نظم ریاضی در معارف دینی

امام سجاد علیه السلام در دعای خود، خداوند متعال را اینگونه توصیف می کند: «یَا مَنْ لَا تُبَدِّلُ حِكْمَتَهُ الْوَسَائِلُ»؛ ای کسی که اسباب و دست آویزها حكمت او (آنچه صلاح دانسته و مقدّر فرموده) را تغییر نمی دهد. با دقت در این فراز نورانی می توان به مهم ترین حقیقت موجود در عالم دعاهای ما و اجابت های الهی پی برد. (صحیفه سجادیه، دعای13)

معنای حکمت

«حكمت» که از کلمه «حکم» گرفته شده به گزاره هایی اطلاق می شود که به معارف قطعی و حقایق یقینی عقلی بازگشت کند.(التحقیق2/265) به عبارت دیگر حكمت نوعى از امر محكم و متقن است كه به هیچ وجه بطلان و كذب در آن راه ندارد.(المیزان2/606)

معنای وسائل

وسائل که جمع وسیله است به معنای هر چیزیست که انسان به کار می گیرد تا او را به هدفش نزدیک کند.(لسان العرب11/725) یکی از این هدفها ، قرب الی الله است که وسایل مربوط به آن را می توان در روایات ذیل آیه 35/مائده، ملاحظه کرد.

گاهی نیز هدف از به کار گیری وسیله، رسیدن به خواسته ها و  برآورده شدن حاجتهاست که این هم ابزار و وسایل مخصوص به خود را دارد. تلاش در جهت تحقق خواسته، یکی از وسایل نیل به این هدف است.

معنای «یَا مَنْ لَا تُبَدِّلُ حِكْمَتَهُ الْوَسَائِلُ»

بنابراین معنای آن دعای حضرت این می شود: ای کسی که وسایل و ابزاهای رسیدن به آمال و خواسته ها نمی تواند آن امر قطعی را که حکمت تو بر آن تعلق گرفته تغییر دهد و آن را به چیز دیگری تبدیل کند. یعنی اگر نتیجه چند مقدمه یک امر یقینی و صددرصد شد احدی نمی تواند این نتیجه را تغییر دهد مگر با تغییر در مقدمات.

مثالی برای توضیح بیشتر

حکمت خدا بر این تعلق گرفته است که 2+2 مساوی با چهار شود. حال اگر تمام عالم هم جمع بشوند دست به دعا بردارند که نتیجه چیزی غیر از عدد چهار شود مثلا بشود پنج؛ اثری نخواهد داشت. برای رسیدن به عدد مورد نظر باز هم باید از راهی رفت که حکمت خدا بر آن تعلق گرفته است یعنی حتما باید عدد یک را هم به آن دو عدد اضافه کنیم تا نتیجه مطلوب حاصل شود.

با مراجعه به معارف و آموزه های دین می توان به این نتیجه رسید که خداوند متعال این عالَم را بر اساس یک  نظم ریاضی آفریده و اداره می کند. زیرا که فرمود من حکیمی هستم که بر اساس حکمت کار می کنم؛ «یا مُوسى‏ إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزیزُ الْحَكیمُ»؛ اى موسى به طور یقین منم خدای شکست ناپذیری که جز بر اساس حکمت کار نمی کنم و نیز فرمود: «ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ »(8/روم) و این یعنی تمام بیرون و درون هر آنچه خدا خلق کرده است حق است و یک حساب دقیق در آن اعمال شده است.

خلاصه باید بدانیم که ما در یک عالَمی زندگی می کنیم که درون و بیرونش بسیار منظم است هیچ بخت و شانسی در آن راه ندارد و هیچ چیزی در آن بی دلیل و اتفاقی رخ نمی دهد. باور کنیم که در مسیر تحقق هر خواسته ما مجموعه ای از عوامل وجود دارد که تا همه آنها دست به دست هم ندهند، هدف محقق نخواهد شد.

امام صادق علیه السلام فرمود:« أَبَى اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً وَ جَعَلَ لِكُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِكُلِّ شَرْحٍ عِلْماً»؛ (کافی1/183) یعنی خداوند عالم برای هر پدیده ای سببی قرار داده که تنها از همان راه آن را محقق می سازد. از راه عقل و نقل (قرآن و عترت) هم علم دستیابی به تمام آنچه که بشر برای رسیدن به خواسته هایش بدان نیاز دارد را در دسترس او قرار داده است. از اینجا به بعد دیگر نوبت اوست که با بکارگیری صحیح از معارف عقل و نقل خود را برساند به آنجایی که می خواهد.

نکته ای که نباید از آن غفلت کرد

باید توجه داشت که وسایل رسیدن به هدف تنها آن چیزهایی نیست که حواس پنجگانه انسان شناخته و درک می کند. بسیاری از امور هستند که برای نوع بشرِ مادی و حس گرا؛ ناشناخته است؛ مانند دعا، نماز، زیارت، صدقه و مانند آن(45/بقره)؛ ما به این امور که از طریق عقل و نقل، کارآمدی شان ثابت شده، ایمان داشته باشیم و در راه رسیدن به خواسته هایمان از آنها بهره ببریم.   

یک نمونه

بشر مادی راه رسیدن به روزی یا همان درآمد روزانه را منحصر در کسب و کار و دوندگی چند ساعته می داند و بس؛ بعد هم می بیند روز به روز از آنچه دنبالش بود دورتر می شود. چنین شخصی باید بداند و باور کند این سخن امام صادق علیه السلام را که فرمود: « وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ یَسْأَلْ لَمْ یُعْطَ شَیْئاً فَسَلْ تُعْطَ »؛ اگر بنده‏اى لب به دعا باز نكند و از خدا چیزى را طلب نکند خداوند متعال به او چیزى نمى‏دهد؛ پس اگر از خدا بخواهی خدا به تو خواهد داد. (کافی2/466)

و در فرازی نظیر همین مضمون فرمودند: «مَنْ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ افْتَقَرَ »؛ كسى كه فضل خدا و روزیش را از خدا نخواهد نیازمند خواهد شد. (الاختصاص/223)

متاسفانه برخی هم از این طرف بام افتاده اند و برای رفع حاجت و یا رسیدن به خواسته شان راههای به ظاهر مادی را رها کرده و فقط به امور معنوی می پردازند که این هم اشتباهی است بس بزرگ.