استوانه مدرج

استوانه مدرج که گاهی به آن "مِزور" گفته می شود عبارت است از یک لوله شیشه ای یا پلاستیکی که کف آن بسته و سرِ آن باز است؛ شبیه لوله آزمایش با این تفاوت که کف آن تخت است و می توان آن را روی سطح میز قرار داد. لبه استوانه مدرج دارای یک برآمدگی به سمت خارج است که موجب می شود ریختن مایع از آن به ظرف دیگر به آسانی انجام شود. پایه استوانه مدرّج معمولاً پهن است که باعث می شود به طور قائم روی میز بایستد. برخی از استوانه های مدرّج دارای پایه پلاستیکی هستند.

شکل: استوانه مدرج با پایه شیشه ای و پلاستیکی

در آزمایشگاه معمولاً از استوانه مدرّج شیشه ای استفاده می شود. اما هر گاه ممکن باشد می توان از وسایل پلاستیکی به جای وسایل شیشه ای استفاده کرد، چرا که لوازم پلاستیکی هم ارزان تر هستند و هم دیرتر خراب می شوند و در معرض شکستگی نیستند و از شیشه بسیار سبکترند و به این ترتیب کار با آنها آسانتر و کم خطرتر است. اما بار دیگر تأکید می شود که برای آزمایش های دقیق نمی توان از لوازم پلاستیکی استفاده کرد.

استوانه های مدرّجِ ساخته شده از پلی پروپیلن، مات هستند ولی نسبت به مواد شیمیایی مقاومت زیادی دارند. استوانه های ساخته شده از جنس پلی متیل پنتان شفافتر هستند اما مقاومت آنها نسبت به مواد شیمیایی و حرارت کم است.

شکل: استوانه پلاستیکی مات و شفاف

در هنگام کار با استوانه مدرجِ شیشه ای و حمل و نقل آن مراقبت خاص لازم است زیرا لبه آن به سادگی در برخورد با اشیاء دیگر می شکند و به اصطلاح، لًب پَر می شود. برای جلوگیری از این مشکل گاهی یک حلقه محافظ لاستیکی در قسمت بالایی آن نصب می شود.

استوانه مدرّج در واقع به منظور اندازه گیری دقیق حجم مایعات مورد استفاده در آزمایش ها به کار می رود و طراحی خاص آن نیز برای بالا بردن دقت است. اما دقت اندازه گیری حجم مایعات به وسیله استوانه مدرّج به  "پیپت" و "بورت" نمی رسد.

همانطور که از کلمه "مدرَّج" بر می آید، سطح بیرونی استوانه مدرّج درجه بندی شده است و برای فهمیدن مقدار مایعی که در آن ریخته اید کافی است ببینیم که سطح مایع دقیقاً در مقابل کدام درجه قرار گرفته است.

برای خواندن صحیح حجم مایع در استوانه مدرج به صفحه "کار با استوانه مدرج" مراجعه کنید.

استوانه مدرج در اندازه های مختلف از 5 سی سی تا یک لیتر (1000 سی سی) ساخته می شود. قبل از شروع آزمایش باید بدانید که کدام اندازه برای کار شما مناسب تر است.

فاصله درجات نقش شده روی استوانه مدرج در اندازه های مختلف با یکدیگر متفاوت است پس هنگام خواندن حجم مایع درون آن می باید به این نکته نیز دقت کنید.

شکل: استوانه مدرج شیشه ای به همراه حلقه لاستیکی محافظ

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: احمد آشتیانی

تنظیم: نسرین صادقی