بهبود ضریب جینی و برابری توزیع

ضریب جینی چیست؟

برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه، فقر گسترده و پایین بودن سهم درآمد فقرا مورد توجه خاصی قرار گرفته است. با افزایش بین‌المللی مناسبات اقتصادی، نااطمینانی‌های ناشی از این مناسبات نیز افزایش یافته است و برخی شواهد نشان دهنده اختلافات درآمدی در دهه‌های اخیر، علاقه اقتصاد دانان را به موضوع توزیع درآمد، تغییرات آن و عوامل مؤثر بر آن، تشدید کرده است.

برابری عمدتاً در دو دیدگاه برابری فرصت‌ها و برابری دستیابی مطرح می‌شود. از دیدگاه برابری فرصت‌ها، هیچ مانع خود ساخته‌ای نباید انسان‌ها را از دست یافتن به موقعیت‌هایی باز دارد که لیاقت آن را دارند و انسان‌ها باید از فرصت‌ها و موقعیت‌های یکسان در زندگی بهره‌مند باشند. برابری دستیابی نیز به رعایت انصاف تکیه دارد و از سهم منصفانه برای همه سخن می‌راند. آن‌چه در برابری دستیابی مورد نظر است این است که هر کس به اندازه نیازش (البته تا یک سطحی از نیازهای وی) بهره‌مندی داشته باشد.

برابری به هر شکل که مطرح باشد، امروزه توجهات فراوانی را به خود جلب کرده و اقدامات فراوانی در جهت دستیابی به آن صورت گرفته است. با وجود این هنگامی که به بررسی شواهد می‌پردازیم، به صورت مناسب در می‌یابیم که ثروت‌ها، درآمدها و امکانات به درستی میان جوامع توزیع نشده است. البته این تفاوت‌ها در گذشته‌های دور هم به نوعی وجود داشته اما با بروز پدیده‌هایی در دهه‌های اخیر هم‌چون رشد جمعیت، افت قیمت کالاهای اساسی، بحران بدهی‌ها، تغییرات تکنولوژیکی، مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهر و موارد دیگر، این تفاوت‌ها و نابرابری‌ها به شدت افزایش یافته‌اند.

یکی از نابرابری‌های فاحش، در توزیع درآمد دیده می‌شود و این اهمیت آن را افزایش داده است. اساساً توزیع درآمد بر دو دیدگاه مبتنی است: توزیع درآمد مبتنی بر عوامل تولید و توزیع مقداری درآمد که بیشتر بر میزان درآمد افراد تأکید دارد و به نحوه به دست آوردن این درآمد اشاره نمی‌کند.

به عبارتی یکی از مهم‌ترین نشانه‌های رشد اجتماعی و وضعیت رفاه در یک جامعه، تعادل و توازن توزیع درآمد یا ثروت در آن جامعه است. یکی از شاخص‌هایی که این بر ابری را به مانشان میدهد به عنوان ضریب جینی شناخته می شود.

ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود. این ضریب با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین صفر و یک دارد.

هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد صفر باشد، برابری بیشتر در توزیع درآمد را نشان می‌دهد و بالعکس هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد یک باشد، توزیع نابرابر درآمد را مشخص می‌کند.

اگر ضریب جینی مساوی با عدد صفر باشد یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند (برابری مطلق) و اگر مساوی با عدد یک باشد یعنی نابرابری مطلق به گونه‌ای که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارد. شاخص جینی همان ضریب جینی است که برای فهم بهتر، آن را به صورت درصد بیان می‌کنند.

خبرها و آمارهای رسمی مرکز آمار ایران حاکی از بهبود ضریب جینی است. بهبود ضریب جینی به معنای کاهش فاصله طبقاتی است و به همین دلیل برای دولت‌ها کسب چنین موقعیتی مطلوب است و به همین دلیل با اجرای سیاست‌هایی به دنبال نیل به این هدف هستند.

در راستای سیاست‌های کلی برنامه پنجم دولت مکلف است به نحوی عمل کند که تا پایان برنامه پنجم فاصله دو دهک بالا و پایین درآمدی جامعه از طریق اتخاذ سیاست‌های اجرایی مناسب و نیز استقرار سیستم تأمین اجتماعی فراگیر، گسترش پایه مالیاتی و توزیع مجدد درآمدها کاهش یابد به طوری که ضریب جینی در پایان برنامه به0.35 برسد. نمودار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که ضریب جینی در فاصله سال‌های 1384 تا 1390 به‌ترتیب0.3896، 0.40190 ،0.2923 ، .37920، 0.3831،0.361 و0.345بوده است که بر این اساس هدفی که دولت باید در پایان سال 1395 به آن درست پیدا کند در ماه‌های نخستین سال جاری محقق شده است

کاهش ضریب جینی در این بررسی بیشتر متکی بر نحوه و درصد دسترسی خانوارهای شهری و روستایی از لوازم عمده زندگی افراد شامل اتومبیل شخصی، تلفن، تلویزیون رنگی، گاز لوله کشی، یخچال و یخچال فریزر، اجاق گاز، جارو برقی، ماشین لباسشویی، تلفن همراه، رایانه و اینترنت است. به این معنا که در سال‌های اخیر این امکانات بیشتر از گذشته در اختیار شهروندان در دهک‌های پایین قرار گرفته است.

کارایی ضریب در تحلیل شرایط کشور

از آنجا که سیاست دولت طی سال‌های گذشته به جای تولید ثروت همواره بر توزیع درآمد متمرکز بوده، در نتیجه وضعیت درآمدی طبقات پایین بهتر از گذشته شده است. به اعتقاد صاحب‌نظران علم اقتصاد، با وجود این نمی‌توان از ضریب جینی به‌عنوان تنها شاخص برای تحلیل شرایط اقتصادی کشور بهره برد.

شاید علت چنین اظهار نظری این باشد که ضریب جینی سه عیب عمده دارد:

*ضریب جینی نابرابری درآمد را اندازه گیری می‌کند اما نابرابری‌های فرصت را اندازه‌گیری نمی‌کند.

*اگر دو کشور ضریب جینی یکسان داشته باشند ممکن است یک کشور ثروتمند باشد و دیگری فقیر، می‌توان نتیجه گرفت اندازه گیری ضریب جینی در دو کشور متفاوت است.

*ضریب جینی نقطه برآورد در یک زمان خاص است. از این رو تغییرات درآمدی را در طول زمان نادیده می‌گیرند.

پای صحبت کارشناسان درباره علل بهبود ضریب جینی

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی دراین‌باره گفت: واریز یارانه‌ها به صورت ماهانه در حساب مردم، سبب افزایش سطح درآمدها و کاهش نابرابری‌های درآمدی شده است. به اعتقاد مهدی تقوی، گرچه بالا رفتن میزان درآمد خانوارهای کم درآمد می‌تواند بر کاهش ضریب جینی تأثیرگذار باشد، اما از طرفی باید میزان افزایش هزینه‌ها را نیز در محاسبات اقتصادی مدنظر قرار داد. به گفته وی، سهام عدالت تأثیری بر کاهش فاصله طبقاتی در ایران نداشته است.

یک عضو هیأت علمی دانشگاه تهران هم با اشاره به اینکه پرداخت یارانه‌های نقدی به واسطه افزایش سطح درآمد اقشار ضعیف تأثیر بسزایی در کاهش ضریب جینی داشته است، گفت: البته باید از اینکه پرداخت یارانه‌ها فرهنگ کار را تنزل و بیکاری را افزایش دهد بر حذر باشیم.

میثم موسایی با اشاره به افزایش چند برابری بودجه نهادهای تأمین اجتماعی گفت: مشخص است که از طریق توزیع درآمد بسترهای کاهش ضریب جینی فراهم شده است اما بهتر است که تلاش‌ها برای تولید ثروت هم شروع شود. به گفته وی، اعتبارات استانی یا سهام عدالت هم جزو سیاست‌های انتقال ثروت به شمار می‌روند و اما از طرفی ممکن است منجر به ایجاد تورم شود، بنابراین نمی‌توان در این‌باره به‌تنهایی قضاوت کرد.

مزایای ضریب جینی

در پایان بد نیست حال که از معایب ضریب جینی سخن گفتیم از مزایایش هم صحبت کنیم.

*برای مقایسه توزیع درآمدی در بخش‌های مختلف جامعه و همچنین در کشورها مورد استفاده قرار داد. برای مثال ضریب جینی برای مناطق شهری با مناطق روستایی در بسیاری از کشورها متفاوت است.

*ضریب جینی را به راحتی می‌توان با سراسر کشور مقایسه کرد و تفسیر آن نیز آسان است.

*از ضریب جینی می‌توان برای نشان دادن چگونگی توزیع درآمد در داخل کشور در طی یک دوره از زمان استفاده کرد. در نتیجه این امکان وجود دارد تا ببینید که آیا نابرابری در حال افزایش است یا کاهش.

امیدواریم که با ایجاد فضای با نشاط اقتصادی و پرهیز از حاشیه‌ها در سالی که توسط مقام معظم رهبری به عنوان سال جهاد اقتصادی نام‌گذاری شده است شاهد بهبود واقعی رفاه و سطح زندگی عموم مردم باشیم و حلاوت این آمار خوش اقتصادی در کام همه ما بنشیند

منبع :همشهری/حوزه دات نت