پیرامون سواد رسانه ای:

با‌سواد شوید تا گول رسانه را نخورید

هنگامی که صحبت از جنگ نرم به میان می آید آنچه بیش از هر چیز مهم به نظر می رسد نحوه برخورد و نیز ارایه راهکارهای مناسب در این باره است که معمولا در سه دسته مسوولان، پیام سازان و مخاطبان مورد توجه قرار می گیرد.

اما بحث جدی در حوزه مخاطبان بیش از هر چیز به مقوله سواد رسانه ای مربوط می شود که عمری حدود 30 سال در جهان داشته و بیشتر در کشورهای ژاپن و کانادا مطرح بوده است و در کشور ما نیز عمر کوتاه حدود کمتر از یک دهه را سپری می کند.

سواد رسانه یی یكی از مباحث جذاب در حوزه ارتباطات است که به عنوان یك اندیشه كلیدی مطرح بوده و در نتیجه آن افراد به صورتی فعال به سراغ رسانه ها رفته و سعی می کنند معنای پیام هایی كه با آنها مواجه می شوند را تعبیر و تفسیر کنند. در واقع امروز قرار گرفتن افراد در انتهای مسیر رسانه ها به عنوان دریافت كنندگان پیام، پایان یافته و آنها باید در فرآیند ارتباط، شركای فعالی باشند. هدف اصلی سواد رسانه یی نیز در همین راستا و شامل هوشیار كردن، اختیاربخشی و آزادسازی مخاطب است.

گرچه متاسفانه خواست اغلب افراد برخورد یك سویه، انفعالی و غیر هدفمند با رسانه هاست؛ اما سواد رسانه یی به افراد کمک می کند رسانه ها و تولیدات رسانه یی را شناسایی و از یكدیگر تفكیك و حتی ارتباطات اجتماعی سالم تری با رسانه ها داشته باشند. علاوه بر این گسترش مباحث سواد رسانه یی با تقویت ساختارهای دموكراتیك جامعه، به شهروندان این توانایی را می دهد که به مشروع سازی گزینه های سالم تر در رسانه كمك نمایند؛ چرا كه یك شهروند فعال و باسواد می تواند در جهت ایجاد تغییرات اجتماعی مثبت فعالیت كند و عكس العمل خود را در برابر رسانه ها اعلام کرده و تنها بیننده صرف نباشد.

مثلا داشتن سواد رسانه یی به افراد کمک می کند در هنگام تماشای یک فیلم، به تجزیه و تحلیل آن پرداخته و اجازه ندهند فیلم آنها را به سمت و سوی تحلیلی خاص برده و به استحاله دچار سازد. فرد باسواد رسانه یی با شناسایی مولفه های تصویری فیلم، چینش موضوعی آن و این كه چگونه روایتی را در پیش گرفته و در ورای این روایت به دنبال چیست، نمادها، استعاره ها و نشانه های فیلم را یافته و به تفسیر آنها می پردازد؛ چراکه به واقع این گونه دیدن است كه ارزش دارد. گاه برای تولید یك فیلم  ماه ها و سالها وقت و اندیشه صرف می شود و گاهی ما قصد داریم تنها طی دو یا سه ساعت آن را تماشا كنیم و نتیجه گیری درست هم داشته باشیم که این امر قطعا بدون داشتن سواد لازم آن امکانپذیر نیست.

گرچه علت عمده برجسته شدن سواد رسانه یی در برخی کشورها، مصون شدن مخاطبان در مقابل تبلیغات تجاری و گاه خشونت و نیز برخی مضامین مضر دیگر بود؛ اما به تدریج و در راستای حمایت از مخاطبان جایگاه خود را در محافل علمی نیز پیدا کرد و حتی در برخی از این کشورها به عنوان یک ماده درسی در مدارس به رسمیت شناخته شده است. البته در اسفند ماه سال گذشته معاون مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان نیز در همایشی، از ضرورت گنجانده شدن سواد رسانه‌یی در کتاب‌های درسی مدارس سخن گفته بود تا مخاطبان مطبوعات با شناخت کافی به سراغ مطبوعات رفته و به ارتباط دو سویه و فعال با رسانه‌های جمعی بیندیشند؛ اما اینکه این حرف چقدر به عمل نزدیک شود، باید ماند و دید.

در نهایت بایدبدانیم  بهترین راه آگاه سازی مخاطبان برای مواجهه فعالانه و درست در عرصه جنگ نرم، بالا بردن سطح سواد رسانه یی است؛ زیرا سواد رسانه یی به ما گوشزد می كند از اندیشه های سطحی و محدودنگر فاصله گرفته و به سمت اندیشه های عمقی حركت كنیم و با تفکری منتقدانه به انتخابهای رسانه یی بپردازیم و در یک کلام، به راحتی افسار اندیشه مان را به دست رسانه ها نسپاریم.

لیلا خانزاده

بخش ارتباطات تبیان