درمان گرفتگی عضلات با تغذیه

در کسانی که فعالیت بدنی شدید دارند، مقدار زیادی کلریدسدیم به روش تعریق از بدن دفع می‌شود و در نتیجه تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن از بین می‌رود. نتیجه این فعل و انفعالات در درجه اول بروز خستگی شدید و سپس گرفتگی عضلات است.

گرفتگی عضلات عبارت است از انقباض دردناک غیرارادی عضلات که بیشتر در عضلات پشت ساق پا و به میزان کمتر در عضلات ران رخ می‌دهد.

انقباض عضلات بیشتر در شب و یا هنگام استراحت اتفاق می‌افتد.

مدت گرفتگی عضله معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد و با کشیدن عضله و یا ماساژ آن برطرف می‌شود.

شیوع این بیماری بالا است، اما به نظر می‌رسد که بیشترین میزان شیوع در بین افرادی است که به دلایل متفاوت دچار تحلیل عضلات شده‌اند. گرفتگی عضلات بر حسب علل بروز به چند گروه تقسیم می‌شود.

فعالیت‌های بدنی

شیوع این بیماری در ورزشکاران خصوصاً ورزشکاران غیرحرفه‌ای به میزان بالایی گزارش شده است. ورزشکاران حرفه‌ای به دلیل آمادگی جسمانی بالاتر، کمتر به گرفتگی عضلات دچار می‌شوند. یکی از دلایل مهم گرفتگی عضلات در ورزشکاران تعریق زیاد است. به هنگام تعریق مقدار زیادی آب و به همراه آن مواد معدنی از بدن دفع می‌شود. همین مشکل در معدنچی‌ها نیز دیده می‌شود.

فعالیت بدنی شدید در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب باعث اتلاف آب و املاح از بدن معدنچی‌ها می‌شود. چنانچه جبران مایعات از دست رفته تنها با آب آشامیدنی بوده و املاح بدن جایگزین نشوند، گرفتگی عضلات تشدید خواهد شد. در کسانی که فعالیت بدنی شدید دارند (نظیر دو موردی که ذکر شد) مقدار زیادی کلریدسدیم به روش تعریق از بدن دفع می‌شود و در نتیجه تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن از بین می‌رود.

نتیجه این فعل و انفعالات در درجه اول بروز خستگی شدید و سپس گرفتگی عضلات است. سدیم و پتاسیم نقش بسیار مهمی را در انتقال امواج عصبی از مغز به عضله بر عهده دارند، بنابراین کمبود آن‌ها می‌تواند باعث اختلال در عملکرد صحیح سیستم عصبی بدن و ماهیچه‌ها شود. به منظور جلوگیری از این مشکل توصیه می‌شود کسانی که فعالیت بدنی شدید دارند (نظیر مواردی که در فوق ذکر گردید) در رژیم غذایی خود به مقدار کافی از میوه‌ها و سبزی‌های تازه استفاده کنند تا املاح مورد نیاز بدن تأمین شود. همچنین در آب و هوای گرم بهتر است از نوشیدنی‌هایی که مواد معدنی به آن‌ها افزوده شده است (نظیر نوشیدنی‌های ورزشی) به طور مکرر استفاده شود تا علاوه بر تأمین آب، مواد معدنی مورد نیاز بدن نیز تأمین گردد. وجود آب به میزان کافی برای انجام واکنش‌های شیمیایی در بدن و خصوصاً انتقال سیگنال‌های عصبی ضروری است.

بارداری

نوع دیگری از گرفتگی عضلات که در حالت استراحت رخ می‌دهد، معمولاً در زنان باردار دیده می‌شود. به نظر می‌رسد کمبود مواد مغذی از علل اصلی این مشکل در زنان باردار باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهند زنان بارداری که دچار این مشکل می‌شوند، معمولاً دچار کمبود منیزیم هستند. منیزیم نیز مانند سدیم در واکنش‌های عصبی نقش دارد. یکی از عوارض کمبود منیزیم گرفتگی و انقباض عضلات است. سبزیجات برگ سبز، دانه‌ها و مغزها جزء مهم‌ترین منابع غذایی منیزیم هستند.

همچنین کمبود آهن و اسید فولیک از علل گرفتگی عضلات در سه ماهه سوم بارداری است. مادران باردار باید نیاز روزانه خود به آهن را با مصرف مقادیر کافی از انواع گوشت و غلات غنی شده و یا در صورت نیاز با مکمل غذایی آهن تأمین نمایند.

کمبود اسید فولیک و ویتامین B12 نیز می‌تواند از علل گرفتگی عضلات در زنان باردار باشد. اسید فولیک بیشتر در سبزیجاتی نظیر اسفناج و کلم و غذاهای دریایی و نیز در میوه‌ها خصوصاً لیمو وجود دارد. از مهم‌ترین منابع غذایی ویتامین B12 می‌توان به شیر، تخم مرغ، ماهی و پنیر اشاره کرد، بنابراین بهتر است مادران باردار از رژیم غذایی متنوع استفاده کنند تا بتوانند کلیه مواد مغذی مورد نیاز بدن را تأمین نمایند.

افزایش سن

نوع دیگری از گرفتگی عضلات در حالت استراحت و معمولاً در شب رخ می‌دهد که عمدتاً عضلات ساق پا درگیر می‌شوند. این نوع گرفتگی عضلات بیشتر در افراد مسن و در زنان باردار دیده می‌شود. با افزایش سن، اعصاب و عضلات دچار تحلیل شده و عملکرد اعصاب دچار مشکل می‌شود، بنابراین احتمال اختلال در عملکرد عصب - عضله بالاتر خواهد بود و به همین دلیل گرفتگی عضلات در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود.

به علت شیوع فشار خون بالا در افراد مسن، مصرف داروهای دیوروتیک که سبب دفع آب از بدن می‌شوند، در سالمندان زیاد است. همان‌طور که گفته شد کم‌آبی با بروز اختلال در واکنش‌های شیمیایی، می‌تواند سبب گرفتگی عضلات شود. همچنین به علت اختلال در عملکرد کلیه‌ها و عوارض ناشی از آن، افراد مسن معمولاً به میزان کمتری آب دریافت می‌کنند، بنابراین کم آبی می‌تواند یکی از دلایل گرفتگی عضلات در سنین بالا باشد. علاوه بر آن با افزایش سن میزان جذب مواد مغذی از روده‌ها کم می‌شود و بنابراین احتمال کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز وجود دارد. برخی از ویتامین‌های گروه B نظیر ویتامین B12 در واکنش‌های عصبی موثر هستند. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف مخلوط ویتامین‌های گروه B نقش موثری در کاهش گرفتگی عضلات در افراد مسن دارد.

برخی داروها

همچنین گرفتگی عضلات می‌تواند بر اثر مصرف برخی داروها ایجاد شود. همان‌طور که ذکر شد، داروهای دیوروتیک باعث دفع آب از بدن می‌شوند. برای دفع آب از بدن از طریق ادرار مقداری از املاح خصوصاً سدیم از بدن دفع می‌شوند.

در بسیاری از موارد، در درمان فشار خون از داروهای دیوروتیک استفاده می‌شود و بنابراین این مشکل در افراد مسن وجود دارد.

بعضی از بیماری‌ها

همچنین گرفتگی عضلات می‌تواند جزء علل ثانویه بیماری باشد. برخی بیماری‌ها نظیر اسهال و استفراغ باعث می‌شوند مقدار زیادی از املاح نظیر سدیم، پتاسیم و منیزیم از بدن دفع شوند. همان‌طور که گفته شد، این املاح در نقل و انتقال امواج عصبی به عضلات نقش کلیدی دارند و کمبود آن‌ها سبب اختلال در عملکرد عصب و عضله می‌شود، بنابراین جبران املاح از نکات مهم درمان گرفتگی عضلات ناشی از این نوع بیماری‌ها است.

در افراد دیابتی نیز همین مشکل وجود دارد. یکی از شاخصه‌های بیماری دیابت، تکرر ادرار و دفع زیاد آب از بدن است. در این حالت نیز مقداری از املاح از بدن دفع می‌شود و چنانچه کمبود آن‌ها جبران نشود، این دسته از بیماران نیز دچار گرفتگی عضلات خواهند شد. همچنین در افراد دیابتی به مرور اعصاب محیطی تحلیل می‌روند. در شرایطی که انتقال پیام عصبی به عضله دچار اختلال شود احتمال گرفتگی عضله وجود دارد.

گرفتگی عضلات بر اثر اتلاف املاح بدن در بیماران دیالیزی نیز دیده شده است. هنگام دیالیز و تصفیه خون از سموم مقداری از مواد معدنی نیز از بدن دفع می‌شوند و همین امر می‌تواند علت گرفتگی عضلات در افراد دیالیزی باشد. علاوه بر موارد فوق مطالعات نشان می‌دهند که مصرف مکمل ویتامین C و ویتامین E در درمان گرفتگی عضلات در افراد دیالیزی موثر بوده است. در برخی موارد از ویتامین E برای درمان گرفتگی عضلات با علل ناشناخته نیز استفاده می‌شود.

گرفتگی عضلات در بیماران مبتلا به سیروز کبدی نیز دیده شده است که علت آن را کمبود روی ذکر کرده‌اند و به نظر می‌رسد مصرف مکمل غذایی روی در رفع گرفتگی عضله در بیماران مبتلا به سیروز کبدی موثر بوده است.

کلام پایانی

به طور کلی کمبود مواد مغذی یکی از علل مهم گرفتگی عضلات می‌باشد. با توجه به موارد فوق جبران کمبود مواد مغذی در درجه اول با پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و متنوع می‌تواند در درمان بسیاری از موارد موثر باشد، اما در صورت لزوم و در شرایط خاص نظیر آن چه در ورزشکاران، معدنچی‌ها و برخی بیماری‌ها دیده می‌شود، می‌توان از مکمل‌های غذایی برای درمان این بیماری استفاده کرد. یکی از راه‌های درمان این مشکل نوشیدن آب به میزان کافی است.

برخی افراد عادت دارند به هنگام تشنگی و به منظور رفع عطش چای و یا قهوه می‌نوشند. کافئین موجود در چای و قهوه مدر است، بنابراین مصرف چای و قهوه نه تنها به تأمین آب مورد نیاز بدن کمک نمی‌کند، بلکه سبب می‌شود مقدار زیادی از آب بدن نیز از طریق ادرار دفع شود، بنابراین باید توجه نمود که هر نوع نوشیدنی نمی‌تواند تأمین‌کننده آب مورد نیاز بدن باشد. در شرایط آب و هوای گرم، مصرف نوشیدنی‌های ورزشی می‌تواند هم به تأمین آب بدن کمک کند و هم مواد معدنی مورد نیاز را تأمین نماید.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ماهنامه دنیای تغذیه - شیوا طباطبایی، کارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذیه

مطالب مرتبط:

تغذیه در گرفتگی عضلات ساق پا