قوه شیطانی انسان
شیطان جوهری نفسانی است که به شر و بدی عمل نموده و اصل غلط و اشتباه در اعتقاد و گرایش‌ها و گناه و کارهای زشت و نارواست و همچنین منشاء وسوسه و فریب و نیرنگ و نشان دادن چیزهایی که آن‌ها را حقیقت و اصلی نیست و ظاهر ساختن باطل و پوچ در صورت حق و واقعیت است .
دشمن همیشه همراه
دشمنت را می‌شناسی ؟ دشمن قسم خورده ایی داری ، تا چه حد به وجودش آگاهی ؟ آیا حضورش را حس می‌کنی ؟ او تو را می‌بیند ، صدایت را می‌شنود و از افکارت آگاه است ، لحظه به لحظه همراه تو بوده و به اتمام وجود کمر به اغفال تو بسته است . چه اندازه دشمنت را می‌شناسی ؟
حکایت یک دشمنی دیرین :
آدمی دشمن قسم خورده ایی دارد که به تمام جنبه‌های وجودی او آگاه است . از آغاز خلقت انسان ، او را می‌شناخته و تا آخرین نفس‌هایش با او همراه خواهد بود . او راه آسیب رساندن به انسان را خوب می‌شناسد . او کسی نیست جز شیطان «إِنَّ الشَّیْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِینٌ ؛ که شیطان انسان را دشمنی آشکار است» (آیه 5 سوره یوسف ) حال که دانستی نسبت او با انسان ، دشمنی است لازم است او را نیز بشناسی زیرا اولین قدم برای شکست دشمن شناخت اوست تا بر او غالب گشت .
معرفی شیطان از زبان امیر المومنین ( علیه‌السلام )
شیطان دشمن خدا و پیشوای متعصب‌ها و سر سلسله متکبّران است که اساس عصبیت را بنا نهاد و بر لباس کبریایی و عظمت با خدا در افتاد ... او شش هزار سال عبادت کرد که مشخص می‌باشد از سال‌های دنیا یا آخرت است امّا با ساعتی تکبّر همه را نابود کرد . ( خطبه 192 نهج‌البلاغه ) پس شیطان بزرگ‌ترین مانع برای دین داری و زیان بارترین و آتش افروزترین فرد برای دنیای شماست . شیطان از کسانی که دشمن سرسخت شما هستند و برای در هم شکستنشان کمر بسته‌اید ، خطرناک‌تر است . غرور و خود بزرگ بینی او را گرفت و شقاوت و بدی بر او غلبه کرد و به آفرینش خود از آتش افتخار نمود و آفرینش انسان از خاک را پست شمرد . ( خطبه 1 )
سلاح اصلیشیطان وسوسه و فریب است ، او دعوت کرده و جز فراخواندن انسان توان دیگری ندارد این انسان است که دعوت او را به اختیار لبیک گفته و تیر هلاک را به سوی خویش نشانه می‌رود
ماهیت شیطان
ملاصدرا حقیقت شیطان را چنین معرفی می‌نماید : شیطان جوهری نفسانی است که به شر و بدی عمل نموده و اصل غلط و اشتباه در اعتقاد و گرایش‌ها و گناه و کارهای زشت و نارواست و همچنین منشاء وسوسه و فریب و نیرنگ و نشان دادن چیزهایی که آن‌ها را حقیقت و اصلی نیست و ظاهر ساختن باطل و پوچ در صورت حق و واقعیت است . ( مفاتیح الغیب / 253 ) . شیطان را از جنیان می‌دانند . کار اصلی جنیان بیشترش خیال و تمثیل است که حقیقتی ندارد همچنین کار ابلیس هم تزویر و آراستن و زینت دادن است که اصل و حقیقت نداشته تا آنکه مردمان را از راه راست و جاده استوار برگرداند . ( کسراب بقیعة یحسبه الظمان ماءً حتی اذا جائه کم یجده شیئاً : سرابی در بیابانی است که تشنه آن را آب پندارد و چون بدان رسد چیزی نیابد )(آیه 39/نور ) اوست که دنیا را در چشم انسان زینت داده و آن را گوهری گران بها معرفی می‌کند و او خود به زشتی آن آگاه است . سلاح اصلی او وسوسه و فریب است ، او دعوت کرده و جز فراخواندن انسان توان دیگری ندارد این انسان است که دعوت او را به اختیار لبیک گفته و تیر هلاک را به سوی خویش نشانه می‌رود .
انواع شیاطین
شیطان را می‌توان دو قسم دانست : شیطان درون و شیطان برون . می‌توان گفت اکثر ما شیطان برون را شناخته و به وجود او آگاهیم ؛ شیطان برون کسی است که از سجده بر آدم امتناع ورزید و او بود که در فریب آدم و حوا نقش داشت . اما انسان شیطانی نیز در درون خویش دارد که هر زمان همراه اوست . آدمی در میان قوای خویش قوه ایی دارد به نام قوه واهمه که برخی از بزرگان من جمله امام خمینی (ره) این قوه را با نام قوه شیطانیه معرفی می‌کند از جمله کارهایی که به این قوه نسبت می‌دهند دعوت انسان به دنیاطلبی ، شهوت و لذات زودگذر است .
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
