، از تیرهاى بران و دل شكاف زیادتر است.

ناگفته نماند كه تأثیر هنر در جمال بخشى و زیباسازى، منحصر در سخنورى نیست، بلكه این اصل اساسى، در تمام كارهاى هنرى راه دارد. هنرمند زبر دست و قوى، با به كار بستن ذوق هنرى خود، مى‏تواند در همه آن‏ها اثر جالب و جاذب بگذارد و با تصرفى كوچك، تحولى بزرگ به وجود آورد.

نقاش استاد و زبردست، در تابلویى كه شاگردش ساخته، دست مى‏برد. با ذوق سرشار خود در آن تغییراتى مى‏دهد. با تصرفات هنرى خویش بر جمال زیبایى تابلو مى‏افزاید. ارزش آن را در نظر علاقه‏مندان بالا مى‏برد و بینندگان را بیش از پیش مجذوب آن مى‏سازد.

شاعرى توانا و هنر آفرین، در قصیده‏اى كه یكى از شعراى بااستعداد، ولى تازه كار، ساخته، تصرفاتى مى‏كند. بعضى از اشعار قصیده را جابه جا مى‏نماید. چند جمله را تغییر مى‏دهد. به جاى بعضى از كلمات، كلمات دگرى مى‏گذارد، و بر اثر این عمل استادانه، جاذبه قصیده دو چندان مى‏شود.

پی نوشت :

23 - تحف العقول، ص 55.

24 - غررالحكم، ص 416.

منبع : کتاب گفتار فلسفی (سخن و سخنوری)؛ محمد تقی فلسفی