استخاره، آری یا نه؟

«استخاره» از جمله مباحثی است که با همه روشنی آن بعضاً افراد در آن دچار اشتباه می شوند و راه و چاه را از هم تشخیص نمی دهند. در این نوشتار می کوشیم مقصود از این موضوع را در معارف اسلامی معین نماییم.

معنای استخاره

«استخاره» در لغت به معنای «طلب خیر» کردن از خداوند متعال است و این طلب خیر کردن با توجه به باورهای مقدماتی و بنیادین در مورد توحید، جایگاه حقیقی خود را پیدا می کند. یعنی طلب خیر کردن از کسی که تمام خیر به دست اوست و هیچ کس جز او مالک هیچ خیری نیست. همچنان که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: اللهم لایأتی بالحسنات إلا أنت و لایذهب بالسّیئات الا انت و لاحول و لاقوة الا بالله العلیّ العظیم؛ بار پروردگارا جز تو کسی نیکی ها را محقق نمی کند و گناهان را از بین نمی برد و هیچ تغییر و تبدیل و هیچ نیرو و توانی نیست جز بوسیله خداوند بلندمرتبه و بزرگ.

بر همین اساس استخاره در این معنا که معنای حقیقی آن است از مهمترین توصیه های دینی است که به میزان انجام آن بر توکل و ایمان آدمی افزوده می شود و توحید و اعتقاد به یگانگی و وحدانیت الهی در انسان رشد می نماید. چرا که طلب خیر از مبدأ خیر در هستی نشان از آن دارد که جز او نمی تواند خیر را برای آدمی رقم بزند و همه ابزارهای دیگر تنها وسایل تحقق اراده الهی اند.

تا می توانی استخاره کن!

در وصایای امیرالمومنین به امام حسن مجتبی (علیه السلام) آمده است: و اکثر الاستخاره؛ و تا می‌توانی از خداوند طلب خیر کن. در این توصیه الهی امیرالمومنین به فرزند بزرگوارشان امر شده است که تا انسان توان دارد استخاره کند. مشخص است که در اینجا مقصود از استخاره همان معنای حقیقی آن است که طلب خیر از مبدأ خیرات است که در نتیجه آن ایمان و توحید باوری در انسان تقویت می‌شود. اما استخاره در اصطلاح نیز معنایی دارد که لازم است درباره آن توضیح دهیم.

عمل استخاره

از جمله راهکارهایی که آموزه های دینی در برابر انسان قرار می دهد که در گرفتاری های شک و دودلی و تردید انسان را نجات دهد، "استخاره" است. در این معنا استخاره عملی است که انسان در صورتی که در انجام و یا ترک امری دچار تردید شود و به هیچ وجهی نتواند انتخاب کند، بدان متمسّک می شود و در واقع معنای آن نیز همان طلب خیر از خداوند در آن امر مخصوص است.

شرایط استخاره

از جمله نکات مهم در انجام عمل استخاره آن است که انسان در هر شرایطی نمی تواند از آن بهره ببرد. بلکه استخاره تنها در صورتی می تواند انجام شود که به هیچ وجه انسان نتواند در مورد انجام و یا ترک فعل مورد نظر تصمیم بگیرد و این پس از مشورت با اهلش و سنجش کلیه جوانب امر است. از این رو اقدام به استخاره بدون توجه به این موضوع، نادرست است.

از سوی دیگر در اقدام به هر عملی نمی توان استخاره نمود. بلکه تنها در اموری باید اقدام به استخاره کرد که اولاً انجام و یا ترک آن حرام نباشد. مثلاً نمی توان استخاره کرد که آیا فلان شخص را بکشیم یا نه؟! ثانیاً نباید آن موضوع از واجبات دینی باشد چرا که انجام آن منوط به استخاره نیست مثلاً نمی توان برای آنکه نماز بخوانیم یا نه استخاره کنیم!

همچنین از دیگر شرایط استخاره آن است که نباید استخاره در امری انجام گیرد که مکروه یا متسحب است. زیرا حکم این گونه امور نیز توسط شارع معلوم شده است و کراهت و استحباب آنها توسط استخاره مرتفع و یا تثبیت نمی شود. از این رو در آن موارد نیز استخاره جایز نمی باشد. بنابراین تنها در امور مباحی که انسان پس از مشورت و سنجش جوانب امر نتوانست تصمیم قاطعی بگیرد می تواند اقدام به استخاره کند.

چه کسی استخاره بگیرد؟

بر اساس آنچه از سیدبن طاووس نقل شده است حدیث صریحی وجود ندارد که انسان بتواند برای غیر خود استخاره بگیرد. اما از آنجایی که قضاء حوائج مسلمانان مؤکّداً در احادیث توصیه شده است و طلب استخاره نیز یکی از این موارد به شمار می آید ممکن است بتوان گفت می شود انسان برای غیر خود هم استخاره بگیرد. البته علامه مجلسی(ره) جواز استخاره برای غیر را چندان صحیح نمی دانند و معتقدند صاحب حاجت خودش برای خود استخاره کند.

روش های استخاره

استخاره کردن به دو طریق و شیوه می تواند انجام گیرد: یکی استخاره به قرآن و دیگری استخاره با تسبیح که کیفیت هر دوی آنها را نیز در کتاب مفاتیح الجنان، توسط شیخ عباس قمی(ره) بیان شده است. استخاره به قرآن یا تفأل به قرآن به نقل از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) ذکر شده است که حضرت فرمودند هرگاه خواستی تفأل به کتاب الله عز و جل بزنی 3 مرتبه سوره اخلاص را بخوان و پس از صلوات بر پیامبر و اهل بیتش 3 مرتبه دعای خاص استخاره را بخوان و سپس قرآن را باز کن و به کیفیتی خاص که در مفاتیح آمده است مطلب را می توانی از قرآن بدست آوری.

همچنین از طریق استخاره با تسبیح می توان این عمل را انجام داد که به نقل از امام زمان (عج) ذکر شده است که پس از تلاوت 10 مرتبه سوره حمد و سوره قدر و دعای مخصوص در این باره، به کیفیتی ویژه که در مفاتیح ذکر شده است می توانی مقصود خود را دریابی که اقدام به آن امر نمایی یا از آن منصرف گردی.

یک توصیه مهم

در مورد استخاره باید توجه نمود هر مقدار که توصیه شده است به معنای حقیقی استخاره که همان طلب خیر کردن از خداوند است، توجه شود و در امور از خداوند طلب خیر کرده شود، در مقابل انجام عمل استخاره به شیوه های مذکور را تنها در موارد اضطرار توصیه نموده اند و لذا اقدام بدان به صورت بسیار و زیاده از حد در همه امور قطعاً مورد توصیه اسلام نیست. در روایات اسلامی توصیه شده است قبل از اقدام به انجام هر امری استخاره به معنای طلب خیر از خداوند کنید و حتی ذکر «استخیرالله» را زیاد بگویید اما اقدام به استخاره کردن با قرآن و تسبیح تنها در مواردی توصیه شده است که از طریق مشورت و سایر امور نتوان راه صحیح را تشخیص داد. از این رو استخاره کردن برای ازدواج، مسافرت، خانه خریدن و غیره که متاسفانه در برخی موارد نیز بسیار شیوع پیدا می کند، بدون انجام مشورت های لازم و تحقیق های مناسب قبل از آن که امر را روشن می کند نمی تواند چندان اقدام صحیحی باشد. گرچه در موارد اضطرار که انسان به هیچ راهی نمی تواند برسد، استخاره بهترین عمل و راهکاری مناسب خواهد بود.

منابع:

1- مفاتیح الجنان- شیخ عباس قمی- حاشیه مفاتیح در بیان استخاره

2- نهج البلاغه- ترجمه و شرح علامه جعفری

3- اصول کافی- ج 4

4- آیین زندگی (وصایای امیرالمومنین به امام حسن (علیه السلام) ) ترجمه سید مهدی شجاعی