وقایعی که در شب قدر پدید آمد !

ما در این شب نمی‌توانیم فرشتگان را ببینیم و از خدا بخواهیم که خدایا این چیز را برای ما مقدر کن و آن چیز دیگر را مقدر نکن، اگر دادگاه بود، بالاخره واسطه‌ای فراهم می‌کردیم تا مثلاً بی گناهی خود را ثابت کنیم، در اینجا این کار هم برای ما فراهم نیست و وضعیت خیلی بحرانی و خطرناک است، مثلاً وقتی در این جلسه سخن از امتحان و آزمون پیش می‌آید، دلهره شما را فرا می‌گیرد و قلبتان به تپش می‌افتد، زیرا تعیین سرنوشت شما در این کلاس به دست شخص دیگری است و با شما نیست، شما نمی‌دانید که ممتحن چه سؤالی از شما خواهد کرد و چگونه نمره خواهد داد؛ لذا دلهره شما را می‌گیرد.

چرا وقتی کسی را به دادگاه می‌برند، دلهره او را می‌گیرد؟ برای این که سرنوشتش به دست دیگری است و قدرت هیچ گونه دخل و تصرفی در پرونده خود ندارد، او نمی‌داند دادگاه چه تصمیمی درباره او خواهد گرفت و چه مجازاتی را برای او تعیین خواهد کرد؛ آیا مجازات او اعدام است، حبس ابد است یا چیز دیگر؟ می‌خواهم بگویم شب قدر باید دلهره‌آورترین شب‌ها باشد، ولی چرا در این آیه از سلامتی آن شب صحبت به میان آمده و رفع نگرانی شده است؟ برای روشن شدن این موضوع مثالی می‌زنم.

اگر دادگاه به کسی بگوید پرونده خود را به همراه وکیل به خانه ببر و یک شب در اختیار تو باشد و هر تصرفی می‌خواهی در این پرونده انجام بده، آیا باز هم در این شخص دلهره به وجود می‌آید؟ خیر؛ اینجا دیگر جای دلهره نیست، چون دادگاه سرنوشت را به دست خود او داده است و خود او باید تصمیم بگیرد؛ در این صورت اگر او در پرونده خود تصرف و تغییر به وجود نیاورد، واقعاً بی کفایت و نادان است.

خداوند چقدر کریم و مهربان است. یازده ماه پیش‌تر اعلام می‌کند: ای مسلمان! خودت را برای شب قدر آماده کن؛ نامه اعمال تو تا لحظات آخر شب قدر پذیرفته می‌شود؛ هوشیار باش! ماه رجب، ماه شعبان عبادتی دارد، آنهارا خوب انجام بده و پرونده‌ات را پر از کارهای خیر کن تا برای قدر آماده شوی، وقتی شب‌های قدر را به عبادت و شب زنده داری می‌گذرانی و از گناهان اظهار پشیمانی کرده، از آن‌ها توبه می‌کنی و با غسل و توبه به درگاه خدا می‌آیی، مقدرات خودت را تغییر داده‌ای، مثلاً اگر بنا بود که شری برای شما مقدر شود ،در همان شب فرشتگان مأمور می‌شوند، آن را به خیر و سلامتی برگردانند و خیر و سلامتی را برای شما مقدر کنند، این معنی سلامتی شب قدر است.

تعیین مقدرات الهی در شب قدر به وسیله فرشتگان، به شایستگی و میزان ایمان و عمل انسان بستگی داشته و تغییر پذیر است! آن شب به قدر انسان قدر داده می‌شود، کسی می‌تواند وارد دانشگاه شود که خود را به قدر معلومات دیپلم رسانده باشد وگرنه به قدر معلومات راهنمایی، قدر اول دبیرستان را می‌دهند.

وقایع شب قدر

الف- نزول قرآن

ظاهر آیه شریفه « انا انزلناه فی لیلة القدر» این است که همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبیر به انزال کرده که ظهور در یکپارچگی و دفعی بودن دارد نه تنزیل، که ظاهر در نزول تدریجی است.

قرآن کریم به دو گونه نازل شده است:

1- نزول یکباره در یک شب معین

2- نزول تدریجی در طول بیست و سه سال نبوت پیامبر اکرم (ص) .

آیاتی چون «قرانا فرقناه لتقراه علی الناس علی مکث ونزلناه تنزیلا.»(اسراء / 106) نزول تدریجی قرآن را بیان می‌کند.

در نزول دفعی (و یکپارچه)، قرآن کریم که مرکب از سوره‌ها و آیات است یک دفعه نازل نشده است بلکه به صورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آیاتی که درباره وقایع شخصی و حوادث جزیی نازل شده ارتباط کامل با زمان و مکان و اشخاص و احوال خاصه‌ای دارد که درباره آن اشخاص و آن احوال و در آن زمان و مکان نازل شده و معلوم است که چنین آیاتی درست در نمی‌آید مگر این که زمان و مکانش و واقعه‌ای که درباره‌اش نازل شده رخ دهد به طوری که اگر از آن زمان‌ها و مکان‌ها و وقایع خاصه صرف نظر شود و فرض شود که قرآن یک باره نازل شده، قهرا موارد آن آیات حذف می‌شود و دیگر بر آن‌ها تطبیق نمی‌کنند، پس قرآن به همین هیئت که هست دو بار نازل نشده بلکه بین دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصیل است. همان اجمال و تفصیلی که در آیه شریفه «کتاب احکمت ایاته ثم فصلت من لدن حکیم خبیر.»(هود / 1)به آن اشاره شده است. و در شب قدر قرآن کریم به صورت اجمال و یکپارچه بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد و در طول بیست و سه سال به تفصیل و به تدریج و آیه به آیه نازل گردید.

ب- تقدیر امور

خداوند متعال در شب قدر حوادث یک سال آینده را از قبیل مرگ و زندگی، وسعت یا تنگی روزی، سعادت و شقاوت، خیر و شر، طاعت و معصیت و... تقدیر می‌کند.

در آیه شریفه «انا انزلناه فی لیلة القدر»(قدر / 1) کلمه «قدر» دلالت‌ بر تقدیر و اندازه‌گیری دارد و آیه شریفه «فیها یفرق کل امر حکیم.‌»(دخان / 6)که در وصف شب قدر نازل شده است‌ بر تقدیر دلالت می‌کند. چون کلمه «فرق» به معنای جدا سازی و مشخص کردن دو چیز از یکدیگر است. و فرق هر امر حکیم جز این معنا ندارد که آن امر و آن واقعه‌ای که باید رخ دهد را با تقدیر و اندازه‌گیری مشخص سازند. امور به حسب قضای الهی دارای دو مرحله‌اند، یکی اجمال و ابهام و دیگری تفصیل. و شب قدر به طوری که از آیه «فیها یفرق کل امر حکیم.‌» برمی‌آید شبی است که امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصیل بیرون می‌آیند.

ج- نزول ملائکه و روح

بر اساس آیه شریفه « تنزل الملئکة والروح فیها باذن ربهم من کل امر.»(قدر / 4) ملائکه و روح در این شب به اذن پروردگارشان نازل می‌شوند. مراد از روح، آن روحی است که از عالم امر است و خدای متعال درباره‌اش فرموده است « قل الروح من امر ربی.»(اسراء / 85) دراین که مراد از امر چیست؟ بحث‌های مفصلی در تفسیر شریف المیزان آمده است که به جهت اختصار مبحث به دو روایت در مورد نزول ملائکه و این که روح چیست بسنده می‌شود.

1- پیامبر اکرم (ص) فرمود: وقتی شب قدر می‌شود ملائکه‌ای که ساکن در «سدرة المنتهی» هستند و جبرئیل یکی از ایشان است نازل می‌شوند در حالی که جبرئیل به اتفاق سایرین پرچم‌هایی را به همراه دارند.

یک پرچم بالای قبر من، و یکی بر بالای بیت المقدس و پرچمی در مسجدالحرام و پرچمی بر طور سینا نصب می‌کنند و هیچ مؤمن و مؤمنه‌ای در این نقاط نمی‌ماند مگر آن که جبرئیل به او سلام می‌کند، مگر کسی که دائم‌الخمر و ....باشد.( مجمع‌البیان، ج‌10، ص‌520)

2- از امام صادق علیه‌السلام در مورد روح سؤال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئیل بزرگ‌تر است و جبرئیل از سنخ ملائکه است و روح از آن سنخ نیست. مگر نمی‌بینی خدای تعالی فرموده: «تنزل الملئکة والروح» پس معلوم می‌شود روح غیر از ملائکه است. (برهان، ج‌4، ص‌481، ح‌1)

د- سلام و امنیت

قرآن کریم در بیان این ویژگی شب قدر می‌فرماید: «سلام هی حتی مطلع الفجر.»(قدر / 5) کلمه سلام و سلامت به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است. و جمله «سلام هی» اشاره به این مطلب دارد که عنایت الهی تعلق گرفته است‌ به این که رحمتش شامل همه آن بندگان بشود که به سوی او روی می‌آورند و نیز به این که در خصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به این معنا که عذابی جدید نفرستد. و لازمه این معنا این است که در این شب کید شیطان‌ها هم مؤثر واقع نشود چنانکه در بعضی از روایات نیز به این معنا اشاره شده است.

البته بعضی از مفسرین گفته‌اند: مراد از کلمه «سلام» این است که در شب قدر ملائکه از هر مؤمن مشغول به عبادت بگذرند، سلام می‌دهند.