از کلونینگ حیوان تا انسان

خبرهایی شنیده شده گاه به گاه طی چند سال اخیر از تعدادی از گروه های آسیایی، اروپایی و شمال آمریکا که زنان تحت مراقبت آنها انسان همانندسازی شده به دنیا آورده یا به دنیا خواهد آورد، نه تنها تردیدهایی در مورد صحت چنین ادعاهایی ایجاد کرده است بلکه بحث های مردم در این حوزه را به دنبال داشته و سوالات درباره حقیقت و اصول اخلاقی که می تواند گره خورده با همانندسازی انسان باشد را افزایش داده است. همچنین گزارش هایی از محققان در چندین کشور که موفق شده اند به ایجاد رده هایی از سلول های بنیادی از جنین کلون شده یا برنامه ی رسیدن به آن را دارند توجه عموم را جلب کرده است. در ادامه قصد داریم اطلاعاتی از پیش زمینه ی این موضوع و سوالات متداول راجع به آن بدهیم.

همانندسازی یا کلون چیست؟

در زبان یونانی واژه “twig”، نشان دهنده گروهی از موجودات یکسان است. کلون (clone) به معنی عضوی از چنین گروهی است و در سالهای اخیر به موجودی که کپی ژنتیکی یک موجود است اتلاق می شود. این واژه توسط دانشمندان نه تنها برای موجودات بلکه برای مولکول ها، مانند DNA، و سلول ها هم به کار می رود.

آیا کلونینگ به طور طبیعی رخ می دهد؟

بله، کلونینگ یا همانندسازی در طبیعت رخ می دهد و در مورد موجوداتی که تولید مثل غیر جنسی دارند و بکرزایی می کنند همچنین در موجوداتی که تولید مثل جنسی دارند وقتی که تخم دو قسمت می شود و دوقلوها همسان یا تک تخمکی ایجاد می شود هم رخ دهد. در گونه هایی که تولید نسل در آنها غیر جنسی است بدون ترکیب ماده ی ژنتیک نر و ماده که در تولید مثل جنسی رخ می دهد؛ چنین زاده هایی کلون هایی از والد خود هستند. پستانداران به طور طبیعی تولید مثل غیر جنسی ندارند اما تولد بره ای به نام دالی در مرکز تحقیقات روزلین در اسکاتلند در سال 1996 اولین گزارش همانندسازی پستاندار به طریق تولید مثل غیر جنسی بود.

آیا کلونینگ افراد همسان ایجاد می کند؟

امکان دادن پاسخ قطعی به این سوال وجود ندارد چراکه آزمایشاتی که برای پاسخگویی به این سوال نیاز است هنوز انجام نشده است اما تجربیات موجود از همانندسازی پستانداران حاکی از این است که جواب «نه» می باشد. اگر انتقال هسته ی سلول سماتیک بتواند تولید یک یا تعداد بیشتری افراد که از نظر ژنتیکی، واقعاً با یکدیگر و با کسی که هسته سلول برای تولید آنها از آن گرفته شده یکسان باشند را اجازه دهد، این به آن معنا نیست که آنها به لحاظ فیزیکی یا شخصیتی یکسان اند همان طور که در دوقلوهای تک تخمکی انتظار نمی رود که از هر لحاظ یکسان باشند، چراکه تکوین یک موجود تحت تاثیر میانکنش های ژن هایش و محیط اطرافش است.در مورد کلون های انسانی، این محیط از لحظه ای که هر یک ساخته شده و در رحم های مختلف قرار می گیرند، دوران بارداری را طی می کنند و متولد می شوند متفاوت است.

به علاوه، در همه ی گونه های پستانداران که تا کنون کلون شده است شامل موش ها، خوک ها، گاوها و همچنین گوسفند، مشکلات غیر قابل پیشبینی ژنتیکی و اپی ژنتیکی ایجاد شده اند که نه تنها منجر به ناهنجاری ها و مرگ پیش از تولد شده است بلکه مشکلات پزشکی برای بیشتر حیواناتی که زنده بدنیا آمده اند ایجاد شده است که از یک کلون به کلون دیگر متفاوت است.

چرا محققان تکنیک های کلونینگ را توسعه و رشد داده اند؟

در آغاز دانشمندان به «انتقال هسته سلول سوماتک» به عنوان ابزاری برای تعیین اینکه آیا همه ی ژن ها در ژنوم یک موجود حتی پس از اینکه بیشتر آنها در سلول های موجود رشد و بلوغ یافته خاموش شده اند و سلول ها عملکرد تخصصی یافته اند برای مثال خون، استخوان، عضله و غیره، فعال و قابل استفاده می مانند، توجه نشان دادند.

توانایی محققان در تحریک DNA هسته ها از سلول های کاملاً تمایز یافته برای بازگشت به شرایط مشابه با DNA تخم تازه لقاح یافته و شروع پروسه ی رشد جنین نشان داد که همه ی ژنها در سلول های تمایز یافته زنده می مانند اگرچه تنها تعداد کمی از ژن ها در هر سلول بیان می شود.

منافع تجاری در مراکز همانند سازی حیوانات بر روی همانند سازی تعداد زیادی از حیوانات یکسان ژنتیکی، به ویژه آنهایی که از یک جد که اصلاح ژنتیکی شده است مشتق شده اند واقع شده است. در این روش، موش ها یا دیگر حیوانات آزمایشگاهی که ویژگی های خاصی را نشان می دهند می توانند برای مطالعات این ویژگی ها ایجاد شوند. یا گله هایی از حیوانات دامی مثل بزها، گوسفندان یا گاوها، می توان ایجاد کرد که همه آنها پروتئین های مفید دارویی در شیرشان تولید می کنند و به این ترتیب یک کارخانه ی تولید دارو بدون نیاز به ساختمان در مزرعه تاسیس می شود!

سمانه سادات عنایتی

بخش دانش و زندگی تبیان

منابع:

Ehrenfeld, David (2006). Transgenics and Vertebrate Cloning as Tools for Species Conservation. Conservation Biology 20 (3): 723–732.

Alan Colman (1999). Dolly, Polly and other ‘ollys’: likely impact of cloning technology on biomedical uses of livestock. Genetic Analysis: Biomolecular Engineering. 15, 3-5, 167-173.

McLaren A (2000). Cloning: pathways to a pluripotent future. Science 288 (5472): 1775–80.

World Health Organization (WHO)