ریشه‌های ناامنی اجتماعی در روایات(2)

هر پدیده ای که در جامعه شکل می گیرد، معلول علت های گوناگونی است. ناامنی اجتماعی هم یکی از این پدیده ها است که ریشه در علل گوناگون و مختلفی دارد. بشر ممکن است با کاوش خود در مسایل اجتماعی بتواند به برخی از این علت ها دست یابد اما مسلما برقراری ارتباط با منبع اصلی دانش که قرآن و روایات اهل بیت است می تواند ریشه هایی دقیق تر و عمیق تری را به ما بنمایاند. در قسمت قبل به برخی از این ریشه ها اشاره شد.

1ـ ناسپاسی نعمت های خداوند

2ـ بی دینی و گناه

3ـ دوری از ایمان و اعمال شایسته

حال به ادامه این ریشه ها می پردازیم:

4ـ ظلم

از آیات قرآن برمی آید که یکی دیگر از ریشه های ناامنی، ظلم و ستم است. در آیه 82 سوره انعام می خوانیم:

الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ؛ آنها كه ایمان آوردند و ایمان خود را با ستم نیالودند، ایمنى و امنیت تنها از آن آنهاست و آنها هدایت یافتگانند!

این آیه به ما می آموزد که آمیخته ای از «ایمان» و «عدالت»، امنیت واقعی را در جامعه شکل خواهد داد و بدون هر یک از آنها امنیت به خطر خواهد افتاد و ناامنی رشد فزاینده ای خواهد داشت. بنابر این آیه، نه مؤمنانِ ظالم، می توانند جامعه سرشار از امنیت بسازند و نه عدالت خواهان بی ایمان. پس باید مراقب بود که داشتن ایمان به خدا ما را آنچنان مغرور نسازد که از جاده عدالت خارج شویم و ظلم و ستم را در جامعه خود نهادینه سازیم.

ظلم و ستم هم می تواند از ناحیه حکومت ها شکل گیرد و هم می تواند از ناحیه خود مردم صورت پذیرد که هر دو سبب ناامنی خواهد بود. ظلم حکومت به مردم، از آنان چهره هایی آزرده و آسیب پذیر می سازد که در نهایت ممکن است، عقده‌هاشان در امنیت اجتماعی ظهور و بروز کند. چنین ظلمی گاه خواسته و گاهی هم ناخواسته شکل می گیرد.

درست است که حکومت اسلامی، عدالت محور است و پس از مبارزه با حکومت ستمشاهی شکل گرفته اما ممکن است، نظام بیمار دستگاه اداری آن به صورت ناخواسته به مردم ظلم کند و حق هر کسی را به گونه ای پایمال نماید.

اما ظلم مردم به مردم نیز مساله بسیار مهمی است که اگر نگوییم پرخطرتر از ظلم حکومتی است، کم خطرتر از آن هم نیست. در جامعه ای که همه مردم یا کلاه سر همدیگر می گذارند و یا کلاه از سر هم برمی دارند، امنیت هیچ معنا و مفهومی نخواهد داشت. در چنین شرایطی همه مردم از هم می دزدند و همه در حال غارت از یکدیگرند. همه چشم خیانت به اموال و ناموس یکدیگر دارند و هیچ ارزشی برای حریم خصوصی یکدیگر قایل نیستند.

بنابراین یکی دیگر از راهکارهای ریشه ای برای برقراری امنیت اجتماعی در جامعه، تقویت روحیه ظلم ستیزی و عدالت محوری در میان مردم است. البته پیش از آن وظیفه اصلی حکومت ها این است که از ظلم حکومتی به هر شکل و شیوه ای که هست جلوگیری کنند و با ظالمان در هر جایگاه و منصبی که هست برخوردی جدی داشته باشند.

یکی از نعمت های خدا به انسان است که همانند دیگر موهبت های الهی اگر مهار نشود و در جای شایسته خود به کارگیری نگردد، اثرات مخرب فراوانی خواهد داشت.

به طور کلی اگر خشم و عصبانیت، از حد خود بگذرد تبدیل به خشونتی بی حدّ و مرز خواهد شد که مسلما ناامنی را هم با خود به همراه خواهد داشت. راهکار اسلام در برابر این غریزه انسانی، کنترل و مهار کردن خشم است به گونه ای که خشم، ابزاری در اختیار عقل باشد و مطابق دستوراتی که خرد انسان صادر می کند، عمل نماید.

اسلام به ما آموخته است در برابر دشمن ظالم و سرکش، از خشمی مقدس بهره بگیرید و او را بر جای خود بنشانید اما در برابر شهروندان و عموم مردم جامعه، خشم خود را فروبنشانید و از سرکشی آن جلوگیری کنید. در آیه 29 سوره فتح به این نکته اشاره شده است.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ؛ محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده خدا است و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.

بنابر این راهکار اجتماعی اسلام درباره مساله خشم فرونشاندن آن است. اما در مقابل برخی از روانشناسان معتقدند که یکی از راه های مدیریت خشم این است که انسان عصبانیت خود را به گونه دیگری تخلیه کند تا از انفجار خشم و تبدیل آن به خشونت جلوگیری شود.

باید دانست که تخلیه خشم، به نوعی پرورش خشونت است. چرا که انسان خواهد آموخت که تا خشمش را تخلیه نکند راضی نشود و برجای خود ننشیند. اما آموزه های دینی ما می گوید: مردم در رفتارهای اجتماعی خود باید بیاموزند که خشم خود را فروبنشانند و حرارت کاذب ایجاد شده در درون خود را پاک کنند.

روشن است که چنین آموزه ای خشونت را تبدیل به صمیمیت و عصبانیت را تبدیل به مدارا خواهد کرد. بنابراین یکی از ثمرات فرونشاندن خشم، برقراری امنیت اجتماعی خواهد بود که پیامبر خدا در کلام خود به آن اشاره کرده است. ایشان در این باره می فرماید:

مَنْ كَظَمَ غَیْظاً وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى إِنْفَاذِهِ مَلَأَهُ اللَّهُ أَمْناً وَ إِیمَاناً. (بحار الانوار، ج 68، ص 425)

هر كس خشم خود را فرو نشانید در حالى كه می تواند از طرف انتقام بگیرد، خداوند او را سرشار از ایمان و امنیت می کند.

برخی از دستورات الهی جنبه پیش برندگی دارد و برخی از آنها جنبه بازدارندگی. بی شک برخی از تنبیهات سختی که در دین اسلام آمده، به سود خود انسان است و می خواهد او را از نزدیک شدن به پرتگاه های زندگی پرهیز دهد.

یقینا پدری که برای فرزندش خط و نشان می کشد، خیر او را می خواهد و از محبت فراوانی که نسبت به او دارد، چنین می کند. قوانین قضایی اسلام نیز اگر اجرا شود، حریم جامعه را از بسیاری از بزه کاری ها و تباهی ها حف0می کند و جامعه را از نزدیک شدن به خط قرمز ها باز می دارد و در نهایت امنیت را به ارمغان می آورد.

اما متاسفانه در وضعیت کنونی جامعه ما بسیاری از احکام الهی به دلیل غوغاسالاری بیگانگان به باد فراموشی سپرده شده است و برخی دیگر هم به دلیل سستی دستگاه قضایی جلوه مطلوبی ندارد.

اگرچه دیدن حکم تازیانه، قصاص و یا سنگسار برای عموم مردم بسیار سخت است، اما ثمرات شایسته آن قابل مقایسه با این سختی ها نیست. امیر مومنان علی علیه السلام می فرماید:

الْقَتْلُ یُقِلُّ الْقَتْلَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَكُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ (سوره بقره، آیه 179)؛ کشتن، کشتن را کم می کند. همچنانکه خداوند این آیه را نازل فرموده است: «و براى شما در قصاص، حیات و زندگى است، اى صاحبان خِرد!»

بی شک اگر دستگاه قضایی در برابر جرایمی همچون قتل، غارت و تجاوز به عنف، با سرعت و قاطعیت عمل می کرد، وضعیتی مطلوب تر از وضع کنونی در جامعه حاکم بود.

اجرای چنین احکامی زمانی تاثیر مطلوب خود را خواهد داشت که ذهن ها هنوز درگیر با آن موضوع است. اما هنگامی که مدت زمان زیادی از واقعه ای دلخراش می گذرد و حکم قانونی و شرعی اجرا می گردد، دیگر از آن تاثیر شایسته خبری نخواهد بود. آیت الله العظمی مکارم از مراجع تقلید در سخنرانی خود در جمع زائران حرم رضوی در تاریخ 01/05/1390 می فرماید:

«مشکل مهم دستگاه قضایی ما دنباله روی از نظام ناسالم قضایی غرب است که برای انتقال پرونده از کلانتری به دادگستری و سپس تشریفات انتخاب وکیل و توصیه وکیل به مجرم که تمام اقرارهای صریح و ثبت شده در مراحل اولیه را انکار کند و متهم ساختن مسئولین انتظامی به شکنجه، سپس رفتن در نوبت چند ماهه و بعد از مدتی صدور حکم بدوی و رفتن به دادگاه تجدید نظر و سرانجام صادر شدن یک حکم بی رمق بعد از ماه ها که نه تنها بازدارنده نیست بلکه اراذل و اوباش را جسورتر می کند.

با این طرز کار هرگز نمی توان امنیت را در کشور برقرار کرد و اراذل و اوباش و اخلال کنندگان در امنیت را بر سر جای خود نشاند، مخصوصاً اگر جنایات آنها سازمان یافته و از سوی دشمنان باشد.

پیشنهاد ما این است که باید شعبه قضایی به سبک دادگاه های امیرمؤمنان علی (علیه السلام) با حضور چند مجتهد شجاع برای این کار تشکیل شود و با دقت، ولی با سرعت و حذف تشریفات، حداکثر در عرض یک هفته این مجرمان را به اشد مجازات اعمالشان برسانند تا بقیه عبرت بگیرند و حساب ببرند و مجلس محترم مشکلات قانونی آن را نیز حل کند.»