چگونه آفت دهان ایجاد میشود؟
به زخمهای عود کننده و دردناک مخاط دهان، آفت گفته میشود. آفت دهان، سرطانی نیست و ممکن است با عفونت هرپسی (ناشی از ویروس تبخال) اشتباه گرفته شود.
آفت جزء بیماریهای سیستم ایمنی بدن است. در بیماریهای سیستم ایمنی، شناخت بافتهای آشنا از بیگانه مختل میگردد. در آفت، سلولهای دفاعی بدن به قسمتی از مخاط دهان حمله ور شده و باعث زخمی شدن آن ناحیه میشوند که موقتی است و خود به خود بهبود مییابد.
انواع زخمهای آفت
زخمهای آفت به 4 گروه تقسیم میشوند:
1- زخم آفتی کوچک (minor) که شایعترین نوع بوده و در 80 درصد بیماران این نوع بروز میکند.
2- زخم آفتی بزرگ (major) که کمتر از 10 درصد بیماران آفتی را تشکیل میدهد و اندازه ضایعات ممکن است به چند سانتیمتر هم برسد.
3- زخم آفتی تبخالی شکل (Herpetiform) که حدود 10 درصد بیماران را شامل میشود.
4- زخمهای وابسته به سندرمها که از جمله علایم سندرم بهجت هستند.
زخم آفتی کوچک (minor) شایعترین و شاید دردناکترین بیماری مخاط دهان در انسان است که به صورت زخمهای عود کننده، دردناک و غیر قابل پیشگیری ظاهر میشود. این زخمها گرد یا بیضی بوده و به رنگ زرد خاکستری با حاشیه قرمز و تا حدی برجسته دیده میشوند.
از نظر محل، بیشتر قسمت قدامی حفره دهان مبتلا میشود و محل شایع آن پشت لبها، مخاط گونه، کف دهان، زیر و کنارههای زبان میباشد. این زخمها کمتر به کام، حلق، لثه چسبیده و روی زبان را مبتلا میسازند.
این زخم در زنان و همچنین در افرادی که از نظر وضعیت اقتصادی- اجتماعی سطح بالاتری دارند به میزان بیشتری بروز میکند، تقریبا اکثر مبتلایان به آفت را افراد غیر سیگاری تشکیل میهند.
علائم آفت دهان
بیمارانی که مرتبا آفت میزنند، احساسی شبیه به سوزن سوزن شدن و یا سوزش قبل از ایجاد زخم در محل دارند. زخم سریعا به وجود آمده و خود به خود بعد از 7 تا 10 روز التیام مییابد.
علل آفت دهان
استعداد ژنتیکی
استرس عاطفی یا جسمی
اضطراب
عصبی بودن پیش از عادت ماهانه
آسیب مخاط دهان در اثر دندان مصنوعیخوردن غذای داغ
مسواک زدن نادرست
اعمال دندانپزشکی (استرس و فشار به گونه، لب و زبان توسط آینه و رول پنبه، تماس مخاط دهان با ابزار دندانپزشکی)
تحریک ناشی از غذاهایی مثل شکلات، غذاهای ترش و اسیدی، آجیلها یا چیسهای نمک زده شده
عفونتهای ویروسی، میکروبی و اختلالات گوارشی
اختلالات هورمونی (در خانمها 3 تا 5 روز مانده به قاعدگی، آفت بیشتر دیده میشود)
خوردن بعضی مواد غذایی مثل گردو، فندق، پسته، پنیر و بادنجان
کمبود آهن و اسید فولیک و ویتامین B2
تشخیص آفت دهان
آزمایش خون جهت شمارش سلولهای خونی، بررسی میزان آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12 لازم است انجام گیرد.
باید افرادی که مرتباً و به تعداد زیاد آفت میزنند، جهت شناسایی عامل و بیماریهای زمینهای مستعد کننده، تحت معاینات کاملتری قرار گیرند.
کشت زخم تا بتوان آفت را از زخم هرپسی (ویروس تبخال) افتراق داد، یا احیاناً اگر عفونت باکتریایی ثانویه وجود داشته باشد آن را تشخیص داد.
پیشگیری از آفت دهان
دندانهای خود را روزانه حداقل دو بار مسواک بزنید و مرتباً از نخ دندان استفاده کنید.
سعی کنید استرس نداشته باشید.
از تماس نزدیک با افراد دچار عفونت خودداری کنید.
از خوردن غذاهایی که باعث بروز آفت میشوند، خودداری کنید.
درمان آفت دهان
درمان هر چقدر زودتر آغاز شود، آفت خفیفتر خواهد بود. در آفت اگر درمانی لازم شود، معمولاً علامتی بوده و به دو منظور خواهد بود:
1 – کاستن از درد و التهاب
2 – جلوگیری از اضافه شدن عفونت ثانویه
داروهای آفت دهان
- بیحسکنندههای موضعی برای تخفیف درد
- استفاده از داروهای گیاهی
- استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کلرهگزیدین، بنزیدآمین یا پرسیکا
- استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کپسولهای 250 میلی گرمی تتراسایکلین در 5 سی سی سرم فیزیولوژی حل شده و به صورت دهان شویه به کار میرود.
- دارویی که برای حمله قبلی آفت تجویز شده است را نگه دارید.
این داروها باید با تجویز پزشک مصرف شوند.
رژیم غذایی آفت دهان
به هنگام بهبود آفت، هر چقدر میتوانید مایعات بنوشید و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید.
برای کم کردن درد، مایعات را با نی بنوشید. مواد غذایی که کمتر باعث ایجاد درد میشوند عبارتند از: شیر، ژلاتین مایع، ماست و بستنی.
نکات لازم:
- دهان را روزانه سه بار یا بیشتر با محلول نمک (نصف قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب حل شود) شستشو دهید، البته به شرط این که خیلی دردناک نباشد.
- اگر آفت در اثر خشن بودن دندان، بریس یا دندان مصنوعی ایجاد شده باشد، به دندانپزشک مراجعه کنید.
- کمبودهای ویتامینی و املاح همچون ویتامین B12 ، آهن و اسید فولیک و پرهیز از غذاهای آلرژی زا را رفع کنید.
درمان خانگی آفت دهان
* آویشن: یک قاشق غذاخوری آویشن را در یک استکان آب جوشیده بریزید و روزی چند مرتبه در دهان بچرخانید تا آفت از بین برود.
* گل گندم: مقداری گل گندم را در آب جوشیده ریخته و روزی چند مرتبه، دهان را با آن بشویید.
* ازگیل: 12 گرم برگ درخت ازگیل را در یک لیوان آب بجوشانید و روزی چند مرتبه، دهان را با آن بشویید.
* قطره بابونه: التهاب مخاطی دهان را درمان میکند.
* حجامت در درمان آفت دهان و تبخال زیاد موثر است.
* خرمالو، برای آفت دهان و گلودرد بسیار مفید است.
* در طول روز 6 تا 8 عدد خرمای کال را خوب بجوید.
* عسل را روی سیب بمالید و آن را مدت زیادی در دهان بگذارید و بخورید.
* در آب سیب، عسل ریخته و آن را کم کم بنوشید و در دهان کمی نگه دارید.
فرآوری: مریم سجادپور
بخش سلامت تبیان
منابع:
پزشکان بدون مرز
آی آر طب
سیمرغ - دکتر منصور رضایی- متخصص تغذیه و رژیم درمانی
ایران سلامت