شرط مهم برای اجابت دعا!
مطابق آیه 186 سوره بقره شرط مهم اجابت دعا، ایمان به قدرت حضرت حق در برآورده شدن حاجات است و پاسخ به درخواست الهی است.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت علیهم السّلام بهار آن است. اگرچه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و ائمه اطهار علیهم السّلام است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
«وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَ لْیُؤْمِنُواْبِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؛ و هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، (بگو) من نزدیکم، دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم؛ پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند.)( ترجمه قرآن کریم: آیت‌الله مکارم شیرازی)
در روایت است که رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم در آخرین جمعه ماه شعبان المعظم، خطبه‌ای خواندند که به خطبه «شعبانیه» معروف است و در آن، اوصاف ماه مبارک رمضان را برای مردم بیان نمودند، یکی از اوصافی که ایشان برای ماه مبارک رمضان مطرح فرمودند: این عبارت است. «وَ دُعاءُکُمْ فیهِ مُسْتَجابٌ دعای شما در این ماه مستجاب است.»( وسائل الشیعه: ج 10؛ صفحه 313)
خداوند متعال در آیه 186 سوره مبارک بقره، بحث دعا و استجابت آن را به زیبایی مطرح فرموده است و به رسول گرامی اسلام دستور داده است: اگر مردم از من سؤال کردند به آنان بگو من هم نزدیک به آنان هستم و هم دعای آنان را اجابت می‌کنم؛ آری خداوند به ما بندگان نزدیک است. بسیار نزدیک‌تر از آن که فکرش را بکنیم. خودش در آیه 16 سوره مبارکه «ق» با صراحت به ما بیان کرد که از رگ گردن نیز به ما نزدیک‌تر است.
یار نزدیک‌تر از من به من است وین تعجب که من از او دورم
در این آیه شریفه پس از تصریح بر نزدیک بودن خدا به بندگان - که مسلماً نزدیک جسمی و فیزیکی مطرح نیست- بحث اجابت دعای بندگان مطرح شده است. جالب اینجاست که این آیه دقیقاً پس از آیات مربوط به ماه مبارک رمضان و در سیاق واحد با آنان می‌باشد. یعنی دقیقاً پس از مطرح شدن بحث روزه و نزول قرآن کریم در ماه رمضان خداوند موضوع دعا استجابت آن را مطرح کرده است که این نشان دهنده اهمیت دعا در این ماه مبارک است.
آیه شریفه از قول حضرت حق ـ جلّ و علا ـ بیان می‌دارد که دعای هر کس که خدا را بخواند، مستجاب می‌شود، البته در انتهای آیه 2 شرط مهم بیان شده است که نباید از آنها غافل شود :
شرط اول این است: «فلیستجیبوا لی» یعنی باید بندگان من هم دعوت مرا اجابت کنند تا من هم دعای آنان را اجابت کنم. یعنی نمی‌شود این رابطه بنده و خدا را، یک‌طرفه تعریف کرد، به قول شاعر: «چه خوش بی مهربونی هر دو سر بی».
نمی‌شود فقط از خدا درخواست کرد و خود به درخواست‌های الهی پاسخ مثبت نداد!
و شرط دوم هم «ایمان» است: «ولیؤمنوا بی» یعنی باید این دعا کننده که توقع اجابت دارد، به من ایمان داشته باشد.
صلوات بر محمّد و آل محمّد همواره مستجاب است و خدا کریم‌تر از آن است که دعای اوّل را مستجاب کند و دعای دوّم را مستجاب ننماید
اینجا این سؤال مطرح می‌شود که اگر کسی به خدا ایمان نداشته باشد که اصلاً به درگاه او نرفته و از او طلب حاجت نمی‌کند! اینجاست که روایات اهل بیت علیهم السّلام راه‌گشای تفسیر قرآن می‌گردد. امام صادق علیه‌السلام در شرح این عبارت فرمودند: «یعنی بندگان مطمئن باشند که من بر عطا کردن به آنان و برآوردن حاجات آنان قادر و توانا هستم.»( تفسیر شریف لاهیجی، جلد1، صفحه 170). پس شرط مهم اجابت دعا، ایمان به قدرت حضرت حق در برآورده شدن حاجات است.
پس، از این آیه شریفه درس گرفتیم که اگر با شرایط ذکرشده خداوند متعال را بخوانیم، حضرتش دعای ما را اجابت فرموده و حاجات را برآورده می‌سازد. البته فراموش نکنیم که گاهی برآورده شدن برخی حاجات، به نفع ما نیست و این لطف خداست که برخی دعاهای ما را مستجاب نمی‌کند.
ذکر صلوات راهی دیگر برای استجابت دعا
ذکر صلوات بر محمّد و آل محمد نشانه ادب در مقابل پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و موجب استجابت دعاست. در بعضی از روایات تصریح شده است که برای استجابت دعا، آن را با صلوات بر محمّد و آل محمّد آغاز کنید، زیرا صلوات بر محمّد و آل محمّد همواره مستجاب است و خدا کریم‌تر از آن است که دعای اوّل را مستجاب کند و دعای دوّم را مستجاب ننماید.( نهج‌البلاغه، کلمات قصار / 361) و در روایات دیگری آمده است که دعایتان را با صلوات شروع و با آن ختم کنید، تا دعای شما بین دو دعای مقبول واقع شود و مستجاب گردد، زیرا خدا کریم‌تر از آن است که اوّل و آخر دعا را مستجاب کند و وسط آن را مستجاب ننماید.( وسائل الشیعه، ج 4 / 1137)
حال که یکی از عوامل مهم در استجابت دعا ایمان به خداوند است ، چه خوب است که راه رسیدن به ایمان را پیدا کرده و تنها در این مسیر قدم برداشته باشد که سعادت دنیا و آخرت را از آن خود نماییم .
راه وصول به کامل‌ترین مرتبه ایمان
معصوم در دعای مکارم الاخلاق می‌فرماید:«و بَلِّغْ بایمانی اَکْمَلَ الاْیمان واجْعَلْ یقینی اَفْضَلَ الیقین»
کامل‌ترین مراتب ایمان را به من مرحمت کن و یقین من را برترین یقین قرار بده.
وقتی که انسان از خدا امور معنوی را طلب می‌کند، باید بهترین و بالاترین مراتب آن را بخواهد. معمولاً ما در مورد نیازهای مادی و دنیوی خود طالب بهترین‌ها هستیم و از خدا نیز آن را طلب می‌کنیم، ولی برای کسب سجایای انسانی به مرتبه پایین آن اکتفا می‌کنیم؛ اگر بلند همت باشیم سعی می‌کنیم واجبات خود را انجام داده و از محرمات دوری جوییم، تا به آتش جهنم گرفتار نشویم. امّا امام (علیه السلام) در این دعا به ما تعلیم می‌دهد که کوتاه همت نباشیم و در دعاهای خود ایمانی مانند ایمان انبیا و یقینی مانند یقین صدّیقین از خدا طلب کنیم، تا اگر لیاقت کسب آن مراتب عالی را نداشتیم، خدا به اندازه ظرفیت ما، آن را به ما عطا کند.
نعمت‌های بزرگ مادی همواره با خود آفاتی به همراه دارند؛ هر چه نعمت مادی بیشتر، گرفتاری و دردسر و غصه آن نیز بیشتر است؛ امّا نعمت‌های معنوی این گونه نیستند؛ آنها هر چه عالی‌تر باشند، لذت، سعادت و کمال آنها نیز بیشتر خواهد بود؛ بنابراین، باید در مورد امور معنوی همت خود را متوجه بالاترین مراتب ایمان و یقین نمود و از خدا برای کسب آنها یاری خواست.
ایمان دارای درجاتی است و قابل افزایش و کاهش است. قرآن کریم می‌فرماید: «.... و اِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ ایاتُهُ زَادَتْهُمْ اِیماناً...» (انفال / 2) ... و چون آیات خدا را بر آنان تلاوت کنند بر مقام ایمانشان بیفزاید... .
امام (علیه السلام) در این دعا از خداوند بالاترین درجات ایمان را طلب می‌کند که هیچ کاستی نداشته باشد. شاید دلیل اینکه امام (علیه السلام) در مورد یقین به «بهترین» تعبیر نموده، این است که حقیقت یقین اعتقاد صد در صد قطعی است که احتمال خلاف آن نمی‌رود؛ بنابراین، نمی‌توان گفت که یقین مراتب یا کم و زیادی دارد، امّا می‌توان برای آن انواعی برشمرد.
کیفیت یقین‌ها با هم متفاوت است؛ یک نوع آن یقینی است که از راه استدلال حاصل می‌شود و به آن علم‌الیقین می‌گویند و نوع دیگر آن یقینی است که با کشف و شهود حاصل می‌شود و به آن عین‌الیقین می‌گویند و نوع سوم آن که با یافتن حقیقت و اتصال به آن حاصل می‌گردد، به آن حق الیقین اطلاق می‌شود.
برای تقریب به ذهن می‌توان این موضوع را به شربت گوارایی که در لیوانی وجود دارد تشبیه کرد: فردی آن را ندیده است، ولی توسط فرد صادقی به وجود آن پی می‌برد؛ فرد دیگری آن شربت را در لیوان می‌بیند و فرد سوم، این شربت را می‌چشد. در اینجا هر سه نفر به وجود این شربت یقین دارند، امّا نحوه یقین هر کدام متفاوت است. شاید منظور از «افضل» در دعای مکارم نحوه کامل‌تر و بهترین یقین است، که معمولاً علمای اخلاق آن را به حق الیقین تعبیر می‌کنند.
دعای لحظه افطار را فراموش نکنیم !
خوب است در این ماه رمضان با دعا و نیایش انس گرفته و ساعاتی از شبانه روز را برای مناجات با حضرت قاضی الحاجات اختصاص دهیم. بر سر سفره افطار و قبل از گشودن روزه، دست بر دعا برداریم که فرمودند: «دعای روزه‌دار در هنگام افطار مستجاب می‌شود.»(بحار الانوار، جلد 90، صفحه 360)
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
خبرگزاری فارس
سایت آیت الله مصباح یزدی
