چگونه زخم را پانسمان کنیم؟

آیا تا به حال یک زخم باز را دیده‌اید؟ زخم باز یک جراحت در سطح پوست است که باعث نمایان شدن قسمت‌های زیر پوست شده و معمولا موجب خونریزی خارجی می‌شود. این نوع زخم‌ها در هر وسعتی به سرعت عفونی شده و میکروب‌ها می‌توانند سریع به لایه‌های عمقی‌تر پوست گسترش یافته و وارد گره‌های لنفاوی شده و از این مسیر تا سراسر بدن گسترش یابند. بنابراین روی تمام زخم‌ها باید به درستی تمیز و پوشیده شود و پوشش آن نیز ثابت گردد.

پوشاندن صحیح زخم به کنترل خونریزی، جلوگیری از آلودگی و جذب خون و ترشحات زخم کمک می‌کند و موجب التیام سریع زخم می‌شود.

آیا می‌دانید زخم‌های باز انواع مختلفی دارند و تشخیص نوع آن‌ها در ارائه کمک‌های اولیه مناسب بسیار موثر است؟

انواع زخم باز

خراشیدگی یا ساییدگی: این زخم در اثر ساییده شدن لایه فوقانی پوست ایجاد می‌شود. به دلیل آن‌که بیشتر اعصاب این لایه آسیب می‌بینند، زخم دردناک، ولی خونریزی قابل توجه نیست. خراشیدگی اگر وسیع باشد یا ذرات خاک یا اجسام خارجی در آن فرورفته باشد، می‌تواند جدی و خطرناک باشد.

اقدامات: چنانچه جسم خارجی به طور سطحی در پوست فرورفته است، آن را به آرامی با آب و صابون بشویید و زخم را با بتادین، ضدعفونی و پانسمان کنید.

بریدگی: زخمی است که لبه‌های صاف داشته و شبیه بریدگی جراحی یا بریدگی با لبه کاغذ است. این زخم، سوزش زیادی داشته و شدت خونریزی در این نوع زخم، بسته به عمق بریدگی، محل و اندازه زخم متفاوت است.

پاره‌شدگی: زخمی است عمیق که دارای لبه‌های ناصاف بوده و در اثر اجسام تیزی مانند شیشه ایجاد می‌شود. در این جراحت، بافت‌های زیرین پوست آسیب دیده و احتمال خونریزی شدید زیاد است.

اقدامات: در بریدگی و پاره‌شدگی اولویت با کنترل خونریزی به وسیله فشار مستقیم است. لبه‌های زخم را به هم نزدیک کنید. عضو را بی‌حرکت و کمی بالاتر از سطح قلب قرار داده تا از درد و خونریزی آن کاسته شود. چنانچه جسم خارجی در زخم باقی مانده آن را خارج نکنید. زخم را ضدعفونی و پانسمان کنید و مصدوم را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید.

کنده‌شدگی: زخمی است که قسمتی از پوست یا عضله از بدن جدا یا آویخته شود.

اقدامات: سطح زخم را تمیز و جلوی خونریزی را بگیرید. اگر قسمتی از پوست یا عضله آویزان شده آن را در محل اولیه خود قرار دهید و روی آن را ببندید و بلافاصله مصدوم را به مرکز درمانی برسانید.

سوراخ‌شدگی: زخمی عمیق که در اثر وارد شدن یک جسم نوک تیز ایجاد می‌شود. این جراحت همیشه باعث خونریزی شدید نمی‌شود، ولی در سوراخ‌شدگی‌های شکم و قفسه سینه ،احتمال خونریزی‌های شدید و مرگ زیاد است.

اقدامات: ابتدا اجازه دهید چند لحظه‌ای خونریزی جریان یابد تا میکروب‌های داخل زخم به همراه خون خارج شوند. محل زخم را ضدعفونی کنید و در صورتی که جسم خارجی در آن فرورفته است، آن را خارج نکنید، چرا که با خروج جسم بر شدت خونریزی افزوده می‌شود. بنابراین جسم را با پانسمان ثابت کنید و مصدوم را به بیمارستان منتقل کنید.

قطع عضو: این جراحت شدیدترین نوع زخم‌های خونریزی دهنده است و اغلب به دلیل یک جسم برنده صنعتی آلوده اتفاق می‌افتد.

اقدامات: خونریزی را با وارد کردن فشار مستقیم و بالا نگه داشتن عضو متوقف کنید. برای مراقبت از عضو قطع شده، آن را در یک گاز استریل یا دستمال تمیز بپیچانید و بعد درون یک کیسه پلاستیکی قرار دهید و سر آن را محکم گره بزنید. سپس کیسه حاوی عضو قطع شده را داخل یک کیسه یخ قرار دهید. کیسه حامل عضو و مصدوم را به بیمارستان انتقال دهید.

روش صحیح پانسمان زخم باز

1 ـ برای مهار بهتر خونریزی، لبه‌های زخم را به هم نزدیک کرده و با یک گاز استریل یا دستمال تمیز، خونریزی را به وسیله فشار دادن کنترل کنید.

2 ـ وقتی خونریزی کنترل شد، اطراف زخم را با پنبه آغشته به محلول ضدعفونی‌کننده از داخل به خارج تمیز کنید. عکس این کار و حرکت رفت و برگشت پنبه روی زخم موجب می‌شود که آلودگی اطراف زخم به داخل آن نفوذ و زخم را عفونی کند.

3 ـ پس از استریل کامل زخم، یک قطعه گاز استریل روی زخم بگذارید، به طوری که روی زخم و اطراف آن را کاملا بپوشاند. پانسمان را دقیقا روی زخم قرار دهید و هرگز آن را جابه‌جا نکنید. در صورت جابه‌جا شدن پانسمان آن را عوض کنید. حرکت پانسمان می‌تواند میکروب‌های سطح پوست را به سمت زخم هدایت کند.

4 ـ در صورتی که خون به پانسمان نفوذ کرد، هرگز پوشش روی زخم را برندارید. برای بند آوردن خونریزی، گاز یا دستمال بیشتری روی پوشش قبلی زخم قرار دهید.

5 ـ گاز استریل را در 4 طرف با چسب روی پوست ثابت و سپس بانداژ کنید.

توصیه‌هایی درباره پانسمان زخم

- بتادین با نام (پوویدون آیوداین)‌ یک محلول میکروب‌کش قوی بوده و می‌تواند تمام انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها را نابود سازد. نکته بسیار مهم آن که این محلول تا زمانی که روی پوست خشک نشود، هیچ اثری ندارد.

- از نفوذ بتادین به داخل زخم باز خودداری کنید، چراکه به دلیل داشتن املاح ید ممکن است موجب حساسیت در افراد شود.

- برای پوشاندن زخم از پنبه استفاده نکنید، چراکه اغلب پنبه‌ها غیراستریل هستند.

- بدون نظر پزشک از پماد آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید، چراکه پماد جلوی خون‌گیری بافت اطراف زخم را گرفته و ترمیم را به تعویق می‌اندازد.

- در صوتی که زخم عمیق، خونریزی شدید و دو لبه زخم به‌هم نمی‌رسند، برای بخیه زدن به بیمارستان مراجعه کنید.

- تعویض پانسمان را هر روز و اگر مرطوب یا کثیف شد، زودتر انجام دهید.

- از کندن دلمه زخم اجتناب کنید، چراکه ترمیم را مختل می‌کند و خطر عفونت را افزایش می‌دهد.

- اگر محلول ضدعفونی‌کننده در دسترس نبود، برای تمیزکردن زخم از آب و صابون استفاده کنید.

عسل، ماده مناسبی برای بهبود و پانسمان زخم‌ها است  

استفاده از عسل در پانسمان زخم‌ها باعث از بین بردن بوی بد زخم شده و در هنگام تعویض پانسمان نیز به زخم نچسبیده و درد کمتری را برای بیماران ایجاد می‌کند. همچنین ریختن عسل روی زخمی که خونریزی دارد، باعث بند آمدن سریع خون‌ریزی می‌شود.

به این ترتیب، عسل ماده مناسبی جهت مراقبت و پانسمان زخم‌ها به شمار می‌آید.

بر اساس تحقیقاتی که در کشور نیوزلند انجام گرفت، عسل خاصیت ضدباکتری و ضد قارچ داشته و برای درمان زخم‌های پوستی، زخم‌های دیابتیک، سوختگی‌ها، جوش، آکنه، زخم‌های فشاری، ترک‌های پوستی، اگزما، زخم‌های گوارشی و زخم‌های ناشی از هلیکوباکترپیلوری مفید است.

از عسل می‌توان برای درمان درد گلو، سرماخوردگی و شست و شوی دهان و گلو نیز استفاده کرد.

برای التیام هر چه سریع‌تر زخم نیاز به یک محیط مرطوب است و از آنجا که در محیط مرطوب، باکتری‌ها فعالیت بیشتری دارند، عسل نیز می‌تواند یک محیط مرطوب عاری از میکروب را برای ترمیم بدون عارضه زخم فراهم کند.

عسل به علت داشتن هیدروژن پراکسید، خاصیت آنتی باکتریال داشته و باعث تمیز کردن زخم از میکروب‌ها می‌شود. عسل به علت از بین بردن سریع باکتری‌ها، از تولید آمونیاک در زخم جلوگیری کرده و بوی بد از زخم متساعد نمی‌شود. همچنین هنگام تعویض پانسمان به علت این که عسل محیط مرطوب ایجاد کرده، پانسمان به زخم نمی‌چسبد و درد کمتری برای بیماران ایجاد می‌کند.

عسل باعث ترمیم زخم‌ها می‌شود، بدون این که جای زخم و بافت اضافی ایجاد شود. همچنین کمتر نیاز به عمل جراحی گرفت (پیوند) دارد. در نتیجه عسل ماده مراقبتی مناسبی در ترمیم و پانسمان زخم‌ها به شمار می‌آید.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

جام جم - فاخره بهبهانی

ایسنا - فاطمه محدث ، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران