مارها

مارها همگی فاقد پا هستند. از بین رفتن اندام ها و بلند شدن طول بدن، علاوه بر مارها، مارماهی ها (فاقد باله هستند) سیسیلین ها (رده دوزیستان) تعدادی از سوسمار ها نظیر سوسمارهای کرمی Worm lizards، سوسمارهای نقره ای Silveru lizards و ... نیز فاقد دست و پا هستند.

در مار بوآ Boa، (سمت چپ) و مار پیتون Pyton (سمت راست) و تعداد دیگری از مارها بقایایی از کمربند لگنی دیده می شود.

همچنین مارها فاقد کمربند استخوانی مربوط به پاها هستند.

دارای جناغ سینه Sternum، پلک چشم و مثانه (آبدانک) هستند.مارها به لحاظ بلندی و قطر بدن و اندازه ی سر با یکدیگر تفاوت های محسوسی دارند.

بیشتر افعی ها Vipers سری پهن و تا اندازه ای سه گوش دارند ولی در سایر گونه های «سمی»، همچنین بسیاری از مارهای بی زبان، سر باریک است. 

اژدرمار بزرگ نواحی حاره و بعضی از افعی ها و مارهای زنگی، سنگین وزن هستند. 

در مقابل مارهای تند رو Racers، مارهای درختی Tree snake و ... کاملا باریک و درازند.  

دم در مارها ممکن است دراز و نوک تیز، یا کوتاه و کلفت باشد. در مار زنگی دم دارای زنگوله ی شاخی است.

پوست مارها مانند سوسمار ها دارای پولک است. و چشم از کوتیکول شفافی پوشیده شده است. 

مارها پرده و سوراخ خارجی گوش ندارند. جمجمه ظریف بوده و دارای چندین استخوان است که می توانند روی یکدیگر حرکت کنند.

دندان ها به سمت پشت دارای شیب است و روی آرواره های سقف دهان قرار دارد. و غذایی را که جانور می بلعد نگه داشته مانع برگشت آن به سمت بیرون می شود.    

مارهای سمی یک جفت دندان اختصاصی یا نیش Fangs دارند که در استخوان های آرواره ی بالا قرار دارد و هنگام شکار زهر را هدایت کرده و به بدن شکار تزریق می کند.

زبان به حس بویایی کمک می کند. محرک های شیمیایی را به اندام های ژاکوبسون در حفره های بینی می رساند.

(اندام ژاکوبسون دو اندام حسی کوچک می باشند که در سقف دهان و بر روی استخوان کام چسبیده اند)

لوله ی گوارش مارها به طور کلی راست بوده و از دهان تا مخرج امتداد دارد. سایر اندام های داخلی نیز در مارها درازند.

مارها بسته به درازی شان بین 200 تا 400 مهره دارند.

ماهیچه هایشان بند بندی است و بسیار زیاد. در عین حال باریک است. مارها برای تغییر مکان به قسمت های جانبی بدنشان به سمت عقب فشار می آورند. این پدیده را می توان با حرکت دادن یک مار روی خاک نرم مشاهده کرد.

و می دانیم که قادرند طعمه ی خود را که از قطر بدنشان بزرگ تر است بخورند زیرا:

لذا دهان می تواند بسیار باز شده و یک تکه بزرگ غذا را فرو برد.

پوست نرم و قابل کشش در میان پولک های پشت و پهلو نیز موجب باز شدن قطر بدن می شود.

دیواره ی مری و معده نیز بسیار نازک بوده و به سهولت کشش پیدا می کند.

همچنی وجود چاکنای در جلو که بین آرواره ها و پشت غلاف زبان است تنفس جانور را هنگام بلعیدن ممکن می سازد.

بعضی مارها تخم گذارند و برخی بچه زا هستند.  

در برخی موارد نادر رنگ دانه های بدن از بین رفته و پوست کاملا سفید می شود.

خزندگان زهر دار

مارهای زهر دار در تمام قاره ها و بسیاری از جزایر بزرگ به استثنای ماداگاسکار و نیوزلند یافت می شوند. اما تعداد آن ها در مناطق گرمسیر نسبت به نواحی امریکای شمالی و اروپا کمتر است.

زهر مار برای شکار جانوران کوچک به کار می رود. ولی در مقابل جانوران بزرگ و انسان به منظور دفاع مورد استفاده قرار می گیرد.

در هندوستان سالیانه چندین هزار نفر توسط مارها گزیده می شوند. در برزیل در گذشته هر سال حدود 5000 مرگ در اثر مارگزیدگی وجود داشت، در دیگر کشورها نیز به همین ترتیب کمابیش به همین منوال بوده است.

زهر مارها ترکیبی از مواد آلی است که دارای اثرات فیزیولوژیکی گوناگون می باشد. و هر نوع زهر خواص ویژه ای دارد.

بعضی از ترکیبات زهر عبارتند از

1. 1- پروتئولیزین ها Proteolysins که موجب درد موضعی، تورم و فساد نسج می شود.

از این نوع زهر بیشتر در افعی ها و مارهای زنگی وجود دارد.

1. 2- کاردیوتوکسین Cordiotoxin که فشار خون را پایین آورده و باعث ضعف و ناتوانی قلب می گردد.

مار عینکی، مار مرجانی و بعضی افعی ها مانندها

1. 3- هموراژین Hemorrhagin که بافت درون پوش موی رگ ها را تخریب کرده و موجب خونریزی در بافت ها و اندام ها می شود، و در افعی مانندها وجود دارد.
3. 4- نوروسیتولیزین Neutocytolysins در مارهای عینکی که روی بافت های مختلف عصبی به ویژه مراکز تنفسی تأثیرمی کند. و آنتی باکتریسیدین که از کار باکتری کشی گلبول های خون جلوگیری می نماید.  

زهر مارهای عینکی بیشتر روی مراکز تنفسی تأثیر گذار است و مرگ در اثر خفگی پدید می آید در مقابل زهر مارهای زنگی وافعی ها قلب و دستگه عصبی را شدیدا مسموم می کند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه و تنظیم: یگانه داودی