افسردگی پس از زایمان

(Postnatal depression)

افسردگی پس از زایمان به دلایل متعدد به ویژه تغییرات هورمونی بروز می‌کند. در دوران بارداری، ترشح هورمون زنانه شامل استروژن و پروژسترون به طور چشمگیری افزایش می‌یابد، اما 24 ساعت پس از تولد نوزاد، میزان ترشح این دو هورمون شدیداً کاهش می‌یابد و به میزان قبل از بارداری بازمی گردد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد این تغییر ناگهانی در میزان ترشح هورمون‌ها یکی از دلایل اصلی افسردگی پس از زایمان است.

چهار نوع افسردگی بعد از وضع حمل مشاهده می شود که شامل موارد زیر است:

1- پژمردگی روانی

در 80 درصد زنانی که برای نخستین بار بچه‌دار می‌شوند، نوعی افسردگی خفیف موسوم به پژمردگی مشاهده می‌گردد. پژمردگی پس از زایمان موضوعی کاملا طبیعی است. این افسردگی خفیف، معمولا چند روز تا چند هفته بعد از زایمان رخ می‌دهد. عموما خود به خود بهبود می‌یابد و در عرض چند هفته به طور کامل و بدون درمان برطرف می‌شود.

علائم این افسردگی عبارت است از: غم و اندوه، خشم، اضطراب، زودرنجی و ناتوانی، بدون علت گریه کردن و داشتن افکار منفی.

2- افسردگی پس از زایمان

نوع شدیدتری از پژمردگی، که افسردگی پس از زایمان نامیده می‌شود، تقریبا در 5 تا 20 درصد مادران مشاهده می‌گردد. نشانه‌های آن شدیدتر از پژمردگی است و در هر موقعی از نخستین سال پس از زایمان، روی می‌دهد.

نشانه‌های آن عبارتند از: خستگی مداوم، لذت نبردن از زندگی، احساس بی‌عاطفگی، دوری گزیدن از خانواده و دوستان، عدم نگرانی از وضع سلامت خود و بچه، نداشتن میل جنسی، احساس شدید شکست و ناکارآمدی و نوسانات شدید خلقی.

درمان بسته به نیازهای هر فرد متفاوت است، اما شامل رفتاردرمانی و درمان با داروهای ضد افسردگی خواهد بود.

3- فشار عصبی پس از ضربه روحی

این اختلال روانی، در پی تولد بچه ایجاد شود. این حالت، به یک وضع حمل دلخراش و تکان‌دهنده واقعی یا خیالی یا از یک واقعه دلخراش فراموش ناشدنی در گذشته منشاء گرفته است.

علائم این مشکل شبیه افسردگی پس از زایمان است، ولی با یک حادثه دلخراش در گذشته مرتبط است.

در صورت تشخیص زودهنگام، مشاوره روانی با متخصص، گاهی اوقات در کنار دارو درمانی و آموزش‌های کاهش فشار عصبی به بهبود این بیماری منجر می‌گردد.

4- جنون پس از زایمان

مشکل دیگری که تازه مادران گاهی به آن دچار می‌شوند، جنون پس از زایمان است که خوشبختانه پدیده نادری است.

علائم آن، چند روز تا چند هفته بعد از وضع حمل آغاز شوند که عبارتند از: افسردگی شدید به همراه اضطراب حاد، افکار پریشان، ترس از آسیب زدن به خود یا بچه، توهم، عقاید یا گفته‌های نامعقول، بدبینی نسبت به اطرافیان یا هیستری (رفتار و حرکات عصبی).

هدف از درمان این اختلال، در امان نگه داشتن مادر و کودک و کمک به حفظ حس کفایت و کارآمدی مادر در طول دوره بهبود می‌باشد. این بیماری نیاز به کمک و مراقبت‌های پزشکی دارد.

علل افسردگی پس از زایمان چیست؟

- کاهش شدید هورمون های استروژن، پروژسترون و سایر هورمون‌های مادر هنگام تولد نوزاد

- استرس‌های جسمی و روحی

- عدم استراحت و خواب کافی

- به اندازه کافی غذا نخوردن

- کاهش اعتماد به نفس (به خاطر تغییرات جسمی که پس از زایمان به وجود می‌آید)

- دشواری در حفظ روابط اجتماعی

- اثر سوء تولد نوزاد بر روابط بین پدر و مادر. آن‌ها وقت کمتری را به عنوان زوج با هم می‌گذرانند.

- سقط جنین قبلی

- از دست دادن نزدیکان

- مشکلات مالی و دردسرهای محل اقامت

- تجربه قبلی افسردگی

- فقدان حمایت از جانب همسر یا سایر نزدیکان

- ناامیدی در خلال یک تولد آسیب زا

- بارداری ناخواسته

درمان افسردگی پس از زایمان چگونه است؟

* دارودرمانی :

داروی ضد افسردگی. اگر در حال شیر دادن به نوزاد خود هستند، پزشک تمهیدات دیگری بیندیشد و یا در صورت لزوم، قطع شیر دادن توسط خودتان را تجویز نماید. این داروها، حداقل دو هفته طول می‌کشد تا تاثیر خود را نشان دهند.

* درمان‌های روانشناختی:

مشاوره یکی از روش‌های درمانی، موثر برای افسردگی بعد از زایمان است.

* درمان‌های حمایتی :

افسردگی خفیف پس از زایمان، با حمایت خانواده و دوستان به سرعت برطرف می‌شود. در افسردگی شدید،‌ بستری شدن در بیمارستان ضروری است.

پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

- مادر باید کودک خود را در اتاق جداگانه‌ای بخواباند.

- صحبت کردن با سایر مادران، امکان استفاده از همفکری و تجربه آنان را فراهم می‌کند.

- مادر از دیگران برای نگهداری کودک کمک بخواهد.

- خوردن چند وعده مختصر در روز، برای مادر قابل تحمل‌تر از سه وعده سنگین است.

- مصرف سبزی و میوه به عنوان میان وعده‌های سالم، به کنترل وزن هم کمک می‌کند.

- ورزش سبک می‌تواند مفید باشد. در صورت امکان هر روز به مدت 30 دقیقه پیاده‌روی سریع داشته باشید.

- اگر هنگام پیاده‌روی بچه را هم داخل کالسکه با خود ببرید، احساس لذت بیشتری می کنید.

- نرمش و کشش عضلات هنگام بازی و صحبت کردن با بچه می‌تواند قدرت کشش عضلات شما را افزایش دهد.

- داشتن دوستان و آشنایانی که احساسات شما را درک کنند، کمک به کاهش علائم افسردگی خواهد کرد.

پرسشنامه سنجش افسردگی

پرسشنامه را پر کرده و امتیازتان را جمع کنید.

در طی 7 روز گذشته:

1- من توانسته‌ام بخندم و قسمت خوشایند مسائل را ببینم.

الف) همیشه و مثل روزهای قبل

ب) اغلب اما نه مثل همیشه

ج)گاهی و کمتر از همیشه

د) به ندرت

2- من به حوادث پیش رو با خوشبینی نگاه می‌کنم.

الف) همان طور که همیشه بوده‌ام.

ب) نه آن‌طور که همیشه بوده‌ام

ج) خیلی کمتر از همیشه

د) به ندرت

3- وقتی اتفاقات بدی افتاده، من بی‌جهت خودم را سرزنش کرده‌ام.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ‌وقت

4- بدون دلیل مشخصی، نگران یا عصبی شده‌ام.

الف) هیچ‌وقت

ب) به ندرت

ج) گاهی اوقات

د) اکثر اوقات

5- بدون دلیل مشخصی، دچار ترس و وحشت شده‌ام.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ‌وقت

6- مسائل همیشه از عهده من خارج بوده‌اند.

الف) بله، در اکثر موارد از عهده کارها بر نمی‌آیم.

ب) بله، در بعضی از موارد به خوبی از عهده کارها بر نمی‌آیم.

ج) خیر، در اکثر موارد به خوبی از عهده کارها برمی‌آیم.

د)  خیر، مثل همیشه به خوبی از عهده کارها برمی‌آیم.

7- این قدر ناراحت بوده‌ام که به سختی توانسته‌ام بخوابم.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ‌وقت

8- احساس بدبختی و ناراحتی کرده‌ام.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ وقت

9- این قدر ناراحت بوده‌ام که گریه کرده‌ام.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ وقت

10- افکار خودکشی به سرم زده است.

الف) اکثر اوقات

ب) گاهی اوقات

ج) به ندرت

د) هیچ وقت

برای سؤالات 1 و 2 و 4 :

به گزینه الف) 0 امتیاز؛ به گزینه ب) 1 امتیاز؛ به گزینه ج) 2 امتیاز و به گزینه د) 3 امتیاز بدهید.

برای سؤالات 3 و 5 تا 10 :

به گزینه الف) 3 امتیاز؛ به گزینه ب) 2 امتیاز؛ به گزینه ج) 1 امتیاز و به گزینه د) 0 امتیاز بدهید.

نتیجه آزمون :

امتیاز 12 و بالاتر، یا پاسخ مثبت به سوال 10 نشان‌دهنده افسردگی پس از زایمان و لزوم مراجعه به پزشک است.

فرآوری: مریم سجادپور

بخش سلامت تبیان

سایت پزشکان بدون مرز

سایت پزشکان ایران