جایگاه نمایشهای آیینی و سنتی
به مناسبت پایان پانزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایشهای آیینی - سنتی
عده‌ای معتقدند که با رجوع به ادبیات کهن می‌توانیم به سمت تئاتر ملی حرکت کنیم، گروهی نیز بر این باورند که هر پدیده هنری که ایرانیان بوجود بیاورند می‌تواند در محدوده تئاتر ملی قرار گیرد. اما گروهی دیگر در رویکرد خود برای رسیدن به تئاتر ملی توجه به میراث کهن نمایشی را مد نظر داشته و عنوان می‌کنند با استفاده از رویدادهای نمایشی برآمده از روحیات ایرانیان می‌توانیم به تئاتر ملی دست یابیم. رویکرد برگزار کنندگان جشنواره نمایشهای آئینی - سنتی هم برای رسیدن به تئاتر ملی توجه به میراث کهن نمایشی و آئین‌های برآمده از تفکر و اعتقادات ایرانیان و نیز بازسازی و ثبت آنها است. تردید نکنید که نمایشهای آئینی و سنتی پشتوانه واقعی و تکیه‌گاه تئاتر امروز ما هستند و بدون توجه جدی و شناخت‌مند به آنها امکان برنامه‌ریزی و مهندسی تئاتر میسر نیست. برگزاری جشنواره نمایشهای آئینی و سنتی که به صورت دوسالانه به توسط مرکز هنرهای نمایشی کشور برگزار می‌شود، اگرچه حرکتی جریان‌ساز و موثر است، اما کافی نیست و می‌طلبد تا متولیان امور نگاه ویژه‌تری به گونه نمایشی در سطوح مختلف اعم از برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری، پژوهش و اجرا و جشنواره داشته باشند.
توجه به تئاتر آئینی و سنتی و تقویت و گسترش آن باعث ارتقای روحیه همگرایی و دوستی در کشور می‌شود. همدلی و همگرایی هنرمندان و اهالی رسانه برای رسیدن به میراث مشترک که ریشه در قرن‌ها و سده‌ها دارد با طراحی‌های فرهنگی و هنری و تعاملات گسترده و تبادل تجارب، دیدگاه‌ها و همکاری‌ها امکان‌پذیر است و قطعاً با برگزاری چنین جشنواره‌ای با هم‌اندیشی اهالی فرهنگ و هنر می‌توان به این اهداف رسید. نقش جشنواره در جلوگیری از فراموش شدن برخی نمایشهای ایرانی را نمی‌توان نادیده گرفت چرا که اساسا یکی از این اهداف، ثبت و ضبط نمایشهای آئینی - سنتی و نیز ایجاد فضای بود که هنرمندان بتوانند در این گونه نمایشی تجاربی را کسب کند، جشنواره نمایشهای آیینی سنتی به طور نسبی و در نبود بنیاد و پژوهشکده مربوطه، کارهایی را انجام داده و به خصوص در مورد برخی اشکال مثل تعزیه مثمر ثمر بوده؛ اما در مورد برخی اشکال هم مثل نمایشهای شادی‌آور کمتر توانسته تاثیرگذارباشد زیرا شرایط طبیعی حضور آن نمایش‌ها فراهم نبوده است. باید در نظر داشت که نمایشهای جشنواره آیینی و سنتی با آگاهی و بامعرفت، عطر و رنگ هویت ایرانی را داشته باشد و تقلیدی نباشد؛ اما امروزه برخی نمایشهای آیینی و سنتی را می‌بینیم که به شدت تحت تاثیر مدرن‌ترین نمایشهای خارجی است؛ در حالی که باید توجه کرد نباید رنگ ایرانی تا به این حد گم شود. نمایشهای آئینی سنتی پشتوانه، تاریخچه و متدولوژی دارد و قصد دارد در اجرای خود پیام و مفهومی را در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگی و اقتصادی به مخاطب منتقل کند. همچنین گاه با زبان طنز، حرف‌های فلسفی مهمی را با تماشاگران در میان می‌گذارد.
از محاسن جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی این است که دست‌اندرکاران متوجه می‌شوند در اقلیم‌های مختلف چه سنت‌ها و آیین‌هایی وجود دارد و این آیین‌ها در جشنواره به مردم معرفی می‌شود و این خود نوعی تعامل فرهنگی محسوب می‌شود.
بی شک یکی دیگر از اهداف برگزاری نمایشهای آیینی - سنتی لزوم کشف جنبه‌های مغفول مانده و ناشناخته نمایشهای آیینی - سنتی ایران است. نمایشهای آیینی - سنتی ایران سرشار از جنبه‌ها و ظرفیت‌های متعدد برای تجربه اجرای صحنه‌ای دارا است با وجود چنین جنبه‌های، همچنان بسیاری از گوشه‌ها و تکنیک‌های این گونه‌های نمایشی ناشناخته باقی مانده و یا مورد غفلت قرار گرفته‌است.
از محاسن جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی با در نظر گرفتن هدف فوق این است که دست‌اندرکاران متوجه می‌شوند در اقلیم‌های مختلف چه سنت‌ها و آیین‌هایی وجود دارد و این آیین‌ها در جشنواره به مردم معرفی می‌شود و این خود نوعی تعامل فرهنگی محسوب می‌شود.
نکته قابل تامل این است که این نوع نمایش‌ها باید در طول سال در سراسر ایران و نه فقط در تهران به اجرا دربیاید؛ در حالی که متاسفانه هنوز چنین برنامه‌هایی فقط در مرکز اتفاق می‌افتد و به نظر می‌آید هر از گاهی جشنواره‌ها به یکی از شهرستان‌ها داده شود و شهرهای بیشتری در طول سال درگیر شوند تاثیر چشم‌گیری در رسیدن به اهداف جشنواره خواهد داشت. همچنین باید این گروه‌ها با برنامه‌ریزی دقیقی در طول سال در سالن‌هایی که مورد نظرشان است، در شهرستان‌های مختلف به اجرای مستمر و یک ساله بپردازند تا هم به لحاظ درآمدزایی برای گروه خوب باشد و هم این فرهنگ و سنت که تبدیل به یک نمایش دیداری شده، جای خود را باز کند.
ایجاد فضای دائمی برای اجرای نمایشهای ایرانی از دیگر اهداف برپایی جشنواره نمایشهای آئینی - سنتی است. هر چند در این مسیر مرحله به مرحله حرکت می‌کنیم و با اهنگ کمی پیش می‌رویم. در این مسیر نیازی بیش از پیش به تربیت نسل علاقه‌مند به نمایشهای آئینی – سنتی احساس می‌شود تا در آینده بتواند آموخته‌های خود را به نسل‌های جدید انتقال بدهند که این امر تاحدودی در دانشکده‌های تئاتر و در مکتب نمایشهای آئینی – سنتی شکل گرفته‌است و در راستای این اهداف مشاهده نیم که پایان‌نامه بسیاری از دانشجویان دانشکده‌های تئاتر به نمایشهای آئینی - سنتی اختصاص یافته است.
باید توجه داشت که برگزاری جشنواره نمایشهای آیینی سنتی به تنهایی نمی‌تواند در حفظ نمایشهای ایرانی تاثیرگذار باشد، باید حتما بنیاد نمایشهای آیین سنتی و پژوهشکده آن تشکیل شود و همواره گروههای نمایشی که در این زمینه فعال هستند، این امکان را داشته باشند تا کارهایشان را عرضه کنند و اجراها محدود به شهر تهران نباشد تا بتوان از استعداد های شهرهای دیگر هم بهره برد.
بابک طالقانی
بخش سینما و تلویزیون تبیان
