مساجد تاریخی استان یزد

مسجد چهار منار

مسجد چهار منار- مشهور به مسجد "خضرشاه" یا "میرخضرشاه"- در محله چهار منار شهر یزد قرار دارد. این مسجد از آثار "سید امیر جلال الدین خضرشاه" است و آغاز ساخت آن به سال 849 هـ. ق باز می گردد. جلال الدین خضرشاه از دولت مردان و خیران یزد و صاحب ابنیه و آثار بسیار بود.

مسجد جامع اهرستان

مسجد جامع کبیر اهرستان در سال 783 هـ.ق در محل کنونی خیابان "تفت" شهر یزد بنا شد. این مسجد دارای شبستان تابستانی، شبستان زمستانی (گرمخانه) و حوضخانه است. در وسط حیاط، یک حوض قرار دارد و در طرفین آن دو باغچه است. وضوخانه مسجد در محوطه گودی در ضلع شرقی حیاط ساخته شده است. در ورودی مسجد از طرف خیابان اصلی است. در دو طرف شبستان و صحن مسجد، راه پله هایی برای رفتن به بام و طبقه دوم تعبیه شده است.

مصلی یزد

احتمالاً این بنا در محل بنای قدیمی یا بر ویرانه های آن ساخته شده و بانی آن "امیر محمد قاضی" است. او در سال 725 هـ. ق به ساخت این بنا اقدام نمود. در سال 860 هـ .ق سیل تمام مصلی را خراب کرد. براساس کتبیه های سر در طرف بازار، مصلی در سال 958 هـ. ق مجدد ساخته شد و در سال 1035 هـ .ق "اسحق بیگ" بار دیگر به مرمت آن پرداخت.

مسجد پشت باغ

این مسجد در محله "پشت باغ" شهر یزد قرار دارد و بنابر گزارش "عبدالوهاب طراز" در سال 1220 هـ. ق ساخته شد. بر زیلوهای آن تاریخ 1223 هـ. ق وعمل "کافی کاشف المیبدی" دیده می شود.

ساختمان این مسجد از خشت، گل و آجر و دارای صحن، ایوان تابستانی و گرمخانه است. گرمخانه مسجد در ضلع شمالی تابستانخانه و صحن قرار دارد. ساختمان تابستانخانه آجری است. پایه ها و سقف آن با آجر به صورت خفته- راسته پوشیده شده و با گچ بند کشی شده است. در دو طرف ایوان، محلی جهت مناره مسجد در نظر گرفته شده و لیکن ساخته نشده است.

مناره مسجد نظامیه

بنای تاریخی مناره مسجد نظامیه در شهرستان ابر کوه قرار دارد. این مناره که در سال 718 هـ. ق ساخته شد، باقی مانده سر در مسجدی به نام مسجد "نظامیه" است. این بنا شامل دو مناره آجری مرتفع است که روی سردری بلند قرار گرفته اند. تمام قسمت شرقی سر در، زمانی از کاشی پوشیده شده بود. سرتا سر بدنه مناره ها از کاشی فیروزه ای رنگ پوشیده و با کلمات "الله اکبر" به خط کوفی بنایی به صورت پیچ تزیین شده است. مناره سمت راست از راستای قایم منحرف و رانش یافته است.

مسجد جامع مهرآباد

این مسجد در روستای "مهرآباد" شهرستان ابرکوه، در میان باغات و مزارع اهالی روستا قرار دارد. این بنا احتمالاً متعلق به قرن های پنجم و ششم هـ. ق است. قسمت عمده این بنا تخریب شده و در حال حاضر، فقط فضای گنبد خانه چهار ضلعی و گنبد روی آن باقی مانده است. ضلع غربی و جنوبی این بنا به کلی تخریب شده و تنها ضلع شرقی و شمالی آن به جای مانده است.

این بنا چهار درگاه ورودی در چهار ضلع داشته است. مصالح بنا شامل خشت هایی به ابعاد 35×28×7 سانتی متر است. اما به نظر می رسد درگاه ها را با سنگ و ملات گچ شوره تنگ تر و آن را با گچبری تزیین کرده اند. ابعاد این بنا 5×5 متر و ضخامت پی های ان 142 سانتی متر است.

مسجد بیرون ابرقو

این مسجد در بیرون از شهر قرار داشته و هم اکنون نیز با توجه به گسترش شهر، خارج از شهر. البته با فاصله ای نه چندان دور. قرار دارد.

بنای این مسجد از خشت با اندودی از کاهگل است. در داخل مسجد شبستانی با پوشش گنبدی خیمه مانند، ایوانی در سمت شمال، حیاطی کوچک در مرکز و غرفه های کوچکی در طرفین حیاط (شرق و غرب آن) دیده می شود. سر در ورودی مسجد ساده و دارای کتیبه ای از کاش معرق به عرض شصت و طول پنج سانتی متر است. از شاخصه های این بنا می توان به قوس و پوشش سردر ورودی و به طور کلی سادگی بنا اشاره کرد.

مسجد جامع ابرقو

مسجد جامع ابرقو کنار میدان اصلی شهرستان ابرکوه قرار دارد و مصالح آن از خشت خام است. این مسجد به سبک مساجد چهار ایوانی است و حیاطی مستطیل شکل در وسط دارد. مدخل ورودی مسجد رو به شمال باز می شود و به وسیله دهلیزهشت گوش وسیعی، به حیاط راه می یابد. سر در ورودی این مسجد، ارتفاع زیادی دارد و در سه گوشه به وسیله سه طاق نما، پایه چهار گوش آن، به هشت گوش تبدیل می شود. در سمت جنوبی مدخل ورودی، شبستانی با طاق های مقرنس زیبایی است. در وسط صفه مسجد، زیر زمین وسیعی تعبیه شده که صفه بالای آن در فصل تابستان برای اقامه نماز استفاده می شود. رواق های اطراف ایوان ها نیز دو طبقه هستند. طاق ها به صورت طاق و تویزه است و مناره ای الحاقی در ضلع جنوبی آن قرار دارد. شبستان اصلی در ضلع جنوب شرقی مسجد قرار دارد. شبستان غربی شامل یک ایوان در جلو و یک شبستان وسیع در پشت آن است.

اگر چه بنای مسجد جامع ابرقو را مربوط به دوره تیموری می دانند ولی بنای اصلی آن، از دوره تیموری قدیمی تر است. این بنا در دوران سلطنت "سلطان ابو سعید" در سال 728 هـ. ق مورد تعمیرات اساسی قرار گرفت و محراب گچبری زیبایی در ایوان شرقی آن نصب شد.

کتاب میراث فرهنگی استان یزد

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

لینک: