نگهداری و تربیت اطفال بر عهده کیست؟
پس از آنکه طفل متولد شد به نگهداری و مراقبت صحیح احتیاج دارد و باید به درستی و با اخلاق اسلامی او را آموزش دادتا به تعالی و رشد برسد .در حقوق اسلام به نگهداری و تربیت طفل حضانت می گویند .
حضانت در لغت به معنای نگه داری است و البته بیشتر نگهداری جسمی کودک است .
نگهداری طفل یعنی تهیه وسایل لازم از قبیل لباس خوراک پوشاک تربیت نگهداری روحی وجسمی و.......علاوه بر آن آموزش نزد پزشک بردن و.... .
شیر دادن به طفل کودک وقتی متولدمیشود اولین چیزی که طلب می کند شیر مادر است و از هر غذایی برایش مفید تر وسازگار تر است اما مادر می تواند به کودک خود شیر ندهد ماده 1176ق م مقرر کرده است مادر مجبور نیست که به طفل خود شیر بدهد مگر در صورتی که تغذیه طفل به غیر شیر مادر ممکن نباشد.
اما نگهداری از کودک آنچنان اهمیت دارد که قانون کار ونیز از شیر دادن و این حق کودک دفاع کرده است ماده 78ق کار مقرر کرده است در کارگاههایی که دارای کارگر زن هستند کار فرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دوسالگی کودک پس از هر سه ساعت نیم ساعت فرصت شیر دهد این فرصت جز ساعات کار محسوب می شود وهم چنین کار فرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان وبا در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیر خوارگاه و مهد کودک )ایجاد کند (اشخاصی که قانونا باید از کودک نگهداری کنند)
در حقوق اسلامی نگهداری و حضانت اطفال با والدین است .و مطابق ماده 1168 هم حق هم تکلیف والدین است اما اگر والدین از یکدیگر جدا شوند ماده ی1169دراین باره مقرر میدارد
برای نگاهداری طفل مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت پس از انقضاء این مدت حضانت با پدر است مگر نسبت به اطفال خود اناث که تا سال هفتم حضانت با مادر خواهد بود .اما این قانون در سالها ی اخیر تغییر کرده و پسر نیز تا هفت سالگی تحت حضانت پدر ومادر خواهد بود. اما از سوی دیگر حضانت تکلیف والدین است و ماده ی 1172 مقرر کرده است هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنهاست از نگهداری او امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضا قیم یا یکی ازاقریا یا به تقاضای مدعی العموم و دادستان نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت بر عهده اوست الزام می کند ودرصورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر وهر گاه فوت شده باشد به خرج مادر تامین میکند.
حق ملاقات با کودک :مطابق ماده 1174ق م در صورتی که به علت طلاق یا هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشد هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت امر نیست حق ملاقات طفل دارد تعیین زمان و مکان و سایر جزئیات مربوط در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است حق ملاقات محضر به پدرو مادر نیست در هر مورد که دادگاه ملاقات طفل با سایر خویشان ضروری یا مفید تشخیص دهد می تواند در این زمینه رای مقتضی را صادر نماید. البته دادگاه در هنگام صدور رای باید وضعیت روحی وعاطفی کودک ووالدین اورادرنظر گرفته و سپس حکم را صادرکند .واین حق کمتر از یک بار در ماه نخواهد بود.
اگر هر یک از والدین دچار بیماری مسری باشد که جسم کودک را دچار بیماری کند و کودک دچار مشکل متعدد در زندگی شود برای حفظ حیات کودک باید حضانت را از آنها سلب شود وکودک نزد کسی پرورش یابدکه ازسلامت جسمانی برخوردار باشد
در ماده 14ق حمایت خانواده مقدر شده است هرگاه دادگاه خانواده تشخیص دهد که کسی که حضانت به اومحول شده در انجام تکلیف مربوط به حضانت خودداری نموده یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذینفع شود او برای هر بار تخلف به پرداخت جزای نقدی و درصورت تکرار به حداکثر مبلغ مذکور محکوم خواهد شد.
هزینه نگهداری کودک
نگهداری طفل هزینه های زیادی مثل خوراک پوشاک آموزش و....در برداردکه به آن نفقه میگویند.
ماده1204ق م مقرر می دارد نفقه عبارت است از (مسکن البسه و غذاواثاث البیت به قدر رفع حاجت ودر نظر گرفتن استطاعت منفق)و البته باید کسی که هزینه تحصیل ودرمان نیز به آن اضافه می شود ماده ی 1178ق م مقدر کرده است .(ابوین مکلف هستند در حدود و توانایی خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند ونباید آنها را محول بگذارد و مهمل گذاشتن یعنی پرداخت نکردن هزینه تحصیل .اما نفقه تامین هزینه زندگی کودک مطابق ماده1198ق م به این صورت است :((نفقه اولادبرعهده ی پدراست وپس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده ی اجدادپدری با عدم قدرت آنها نفقه برعهده مادراست و...))
پس با این قانون می توان برداشت کرد که نفقه کودک بر عهده افراد زیراست.
پدر:پدر موظف به پرداخت نفقه کودک است و فرقی بین کودک دختر و یاپسر نیست.
اجداد پدری: در صورت فوت پدر یا عدم پرداخت او بر پرداخت نفقه اجداد پدری مکلف به پرداخت نفقه هستند.
مادر: اگر پدر و اجداد پدری در قید حیات نباشند و یا نتوانند هزینه های کودک با مادر است .
اجداد و جدات پدری:در صورتی هیچ یک از افراد بالا نتواند هزینه کودک را تقبل کنند اجدات پدری و جدات مادری با رعایت قاعده (الاقرب فالاقرب)مکلف به پرداخت نفقه هستند .
(موانع حضانت در قانون مدنی ایران)
پدر ومادر ازهرکسی به فرزند خود دلسوزترهستند واین حق والدین است که از کودک بدرستی نگهداری کنند اما ممکن است بر اثر اتفاق وسلب یک صفت این حق از والدین سلب شود و والدین دیگر صلاحیت نگهداری ازکودک را نداشته باشند.اما باید به این نکته توجه کرد که اگرصفتی باشد که مانع از حضانت شود وآن صفت رفع شود والدین هر بار حق نگهداری فرزند خود را دارند موانع اعمال حق حضانت درقانون مدنی این صورت است ماده ی1173برخی از این صفات را به این صورت برشمرده است.
1) اعتیاد زیان آور به الکل ومواد مخدر و قمار
2) اشتهاربه فساد اخلاقی وفحشا
3) ابتلابه بیماری روانی یاتشخیص پزشک قانونی
4) سوءاستفاده ازطفل یااجباراو به ورود درمشاغل ضد اخلاقی مانند فساد فحشا تکدی گری و قاچاق
5) تکرار ضرب وجرح خارج از متعارف
اما صفات دیگری نیز وجود داردکه مانع اعمال حق حضانت می شود مانند جنون:هر گاه مادر که حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون است حضانت باپدر خواهد بود .واگر پدری که حضانت طفل با اوست دچار جنون شود حق حضانت با مادر است .
ازدواج مادر:در صورتی که پدر زنده باشد و مادرازدواج کند مطابق ماده ی1170ق م حق حضانت مادر از بین می رود واین حق به پدر واگذار می شود.
عدم مراقبت از کودک :کودک نیاز به تربیت صحیح وآموزش دارد واگر مادر ویا پدرازکودک بدرستی مراقبت نکند حق حضانت از اوسلب خواهد شد.
مطابق ماده ی 1173 ق م:هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند اتخاذ کند.
بیماری مسری صعب العلاج :اما اگر هر یک از والدین دچار بیماری مسری باشد که جسم کودک را دچاربیماری کند وکودک دچار مشکل متعدد در زندگی شود برای حفظ حیات کودک باید حضانت از انها سلب شود و کودک نزد کسی پرورش یابد که از سلامت جسمانی برخوردار باشد .
مطابق ماده 1174ق م در صورتی که به علت طلاق یا هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشد هر یک از ابوین که طفلکه طفل تحت حضانت امر نیست حق ملاقات طفل دارد تعیین زمان ومکان و سایر جزئیات مربوط در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است حق ملاقات محضر به پدرو مادر نیست در هر مورد که دادگاه ملاقات طفل با سایر خویشان ضروری یا مفید تشخیص دهد می تواند در این زمینه رای مقتضی را صادر نماید
حضانت طفل در صورت فوت والدین
در صورتی که هر یک از والدین فوت کند حق حضانت کودک باکسی خواهد بود که زنده است وصلاحیت نگهداری دارد.در حقیقت حضانت حق و تکلیف مشترک والدین است وبدیهی است در صورت فوت یکی به دیگری منتقل می شود اما اگر هیچ یک از والدین در قید حیات نباشندحق حضانت به جد پدری خواهد رسید .ماده 1188قانون مدنی اظهار می دارد :هر یک از پدر و جد پدری بعد از وفات دیگری می تواند برای اولاد خود تحت ولایت او می باشد وصی معین کند تا بعد از وفات خود از او نگهداری و مواظبت کرده واموال آنها را اداره کند.اما اگر کودک جد پدری هم نداشت دادگاه برای او قیم تعیین می کند تا از او نگهداری کند.
ماده ی1235ق م می نویسد:مواظبت شخص مولی علیه و نمایندگی قانونی او درکلیه امور مربوط به اموال مربوط وحقوق مالی او با قیم است.
تعلیم وتربیت اطفال
نگهداری و حضانت حق و تکلیف والدین است.اما کودک درهرسن باید مطیع پدر ومادرخود باشد وازآنها اطاعت کند وقدرشناس زحمات وتلاشهای آنها باشدوقدر آنها را بداند.
ماده ی1177در این رابطه بدین گونه مقرر داشته است:
(طفل باید مطیع ابوین خود بوده ودرهرسنی که باشد باید به آنها احترام کند)
ودر صورت ضرورت وسرپیچی کودک از دستورات والدین که خیروصلاح فرزند خود را می خواهد والدین حق دارند او راتنبیه کنند.
ماده ی 1179مقرر دارد:((ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند اما نمی توانند خارج از حدود تادیب تنبیه کنند))
همانطور که درقانون مدنی آمده است تنبیه باید متعارف باشد و باعث بیماری جسمی وروحی کودک نشود .تنبیه دارای اصول خاصی است و خارج ازاین بحث می باشد اما تنبیه نباید موجب بروز مشکلات متعدد در کودک شود.
این موارد برای حفظ حقوق کودک ورعایت ارزش های والای اومقرر شده است که باید بدرستی رعایت شود تا کودک در آینده بزهکارومجرم نشود.
نرگس زارعی
بخش حقوق تبیان
