تمسک به ثقلین، تنها راه نجات

نگاهی به كتاب «مفاهیم اجتماعی در قرآن مجید بر اساس تفسیر راهنما»

چاپ نخست كتاب «مفاهیم اجتماعی در قرآن مجید بر اساس تفسیر راهنما» (جلد اول"حمد ـ یونس") نوشته محمدباقر آخوندی و علی‌نقی ایازی، تهیه شده توسط دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، از سوی موسسه بوستان كتاب منتشر و روانه بازار نشر شده است.

كتاب حاضر در مدت هفت سال به استخراج حدود 10 هزار گزاره جامعه‌شناسی از آموزه‌های قرآن مجید می‌پردازد. در این پژوهش، آیات شریفه قرآن به‌طور مستقیم مبنای تحقیق قرار نگرفته، بلكه تفسیر راهنما به دلیل ویژگی‌های بدیع و منحصر به فردش، اساس كار قرار گرفته‌اند و به تناسب هر آیه، از مباحث سه تفسیر گران‌سنگ و ارزش‌مند المیزان، نمونه و مجمع‌البیان نیز بهره‌های فراوان گرفته شده است.

علوم اجتماعی و به‌طور خاص جامعه‌شناسی، علمی است كه موضوع مورد مطالعه آنها روابط، كنش‌ها و تعاملات افراد و گروه‌ها در بسترهای فرهنگی هر جامعه است. در این دسته از علوم تلاش می‌شود تا در وهله نخست واقعیت موجود در حوزه‌های اجتماعی موردنظر شناخته شود و در وهله بعد، بر اساس تصویر فرهنگی مطلوب و آرمانی مورد وفاق جامعه، نسبت به ارایه راه‌كارها و پیشنهادها برای نیل به آن اقدام شود. بدیهی است كه تصویر فرهنگی مطلوب یك جامعه مستخرج از عناصر بنیادی است كه فرهنگ غالب آن جامعه را شكل می‌دهد كه می‌تواند متشكل از آداب، رسوم، پیشینه و میراث تاریخی، و اعتقادات و ارزش‌ها باشد.

بنابراین، شناخت و تبیین دقیق هر یك از این مولفه‌ها می‌تواند نقش به‌سزایی در دستیابی به یك تصویر روشن‌تر از وضعیت فرهنگی مورد انتظار جامعه ایفا و حركت در جهت نیل به آن را تسهیل كند. با توجه به این مطلب، ضروری به نظر می‌رسد كه همگام با بسط علوم اجتماعی در هر جامعه، عناصر تشكیل دهنده فرهنگ آن نیز مورد كنكاش و مطالعه قرار گیرند تا مسیر حركت‌ها و گام‌های بعدی روشن‌تر و متناسب با فضای ارزشی طی شود.

به عقیده نویسنده کتاب، در جامعه ایران با توجه به حضور پررنگ مقولات دینی در قالب اعتقادات، ارزش‌ها و مناسك دینی عرصه‌های گوناگون، دین و مذهب یكی از اساسی‌ترین مولفه‌های فرهنگ را شكل می‌دهد. بنابراین، توجه علمی به دین و منابع دینی از منظر شكل‌دهی به فرهنگ و ارزش‌های جامعه، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای می‌یابد. در واقع می‌توان گفت كه در جامعه ایران به دلیل فربهی دین در بین عناصر شكل‌دهنده فرهنگ، ضرورت دارد عالمان اجتماعی وارد تعامل استنباطی با منابع اصیل دینی شوند و در شناسایی جامعه ایده‌آل و ارائه راه‌كارهای اصیل، نگاهی عمیق به معارف و مباحث مطرح در آن داشته باشند. علاوه بر آن در جریان چنین فعالیت علمی، امكان نقد عالمانه علوم اجتماعی رایج و تناسب آن با پیش‌فرض‌ها و اصول اساسی و حتی پیشنهاد تدوین مفاهیم و فرضیات جدید مبتنی با دین برای غنی كردن این علوم و بازكردن افق‌های فكری جدید در علوم اجتماعی میسر خواهد شد.

قرآن مجید آخرین ذخیره الهی است كه برخلاف كتاب‌های آسمانی گذشته، در جریان حوادث تاریخ، از تحریف به دور مانده و كلمات و آیات آن همگی وحی الهی است. به یقین آموزه‌های چنین كتابی، راه زندگی را به بشر می‌نمایاند و او را به سعادت ابدی رهنمون می‌شود.

این بیان بارها از قول آخرین پیامبر رحمت، حضرت محمد(ص) در طول حیات با بركت ایشان به ویژه در واپسین روزهای زندگی در قالب حدیث شریف «ثقلین» نمود و ظهور عینی یافته است. بر اساس این حدیث، اگر بشر این دو «ثقل»؛ یعنی قرآن و عترت رسول را فراموش نكرده بود، خوش‌بختی‌ دنیا و آخرت خویش را تضمین می‌كرد، اما اهل كتاب و به ویژه یهود از همان ابتدا، برخوردی غرض‌آلود با آن داشته و هیچگاه سخن پیامبران خویش را كه همواره به ظهور آخرین رسول الهی بشارت داده بودند، نخواستند باور كنند.

در جهان اسلام نیز از روزهای آغازین، آتش فتنه و اختلاف در میان مسلمانان شعله‌ور شد و بخش عمده‌ای از جمعیت مسلمانان از مسیر اصلی تعلیمات و رهنمودهای قرآن به بی‌راهه گراییدند و از آبشخور زلال علمی ـ هدایتی آن كه همانا وارثان علم پیامبر(ص) و ثقل دیگر یعنی اهل‌بیت(علیهم‌السلام) بودند خود را بی‌نیاز و بركرانه دیدند و آنها نیز كه در راه ماندند به دلیل مشكلات و دشواری‌ها یا غفلت‌ها و كوتاهی‌ها چندان كه باید و شاید در تمسك به ثقلین توفیق نیافتند. در نهایت، قرآن در میان جامعه اسلامی در بیشتر روزگاران مهجور و مغمور مانده و گرد غربت همواره بر چهره تابناك آن نشسته است. حال آن كه این منشور بی‌كرانه جاودانه هدایت می‌توانست در تمامی زمینه‌ها و زمانه‌های حیات اجتماعی، بشریت را به منزل سعادت و كرامت رهنمون شود و فرد و جمع‌شان را نظام و سامان بخشد.

مصیبت به همین‌جا ختم نمی‌شود و تاریخ نشان می‌دهد در بیشتر كشورهای اسلامی و از جمله ایران، بسیاری از روشنفكران و سیاست‌مداران و مصلحان اجتماعی، همواره مقهور غرب بوده و سعی وافر كرده‌اند همه اجزای كشور خویش را با غرب یك‌پارچه و هماهنگ كنند. آنها كه با چند صباحی حضور در غرب یا آشنایی دورادور با پیشرفت‌های غرب، به سرعت همه آنچه را در اختیار داشتند، فراموش كرده، چشم و گوش بسته پیرو و شیفته فرهنگ غرب شدند، در حالی كه شواهد تاریخی نشان می‌دهند بسیاری از پیشرفت‌های علمی غرب وامدار عالمان مسلمان است كه تنها به بخش اندكی از معارف قرآن دست یافته بودند.

بنابراین، خلاء معارف قرآن در زندگی اجتماعی مسلمانان و آسیب‌هایی كه پیامد آن است، امروزه در جامعه اسلامی سایه افكنده و نتیجه‌ها و تبعات آن نیز مشهود است.

این واقعیت مهم، اندیشه‌وران را بر آن داشته طی دهه‌های اخیر هرچه بیشتر به مطالعه و بازخوانی این كتاب جاودانی پرداخته و از مناظر مختلف به تفسیر آن بپردازند و در این راستا، تفاسیر متعددی به چاپ رسیده كه یكی از این تفاسیر، «تفسیر راهنما»ست كه پژوهشی در راستای تامین اهداف و نتایج خاص انجام شده و ویژگی اساسی آن دسترسی به موضوع  های مفاهیم قرآن بوده است.

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان

منبع:خبرگزاری کتاب ایران