ارزشیابی مستمر و رویکرد نوین آموزشی
ارزشیابی مستمر ارزیابی مداوم فرایند آموزش، کوشش ها و عملکردهای دانش آموزان برای کسب نتایج و اهداف آموزشی است. این کوشش ها در کلاس یا خارج از کلاس و در طی یک دوره آموزشی مورد قضاوت قرار می گیرد. با ارزشیابی مستمر معلم نقاط ضعف و قوت جریان و عوامل آموزشی را در می یابد و در جریان آموخته های واقعی فراگیران قرار می گیرد و می تواند برنامه های جبرانی و ترمیمی را تدارک بیند.
یادگیری امری دفعی و ناگهانی نیست و در طول زمان اتفاق می افتد بنابراین ارزشیابی صحیح آن نیز نیازمند استمرار و قضاوت و بازنگری مرحله به مرحله فرایند یادگیری است.
نظام ارزشیابی مستمر نیازمند تغییر روش ها و رویکردهای تدریس است که از آن به رویکرد نوین آموزش یاد می کنیم.
ارزشیابی مستمر:
- ارزیابی مداوم فرایند آموزشی
- فرصتی برای درک نقاط ضعف و قوت
- تمهید برنامه های جبرانی و ترمیمی
رویکرد نوین آموزشی بر سه نکته تأکید دارد:
1- یادگیری گروهی 2- یادگیری فعال 3- یادگیری خلاق
1-1 یادگیری گروهی
انسان در گروه یا در اجتماع یاد می گیرد، دانش آموزان از یکدیگر آسانتر و بیشتر می آموزند. یادگیری گروهی گامی به سوی یادگیری برای با هم زیستن است که یکی از چهار ستون آموزش و پرورش قلمداد می شود و کمیسیون بین المللی یونسکو برای آموزش و پرورش برای سده بیست و یکم بر آن تأکید داشته است.
چهار ستون یادگیری:
- یادگیری برای دانستن
- یادگیری برای انجام دادن
- یادگیری برای با هم زیستن
- یادگیری برای زیستن
یادگیری گروهی یعنی گسترش تفاهم با دیگران، ایجاد ارتباط، انعطاف پذیری و ...
بدیهی است که در پرداختن به این اصل مهم، تنش میان آن که به جمع اهمیت دهیم یا فعالیت ها و ارزش های فردی را محترم شماریم نمایان می شود. همراه با کار گروهی رویکرد نوین آموزش به شخصیت منحصر به فرد هر یک از فراگیران توجه دارد. شخصیتی که متعلق به خود آنان است تا راه آینده ی خود را انتخاب کنند و در قالب ذخائر ارزشمند فرهنگ ها و آرمان های خود به ظرفیت کامل برسند.
1-2 یادگیری فعال
یادگیری واقعی در پرتو مشارکت فراگیران در تولید مفاهیم آموزشی شکل می گیرد.
فرایند فعال یادگیری فرایند درک و فهم است. یادگیری از طریق انتقال صورت نمی پذیرد. دانش ها فرایند هایی نیستند که تولید شده باشند و اینک از طریق جریان آموزش لازم باشد آن ها در اختیار مصرف کنندگان (فراگیران) قرار دهیم.
فرایند فعال یادگیری فرایند درک و فهم است.
تدارک فرصت های مناسب و فعالیت های در خور که با مدیریت خودورزانه معلم فراهم می گردد موجب می شود که دانش آموزان با استفاده از آگاهی و آموخته های پیشین خود به مباحثه، آزمایش و تجربه های تازه روی آورند و به این ترتیب، توسعه مفاهیم و آفرینش مفاهیم تازه که هدف اصلی آموزش و پرورش است توسط خود دانش آموزان صورت می گیرد و یادگیری معنا دار می شود.
1-3 یادگیری خلاق
تکالیف یادگیری و فعالیت های مختلف امکان آن را فراهم می کنند که چشمه های زلال اندیشه در دل فعالیت های آموزشی به جوش آید و راهبردهای گوناگون به کارگیری آموخته ها در جریان زندگی برای مساله واقعی و تولید مساله های پیشبرنده ظهور یابد.
برای ارزشیابی مستمر لازم است باور کنیم که اهداف آموزشی فقط در چارچوب دانستنی ها نمی گنجد. تردیدی نیست که در هر موضوع درسی، دانش آموزان لازم است اطلاعات، اصول و قوانین پایه را بیاموزند اما بیش از آن "آموختن راه یادگیری" و "یادگیری برای دانستن" اهمیت دارد. و این مهم یکی دیگر از ستون های اصلی آموزش و پرورش است که فراگیران را به یادگیرندگانی مادام العمر بدل می کند و فرصت رویایی با چالش هایی را که برخاسته از دنیای به سرعت در حال تغییر است ایجاد می کند.
بنابراین:
مهارت های یادگیری که راه یادگیری هستند و نگرش ها که انگیزه های یادگیری به شمار می آیند و نتیجه پایدار یادگیری هستند در ارزشیابی مستمر مورد توجه قرار می گیرند.
به عنوان یک گام و فقط یک گام در جهت نزدیک شدن به اهداف و آرمان های والای آموزشی و ارزشیابی مستمر چهار زمینه برای سهولت این نوع ارزشیابی پیشنهاد می شود:
1- پرسش های کلاسی و آزمونک ها
2- ارزشیابی فعالیت های کلاسی
3- ارزشیابی فعالیت خارج از کلاس
4- ارزشیابی از تکالیف
یادگیری معنی دار:
- به کارگیری درک و فهم برای آموزش
- فرآیند توسعه و تولید مفاهیم آموزش
فقط دانستنی ها کافی نیست:
• یادگیرندگان مادام العمر:
انسان هایی که با آموختن راه یادگیری می کوشند زگهواره تا گور دانش بجویند و آماده رویارویی با چالش هایی باشند که برخاسته از دنیای به سرعت در حال تغییر است.
2- چهار زمینه برای ارزشیابی مستمر
2-1 پرسش های کلاسی و آزمونک ها
2-2 ارزشیابی فعالیت های کلاسی
2-3 ارزشیابی فعالیت خارج از کلاس
2-4 ارزشیابی از تکالیف
جهت سهولت کار برای هر یک از چهار زمینه فوق 5 نمره در نظر گرفته می شود که مجموع آن ها 20 نمره را تشکیل می دهد.
2-1 پرسش های کلاسی و آزمونک ها:
• پرسش های کلاسی
پرسش های کلاسی پرسش هایی هستند که در جریان کلاس مطرح می شود. هدف از این پرسش ها یادآوری پیش نیازهای یادگیری برای درس کلاس، به کارگیری دانستنی ها در موقعیت های تازه، ارزیابی میزان توجه و دقت فراگیران، جمع آوری ایده ها و اطلاعات دانش آموزان در ارتباط با یک موضوع و مواردی دیگر از این قبیل می باشد.
بدیهی است که در یک جلسه معلم نمی تواند از همه ی دانش آموزان پرسش کلاسی داشته باشد، بنابراین فقط تعداد محدودی از دانش آموزان مورد پرسش قرار می گیرند. در صورت لازم در طول یک دوره آموزشی یک دانش آموز چندین بار مورد پرسش قرار گیرد. نتایج این پرسش ها در لیست دانش آموزان علامت گذاری می شود.
• آزمونک ها
آزمونک ها ابزاری برای ارزش یابی تدریجی یا تکوینی هستند. در این نوع ارزش یابی هدف نمره دادن نیست، بلکه منظور از ارزش یابی این است که معلوم شود در هر یک از مرحله ها و هدف های رفتاری معین و متوالی میزان پیشرفت فراگیران چگونه است و تا چه مقدار به اهداف آموزشی دست یافته اند. بنابراین لازم است آزمونک ها پیشرفت گام به گام هدف ها را بسنجند و در پایان تدریس یک یا تعداد معدودی از هدف های رفتاری مربوط به هم انجام شوند. ( به طور مثال در پایان یک جلسه 45 دقیقه ای تدریس )
در ارتباط با آزمونک ها موارد ذیل قابل توجه است:
1- نتایج آزمونک ها بیش از هر چیز بیان گر میزان دست یابی به هدف های تدریس توسط معلم است بنابراین معلم بر مبنای آن آموزش های ترمیمی و جبرانی را تدارک می بیند.
• آزمونک ها
ابزاری برای ارزشیابی تکوینی یا تدریجی یعنی ارزیابی گام به گام دست یابی به هدف های آموزشی یک درس
آزمونک در پایان یک واحد تدریس یا یک هدف رفتاری معین
آموزش های ترمیمی برای رفع نقص های احتمالی در جریان تدریس تدارک دیده می شود و آموزش های جبرانی سوء فهم های یادگیری را اصلاح می کند.
2- آزمونک ها زمان بسیار کوتاهی از ساعت آموزشی را به خود اختصاص می دهند و بسیار مختصر اما مفید برگزار می شوند. توصیه می شود زمان آزمونک بیش از 5 تا 10 دقیقه نباشد.
3- اگر یادگیری فعال و خلاق باشد می توان با اطمینان اعلام داشت که : دانش آموزان در کلاس درس یاد می گیرند و نیازی به وقت گذاری خارج از کلاس برای یادگیری ندارند. از وقت خارج کلاس برای "تمرین و بازیابی و مرور آموخته ها" استفاده می کنند. بنابراین آزمونک ها می توانند در پایان یک ساعت تدریس انجام شوند.
اگر احساس شود فرایند آموزش به این حد آرمانی نرسیده است بدیهی است که دانش آموزان زمانی برای یادگیری خارج است کلاس نیاز داشته باشند. در این صورت آزمونک در جلسه بعدی کلاس انجام می شود.
4- اگر هدف ارزیابی میزان دست یابی به هدف های آموزشی باشد ایده های گوناگونی برای آزمونک می توان اجرا کرد از جمله، از فراگیران خواسته شود خود یک آزمونک طرح کنند. طرحی (کاریکاتور، طراحی، طنز و ...) از درس ارائه دهند، خلاصه ای از درس بنویسند (تهیه درخت حافظه و ...) به انجام یک فعالیت علمی بپدازند.
هدف رفتاری: رفتارها و قابلیت های دقیق و مشخصی که انتظار می روند فراگیریان در پایان درس به آن ها برسند.
واحد درسی: یک موضوع معین درسی که از چند هدف های رفتاری مربوط به هم تشکیل شده است.
آزمونک در 5 تا حداکثر 10 دقیقه
آزمونک در پایان یک جلسه تدریس
ایده های گوناگون برای انجام آزمونک
5- هر چند ممکن است به آزمونک ها نمره داده شود اما نمره ی آزمونک ها قابل میانگین گرفتن نیست. معلم در آزمونک ها به دنبال راهنمایی دانش آموز در رفع ضعف های یادگیری و ایجاد زمینه پیشرفت دانش آموزان محاسبه می نماید.
6- هرگاه آزمونی که محتوای آن ارزیابی چند هدف تدریس و یادآوری درس های گذشته است لازم باشد مناسب که در فرصت مناسب و با اعلام قبلی به دانش آموزان و با هماهنگی با معلم راهنمای دوره انجام شود.
مرکز یادگیری سایت تبیان - گردآورنده: خسرو داودی
تنظیم: نوربخش
