چگونه می توان دانش آموزن را خلاق بار آورد؟

امروزه ثابت شده است که خلاقیت یک ویژگی صرفاً ذاتی نیست، بلکه همه ی انسان ها از این توانایی برخوردار هستند و همه درجات گوناگونی از این استعداد را  دارند. علاوه بر این عواملی همچون مهارت یابی ، آموزش پذیری ، انعطاف پذیری ، سطح دانش و آگاهی ، خطرپذیری ، نترسیدن از اشتباه و شکست نیز در میزان خلاقیت و نوآوری دانش آموزان تأثیر فراوان دارند. معلم می تواند همه ی این عوامل را  به صورت یک مجموعه در دانش آموزان شناسایی کند و بکوشد آن ها را پرورش دهد. در این مقاله سعی شده است عوامل مؤثر در خلاقیت شناسایی و راه کارهایی برای پرورش این توانایی در دانش آموزان ارائه شود.

تعریف خلاقیت:

·   خلاقیت ؛ نمایش بالاترین درجه ی سلامت عاطفی ( وجود افراد سالم در جریان خود بهسازی)

·     خلاقیت ؛ دوباره نگاه کردن است.

·    خلاقیت ؛ خارج شدن از پشت درهای بسته است.

·    خلاقیت ؛ عبارت از عمیق تر دیدن یک مسئله است.

·   خلاقیت ؛ فرایند مقابله ای واقع بینانه با یک مسئله و درگیری و جذب شدید آگاهی با هوشیاری و مرتبط ساختن مطالب با یکدیگر به نحوی تکامل یافته است.

اهمیت و ضرورت خلاقیت در آینده:

وقتی در جهان با مسائل نامتجانس و ناهمگون ، منابع محدود و پایان یافتنی، سرعت تغییرات و مسائل دیگری از این قبیل مواجه می شویم، نیاز به خلاقیت و شعله های بینش درونی آشکارتر می شود. با این که هیچ یک از ما دقیقاً نمی دانیم در آینده چه چیزی در انتظار ماست، برخی حقایق و نیازهای آینده به نحو فزاینده ای برای ما روشن تر می شوند.

آموزش مهارت های سازگار ی و وفق دادن باید بخش عادی مواد درسی را در کلاس های درس تشکیل دهند. نبوغ ، ساختن آینده در مغز خلاقی است که می تواند خود را با الگوهایی که در آینده در بر دارد وفق دهد. این مسئله نیاز به خلاقیت یا انفجارهای بینش درونی را آشکار می سازد. مهارت های تفکر خلاق باید مهم ترین مهارت های سازگاری و قابلیت انطباق به حساب آیند.

برای خلاق ساختن دانش آموزان می توان اقدامات زیر را به کار بست:

 1.   آشنا ساختن مدیران و معلمان با مفاهیم خلاقیت و راهکارهای پرورش و تقویت  آن در فراگیران.

برای آشنا ساختن مسئولان مدارس و معلمان با خلاقیت و شیوه های پرورش آن، می توان از آموزش در دوره های ضمن خدمت استفاده کرد. معلمان ، مربیان و مدیران پس از آشنایی با راه کارهای پرورش خلاقیت در فراگیران در این دوره ها می توانند این راه کارها را در کار خود به کار گرفته و ضمن دوری از هر گونه سخت گیری های بی مورد و بی جا دانش آموزان را به مشارکت فعال در تدریس و انجام کار گروهی تشویق کنند. همچنین می توانند به دانش آموزان آزادی های معقول بدهند تا با خیال راحت و اطمینان خاطر نظرات و عقاید خود را بیان کنند. این گونه تدبیرها زمینه ی پرورش خلاقیت در فراگیران را فراهم خواهد آورد.

2.   تغییرات اساسی در کتاب های درسی

هرچند با استفاده از مطالب و مفاهیم موجود در كتاب های درسی و شیوه های تدریس موجود نیز می توان به پرورش خلاقیت كمك كرد اما برای استفاده بیشتر و بهتر از  این امكانات و ضرورت خلاقیت لازم است در تألیف كتاب های درسی فقط ارائه ی  مطالب در سطح دانش نباشد بلكه متن درس و سوالات آخر درس به گونه ای باشد كه دانش آموز را به تفكر وادارد و در نتیجه زمینه ی مشاركت دانش آموز را برای  شركت در بحث گروهی فراهم نماید .

 3. تغییرات در شیوه ارزشیابی و امتحانات

برای پی بردن به میزان موفقیت دانش آموز در دروس و نتیجه گیر ی از كار خود از  سیستم ارزشیابی بهره می بریم. ارزشیابی نیز باید بتواند خلاقیت دانش آموز را بسنجد . یعنی به جای سوالات تستی و كوتاه پاسخ یا سوالات همگرا از سوالات  واگرا یا سوالاتی كه دانش آموز را به تفكر و ارائه ی عقیده و نظر وا دارد. به  همین منظور می توان به پرسش های مستمر و فعالیت های خارج از كلاس و مرتبط با  موضوع بها داده و زمینه رشد خلاقیت و شكل گیری آن را از اولین سال های ورود به مدرسه فراهم نمود.

4.  علاقه مند كردن دانش آموز به مطالعه

تصور كنید دانش آموزی كه از ابتدای كودكی با كتاب آشنا می شود و با نویسنده های گوناگون ، داستان های مختلف و سرزمین ها و فرهنگ های متفاوت ، علوم و  هنرهای جدید یا حوادث مهم تاریخی آشنا شود ؛ به طور حتم متفكر بار خواهد آمد و در نتیجه ارتباط با شخصیت های گوناگونی كه در داستان ها مطالعه نموده، مقدمه ی تفكر و خلاقیت را در او ایجاد می كنند و با بهره گیری از تخیل كه ضرورت اساسی خلاقیت است، دنیایی بزرگ و پهناور مقابل چشمان كودك گشوده می شود و می تواند آزادانه خیال پردازی كند. بنابراین ضروری است هر چه بیشتر كتابخانه ها  ی مدارس و به خصوص كتابخانه های كلاسی  را فعال كنیم. در ضمن با برگزاری   مسابقات كتابخوانی به شیوه ی فردی یا گروهی علاقه به مطالعه را تقویت كنیم.

 5.  استفاده صحیح و مطلوب از ساعات درس انشا

درس انشا پایه و اساس تفكر و خلاقیت در دانش آموز است كه متأسفانه در برخی  مدارس بی اهمیت تلقی می شود. استفاده ی معلمان از موضوعات تكراری و كلیشه ای  روش درستی نیست. برای استفاده مطلوب تر از ساعات درس انشا لازم است كتابخانه را به كلاس ببریم و یا بهتر از آن دانش آموزان را به كتابخانه ببریم. با مطالعه كتاب و مجلات گوناگون غیر درسی و نوشتن خلاصه یا ارائه نتیجه ای از  مطالب خوانده شده و بیان آن برای سایر دوستان علاوه بر افزایش عمق یادگیری ،  مهارت در نوشتن و خلاقیت را در دانش آموز پرورش می دهیم.

6.  تغییر نام درس هنر به پرورش خلاقیت ، نوآوری و ابتكار

متأسفانه هنوز هم در برخی مدارس شاهد آن هستیم كه از درس هنر به نحو شایسته استفاده نمی شود. استفاده از نیروهای غیر تخصصی در تدریس این رشته  یا استفاده  از ساعت درس هنر برای جبران عقب ماندگی در سایر دروس كار بسیار خطا و  نابجایی است. البته تغییر عنوان درس به تنهایی حلال مشكل نیست بلكه با توجه  به تنوع در دنیای كنونی و مهارت ها و هنرهای مختلفی كه در جامعه رایج است ، استفاده از هنرهای سنتی مانند خط و نقاشی در كنار هنرهای گلسازی ، سفالگری ،  طراحی روی سفال ، ساخت پازل یا تابلوهای چوبی و...  از فعالیت هایی است كه می توان ابتكار و خلاقیت را در دانش آموزان پرورش داد. در ضمن چنانچه زمینه را برای نمایش گذاردن آثار و هنرهای دانش آموزان برای سایر دانش آموزان و  اولیای آنان فراهم كنیم در پرورش ابتكار و خلاقیت دانش آموز گام درستی برداشته ایم. برای مثال ما در آموزشگاه خود ضمن نظر سنجی از دانش آموزان برای پر نمودن ساعات فوق برنامه، كلاس های آموزش طراحی روی سفال ، سرود و  تئاتر، طراحی پازل را آموزش می دهیم كه خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی از دانش آموزان مواجه شدیم.

نتیجه :

خلاقیت توانایی و استعدادی است كه در نوع بشر عمومیت دارد و در پرورش این استعداد عواملی چون مهارت یابی ، آموزش پذیری ، سطح دانش و آگاهی ، میزان  تجربه، خطر پذیری  و نترسیدن از اشتباه و شكست تأثیر دارند. تعدادی از راهبردهای رشد خلاقیت در دانش آموزان به شرح زیر می باشد.

·       هدایت معلمان به ااستفاده از شیوه های نوین در تدریس

·       مشاركت دانش آموزان در حین تدریس ( ارتباط دو طرفه )

·       استفاده از قدرت تخیل و تصویرسازی در فراگیران.

·       ایجاد امنیت عاطفی، اجتماعی و فرهنگی برای دانش آموزان.

 امید است با بهره گیری از این اقدامات در مدارس شاهد شكوفایی استعدادهای فرزندان ایران عزیز در عرصه های گوناگون علمی و عملی باشیم.

مرکز یادگیری سایت تبیان - گروه جغرافی استان کرمانشاه

تجمیع و تنظیم: نوربخش