خبرنگاری در گفته اساتید ارتباطات

به بهانه 17 مردادماه؛ روز خبرنگار در این گزارش نگاهی داریم به گزیده‌ای از اظهارات استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاری كشور كه درباره این موضوع بیان كرده اند.

این كه چگونه روزنامه‌نگار در تحریریه اجتماعی می‌شود یا به‌جای اینكه به ارزش‌های خبری نزدیك شود، به راس هرم قدرت روزنامه نزدیك‌تر می‌شود و چطور به تدریج در ساختار رسانه‌یی خود رسوب می‌كند و قدرت نوآوری خود را از دست می‌دهد یا میزان تخصص روزنامه‌نگار چقدر می‌تواند بر تولید نهایی تاثیرگذار باشد و اگر به حیطه‌های تخصصی مانند اقتصاد و روابط بین‌الملل آشنایی نداشته باشد، چگونه می‌تواند در این حوزه فعالیت داشته باشد، تمام این مسائل به علت عدم رابطه‌ی‌ دو سویه و نهادینه شده در بین فضاهای رسانه‌یی و آموزشی روزنامه‌نگاری پدید آمده است و درنتیجه سبب توسعه نیافتگی در عرصه‌ی روزنامه‌نگاری كشور شده‌اند.

اینها را دكتر یونس شكرخواه - مدرس روزنامه‌نگاری - گفته و اظهار كرده بود: تمایلات و جانبداری روزنامه‌نگار از آرمان و عقیده‌ی خاص در دنیای ‌امروز مانع رشد این حرفه می‌شود، چراكه روزنامه‌ا‌ی كه سطح جانبدارانه انتخاب می‌كند، ممكن است بسیاری از مصلحت‌های ملی بتدریج قربانی میثاقی ‌شود كه آن روزنامه می‌خواهد با یك موضوع جانبدارانه برخورد كند، بنابراین شاید گفته شود كه عنصر سیاست یا عناصر دیگری این پنجره‌ی محدود را به وجود می‌آورد اما اگر به فضای تغییر یافته پیرامون خود از نظر رسانه‌ بنگریم متوجه می‌شویم كه دوره‌ی تعقیب این گونه رسانه‌ها سپری شده است.

دكتر كاظم معتمدنژاد هم می‌گوید: بهتر است به جای واژه‌ی خبرنگار بر عنوان روزنامه‌نگار تكیه كرد، چراكه خبرنگار به وظیفه‌ی مهم روزنامه‌نگاری می‌پردازد. روزنامه‌نگاری در دنیای امروز با توجه به تحولاتی كه در جوامع در 300 سال اخیر ایجاد شده، نقش بسیار مهمی در ارتباطات اجتماعی پیدا كرده است.

پدر آموزش روزنامه‌نگاری ایران معتقد است كه محیط ارتباطی مستقیم، صمیمی و رودررویی در گذشته در خانواده‌ها و واحدهای كوچك انسانی وجود داشته است، كه در شرایط امروزه روزنامه‌نگار باید این خصوصیات را به جامعه‌ی پرجمعیت و شهرنشین منتقل كند.

وی، از نظر جامعه‌شناسی جایگاه روزنامه‌نگار را بسیار برجسته دانست و گفت: روزنامه‌نگار از یك سو به عنوان میانجی میان اداره‌كنندگان و اعضای جامعه و از سوی دیگر جوامعی كه در كنار جامعه‌ی ملی یعنی جامعه‌ی بین‌المللی قرار دارند، وجود دارد.

به گفته او اگر این چشم‌انداز وسیع را از بعد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نگاه كنیم، مقام روزنامه‌نگار بسیار حائز اهمیت است، چرا كه در جریان انقلاب‌های دموكراتیك، دوره‌ی معاصر برای روزنامه‌نگاری عنوان ركن چهارم دموكراسی را قائل شده‌اند.

دكتر معتمدنژاد، یكی از مهم‌ترین حقوق روزنامه‌نگاران را آزادی بیان دانست و گفته بود: روزنامه‌نگار به عنوان فردی كه خدمت عمومی انجام می‌دهد در داشتن حق‌آزادی بیان جایگاه برجسته‌ای دارد، بر این اساس با توجه به این كه در كشور ما روزنامه‌نگاری الكترونیكی رشد پیدا كرده، اگر افرادی كه به تولید اطلاعات در رسانه‌های دیجیتال می‌پردازند به حرفه‌ی روزنامه‌نگاری آشنا نباشند نمی‌توانند به تولید و انتشار اخبار و تبادل اطلاعات در جامعه اقدام كنند.

به گفته‌ی حسین قندی - مسوولان روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها باید با نگاه به فعالیت خبرنگاران، میزان رسیدگی به حقوق مادی و معنوی آن‌ها را در نظر بگیرند.

این استاد روزنامه‌نگاری اظهار كرد: روش‌های كار خبری با گذشته متفاوت شده و متاسفانه برخی خبرنگاران هنوز روش‌های كار خبرنگاری را خوب نمی‌دانند.

وی اظهار كرد: این نكته مهم است كه خود خبرنگار باید به مسائل خود رسیدگی كند و در نظر بگیرد كه می‌تواند در كدام مطبوعه فعالیت كند و باید از توان خود استفاده كنند تا كار علمی و دقیقی ارائه دهند.

این استاد ارتباطات درباره حقوق معنوی خبرنگاران بیان كرد: رسیدگی به این امور خبرنگاران، به فعالیت خود آن‌ها بستگی دارد و باید خود آن‌ها تصمیم بگیرند.

علی‌اكبر قاضی زاده - روزنامه‌نگار و استاد روزنامه‌نگاری هم گفته بود كه روز خبرنگار باید بهانه‌ای باشد كه ما روزنامه‌نگاران به خود بنگریم و شان و جایگاه‌مان را در جامعه باز تعریف كنیم و بعد از جامعه توقع داشته باشیم كه ما را به رسمیت بشناسند.

به عقیده او شان و منزلت هر حرفه را اهل آن حرفه تعیین می‌كنند، بر این اساس هر خبرنگار یا روزنامه‌نگاری می‌تواند با مطالعه كردن، تجربه اندوختن در حیطه‌ی مطبوعات خود را در معرض جریان‌های خبری قرار دهد و بر كیفیت كار خود بیافزاید.

علی گرانمایه‌پور - مدرس ارتباطات - نیز معتقد است كه ملاك‌های حرفه‌یی شدن به دلیل سیاسی شدن حرفه‌ی روزنامه‌نگاری تغییر كرده است.

وی ویژگی خبرنگار و روزنامه‌نگار حرفه‌یی در توانایی درك مطالب، مشكلات اجتماعی، سوژه‌یابی و افزایش درآمد روزنامه دانسته و اظهار كرده بود: یكی از مشخصه‌های بارز حرفه‌یی‌گری، سابقه‌ی مطبوعاتی طولانی‌مدت است كه باید سال‌های زیادی را در كوران حوادث سیاسی، اجتماعی زحمت كشیده باشند، اما متاسفانه افرادی هستند كه فقط به‌دلیل نقد و انتقاد شخصیت‌های سیاسی، حرفه‌یی نامیده شدند.

محمدعلی الستی هم روزنامه‌نگار حرفه‌یی را دارای دانش تخصصی و تجربه‌ی كافی و مهارت عملی لازم برای كاربردی كردن آن‌ها دانست.

وی مسوولیت ‌اصلی روزنامه‌نگاران را احساس تعهد نسبت به جامعه خواند و افزوده بود: خبرنگاران مسوول حفظ حریم اطلاعات هستند و حرمت اخبار، حفظ صحت، دقت و امانت در انتشار آن‌ها برعهده‌ی ایشان است كه خبرنگاران را در برابر خدا و مردم مسوول می‌كند.

اكبر نصراللهی - مدرس ارتباطات - معتقد است كه ذوق، استعداد و سرعت عمل بالا، روابط عمومی‌ بسیار قوی، داشتن حس مسوولیت اجتماعی و روحیه‌ی جسارت هوشمندانه و خطرپذیری از مهمترین ویژگی خبرنگاران حرفه‌یی است.

به گفته‌ی وی متاسفانه خبرنگاران كشورمان به دلایل مختلف کمتر از ویژگی‌های خبرنگاران حرفه‌یی برخوردارند اما هرچه این ویژگی‌ها در خبرنگاران بیشتر باشد و بیشتر آن را به‌کار بگیرند، به همان اندازه حرفه‌یی‌ترند.

این مدرس دانشگاه در تشریح دیگر ویژگی‌های خبرنگار حرفه‌یی تاكید كرد كه ذوق و استعداد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خبرنگار است؛ کسی باید وارد عرصه‌ی جذاب، پرخاطره و در عین حال پر مخاطره‌ی روزنامه‌نگاری شود که ضمن داشتن استعداد ذاتی از هنر واژه‌گزینی، شم خبری، حوصله‌ی زیاد و نگاه موشکافانه و دقیق نیز برخوردار باشد و با پرهیز از احساسات سعی کند كه رویدادها را همان طور که اتفاق افتاده‌اند، منتشر کند.

این مدرس ارتباطات داشتن روحیه‌ی متناسب با نیازهای شغلی را از ویژگی‌های روزنامه‌نگار حرفه‌یی دانست و معتقد بود كه بسیاری از افراد ممكن است با وجود دارا بودن دانش كافی، فاقد روحیه و شخصیت لازم برای انجام كارهای خاص باشند، بنابراین نباید عوامل روحی، روانی و وابستگی‌هایی كه در افراد عادی تاثیر می‌گذارد، در این افراد تاثیرگذار باشند.

مهدخت بروجردی هم تاكید دارد كه ‌محتوا زمانی می‌تواند جذاب و آگاهی‌بخش باشد كه خبرنگار در كنار ارایه‌ی خبر، حرفی برای گفتن داشته و تنها در قالب یك ضبط صورت عمل نكند، چنین عملكردی از سوی خبرنگار و روزنامه‌نگار باعث می‌شود صاحبان قدرت و ثروت حتی فكر خطا را نیز به ذهن خود راه ندهند.

وی با اشاره به این كه روزنامه‌نگار درصورتی می‌تواند محتوای رسانه‌ی متبوعش را ارتقا دهد كه عامل تغییر باشد، اضافه كرده بود: روزنامه‌نگاران و خبرنگاران كه از آن‌ها به عنوان رهبران فكری یاد می‌شود، در صورتی می‌توانند عامل تغییر بوده، مشاركت مردم را جلب كرده و آگاهی بخشی داشته باشند كه از دانش، تخصص، ایمان، تعهد، علاقه ومسوولیت‌پذیری لازم برخوردار باشند.

به گفته‌ی بروجردی دست‌اندركاران رسانه باید بدانند روزنامه‌نگاری و خبرنگاری شغلی معمولی برای ارتزاق نیست بلكه یك رسالت اجتماعی برای آگاهی‌دهی به جامعه است كه البته در این میان برخی مسایل و مشكلات حقوقی و قانونی نیز وجود دارد كه باید از سوی دولتمردان حل شود تا رسانه‌ها به كیفیت محتوایی مناسب‌تری دست یابند.

اما علیرضا دهقان تاكید كرده بود از خبرنگار انتظار می‌رود در تولید خبر خود استقلال داشته باشد و تنها با هدف حقیقت‌گویی و دادن اطلاع و آگاهی به مخاطب به انتشار خبر بپردازد. هر چه این استقلال بیشتر باشد آزادی اطلاعات نیز به نحو بهتری تامین خواهد شد.

به گفته وی البته همیشه این استقلال حرفه‌یی به نحو كامل و در حد انتظار تامین نمی‌شود و مشكلات زیادی در این امر ممكن است به وجود بیاید كه انتظارات كارفرما از یك سو و انتظارات افراد یا سازمان‌های خارج از موسسه مطبوعاتی نیز از سوی دیگر از جمله مواردی هستند كه این استقلال را نقض و آزادی اطلاعات را دچار خدشه می‌كنند.

او فریب‌كاری و اطلاعات ساختگی را یكی دیگر از موارد مورد بحث دراخلاق حرفه‌یی در سطح خرد دانست و معتقد بود كه در این‌باره باید دانست اطلاعاتی كه روزنامه‌نگاران تولید می‌كنند تا چه اندازه برآمده از واقعیت‌های قابل مشاهده و اثبات است. در مواردی ممكن است گزارش تهیه شده آنقدر جذاب و تاثیرگذار باشد كه حتی جایزه پولیتزر را نیز نصیب نگارنده خود كند اما بعد مشخص شود اطلاعات آن دروغ و ساختگی بوده است كه البته ظهور تكنولوژی‌های جدید، شرایط ایجاد این اطلاعات ساختگی را بیش از پیش فراهم كرده است.

بخش ارتباطات تبیان

منبع: ایسنا( با تلخیص)