رسانه ها باید مخاطبان را به مساجد ارجاع دهند

سال ها است که صدا و سیما در روزهای ماه مبارک رمضان، از چند دقیقه پس از اذان مغرب تا نیمه شب، اقدام به پخش بی وقفه سریال هایی در تمام شبکه ها می کند که این موضوع باعث می شود.......

ماه مبارک رمضان ماهی است با محویت باورهای دینی و روحانی که با آغاز آن، رسانه های کشور نیز رنگ بوی معنویت به خود می گیرند و سعی در تبلور و گسترش آموزه های اسلامی در میان مردم دارند. سئوال مطرح در این میان این است که آیا رسانه ها به تنهایی قابلیت دین آموزی دارند و مفاهیم ارائه شده توسط آنها در گرایش بیشتر مردم به سمت مولفه های دینی موثر است یا خیر؟

برای بررسی نقش رسانه در آموزش باورهای اعتقادی و فرهنگی نظریه های متفاوتی وجود دارد.  در نمونه های غربی، به دلیل تعلق رسانه به جامعه مدرن، آن را فاقد توانایی ترویج مفاهیم دینی به عنوان باوری سنتی می داند. اما بر اساس یکی از نظریه های رسانه ای به نام تئوری همگرا که پروفسور مولانا از بدعت گزاران آن است، می توان تلفیقی از رسانه های مدرن و سنتی را در راستای ایجاد جبهه ای رسانه ای برای ترویج فرهنگ دین ایجاد کرد.

مساجد و هیات بهترین رسانه در حوزه دین هستند

دکتر محمدحسین ساعی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در گفتگو با اختصاصی با تبیان در این باره می گوید: بر اساس تئوری همگرا، اینکه فکر کنیم رسانه های مدرن مانند رادیو و تلویزیون و روزنامه ها می توانند از طریق سازوکارهای خاص خودشان مردم را دین دار کنند، تفکر بسیار اشتباهی است. نظر سنجی ها در سطح کشور نشان می دهد، مردم در پاسخ به این سئوال که آیا دین داری خود را ناشی از آموزه های دینی ضدا و سیما می دانند یا خیر، غالبا پاسخ منفی داده اند و این موضوع نشانگر این است که در کشور ما عموما، بن مایه دین داری، نه از تلویزیون که از مساجد بوده است. به گفته ساعی، فضای مساجد جدی ترین رسانه برای گسترش دین در کشور است و بر اساس تئوری حوزه عمومی هابرماس، تفکر و نتایجی که از محیط های عمومی حاصل می شود، در سطح اجتماع گسترده و مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر نیز مهم ترین و ناشناخته ترین حوزه عمومی در کشور ما مساجد هستند که مردم با حضور در آنها و گفتگو با یکدیگر، به نتایجی می رسند که این نتایج در کل اجتماع استمرار می یابد. علاوه بر مساجد، از دیگر حوزه های عمومی تاثیر گذار می توان به هیآت مذهبی و بسیج نام برد.

رسانه ها باید مخاطبان را به مساجد ارجاع دهند

بر اساس تئوری هم گرا، رسانه مدرن و سنتی باید در مسیری مشترک، مولفه های خود به دیگری ارجاع دهد و تعاملی سازنده در میان آنها برقرار باشد. به گفته معاون پژوهشی دفتـر مـطالعـات و برنامه ریزی رسانه ها، تلویزیون باید در برنامه های خود، بینندگان اش را به رسانه های عمومی چون، مسجد و منبر ارجاع دهد. در مقابل این موضوع مساجد و منابر نیز می توانند مردم را برخی از برنامه های ارزشی رسانه های ارجاع دهند. به عنوان مثال از سریالی مانند مختار، که نقطه اوج فرهنگ سازی دینی در تلویزیون بود، در منبر هم می توان سود برد. رسانه هایی مانند تلویزیون اگر مخاطبان خود به متولیان اصلی دین که مساجد و هیئت های مذهبی هستند ارجاع ندهند، خاصیت دین آموزی خود را از دست می دهند.

پخش سریالهای ماه رمضان، مردم را از حضور در مساجد باز می دارند

سال ها است که صدا و سیما در روزهای ماه مبارک رمضان، از چند دقیقه پس از اذان مغرب تا نیمه شب، اقدام به پخش بی وقفه سریال هایی در تمام شبکه ها می کند که این موضوع باعث می شود مردم پای تلویزیون بنشینند و و فرصتی برای حضور در مساجد و هیآت مذهبی، قرآن خوانی دسته جمعی، نشستن پای منبر و توجه به اعتقادات دینی نداشته باشند. به باور ساعی، برنامه ریزان صدا و سیما باید در نظر داشته باشند که 45 دقیقه پس از اذان، زمان حضور در مساجد و نماز جمعه است و در این زمان تا یک ساعت و. نیم پس از آن، باید از پخش سریال های جلوگیری کنند.

بیشتر برنامه های دینی صدا و سیما، محتوای دینی ندارند

دیگر موضوع مطرح در این میان محتوای برنامه های دینی رسانه ها است. قائم مقام مرکز افکارسنجی و رصد فرهنگی در این باره معتقد است که بر اساس نتایج تحقیقات مرکز پژوهش های صدا و سیما، بسیاری از برنامه های دینی، پیام های غیر دینی داشته اند و در برخی از موارد تولید کنندگان چنین برنامه هایی از پیام هایی منافی دین استفاده کرده اند. به عنوان مثال تصویر که از شیطان در برخی از سریال های ماه مبارک رمضان ارائه شده است، بر اساس تصویر شیطان در اندیشه مسیحی و شیطان هالیوودی است و تطابقی با مفاهیم شیطان شناسی اسلامی ندارد. از سوی دیگر برنامه های گفتگو در این ماه در بیشتر موارد مجری محور است و مجری جوان، در طول برنامه مدام به نصیحت کردن می پردازد که چنین برنامه هایی بازخورد مثبتی را در میان مخاطبان در پی نخواهند داشت.

رسانه نباید در دام نحله های انحرافی بیفتد

از سوی دیگر سازوکار پیام رسانی در رسانه نیز باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال گاه مفاهیم دینی در قالب های نامناسب ارائه می شود که ایجاد انحراف می کند. به گفته ساعی، در تمام مفاهیم دینی مانند مهدویت نحله های انحرافی بسیار وجود دارد که باید با دقت از سقوط در این ورطه های جلوگیری کرد. علاوه بر این در برابر عرفان خلوت گرای که در رسانه های مطرح می شود باید مراقب بود که به سمت رهبانیت و جدایی دین از سیاست منحرف نشود.

به هر رو، رسانه ها برای موفقیت در دین آموزی باید مردم را به سمت متولیان اصلی دین که خانوده ها، مساجد و هیات مذهبی هستند، ارجاع دهند و به تنهایی قادر به انجام این رساله عظیم خود نیستند.