گیاه رزماری را بیشتر بشناسیم

تحقیقات خواص ضد اسپاسم ماهیچه‌های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم

و درمان برونشیت رزماری را تائید کرده است. اکلیل کوهی به علت خون رسانی بهتر به سلول‌ها در جلوگیری از ریزش مو تا حدی موثر است.

اکلیل کوهی با نام عمومی رزماری گیاهی است علفی، پایا، دارای ساقه‌ای چوبی به ارتفاع نیم تا یک متر با برگ‌های سبز، دائمی و بسیار معطر، متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز و نوک تیز.

سطح فوقانی برگ آن به رنگ سبز و سطح تحتانی به علت وجود کرک‌ها سبز مایل به سفید است.

گل‌های این گیاه کوچک و به رنگ آبی روشن است که در کنار برگ‌ها می‌روید.

قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است. اسانس آن از قسمت هوایی تهیه می‌شود.

رزماری یکی از چاشنی‌های پُرمصرف در آشپزی است. مردم می‌گویند رزماری فقط در باغ خانه‌هایی رشد می‌کند که بانوی خانه، حقیقتاً ارباب خانه باشد. رزماری در طب سنتی به عنوان بند آورنده‌ی خون، مقوی، ضدنفخ، ضداسپاسم و معرق کاربرد دارد.

عصاره و روغن فرار آن، به منظور سقط جنین و افزایش خون‌ریزی قاعدگی، مصرف می‌شود. کاربرد عصاره‌ی رزماری در مواد آرایشی بسیار متداول است و شواهد، خبر از تأثیر لوسیون آن در تحریک رشد مو و جلوگیری از کچلی می‌دهد.

گزارش‌های تاریخی مربوط به مصرف درمانی رزماری، به عنوان یک گیاه دارویی موجود می‌باشد. رزماری از قدیمی‌ترین گیاهان شناخته شده‌ی دارویی است که از قرن‌ها پیش، برای تقویت حافظه و فعالیت مغزی به کار می‌رفته است.

اکلیل کوهی، گیاه بومی نواحی مدیترانه است؛ ولی در نواحی مختلفی از جهان کشت می‌گردد. این گیاه از نواحی اسپانیا، مراکش، یوگسلاوی سابق و تونس صادر می‌شود.

ترکیبات مهم

مهم‌ترین ترکیب این گیاه 5/2-1 درصد اسانس می‌باشد. مواد موجود در اسانس رزماری شامل بورنئول، لیمونن، کامفن، 1و 8 سینئول، کامفر و آلفاپی نن است. ترکیبات اسانس نیز به محل و شرایط کشت ارتباط دارد. ترکیبات دیگر گیاه اسیدهای فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک هستند.

همچنین سالیسیلات به مقدار زیاد، فلاوونوئیدها، ترکیبات تلخ دی ترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپتی، اجزای تشکیل دهنده دیگر این گیاه هستند.

اثرات مهم

مصارف داخلی

* مقوی معده، محرک هضم و ترشح معدی و صفراآور است.

* چندین مطالعه، خواص ضد اکسیدان آن را اثبات کرده است؛ به طوری که این خاصیت رزماری از چای سبز کمتر و از ویتامین E بیشتر است.

* تحقیقات دیگری خواص ضد اسپاسم ماهیچه‌های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم و درمان برونشیت آن را تائید کرده است.

* تحقیقات متعددی خاصیت ضد سرطان آن را اثبات کرده و اسید کارنوزیک موجود در آن دارای خاصیت قوی ضد ایدز (HIV) است.

* اسانس رزماری که اصلی‌ترین ترکیب آن است دارای خاصیت ضد میکروب، ضد ویروس و ضد قارچ می‌باشد.

* افزودن چند برگ رزماری به غذاهای گوشتی، هضم غذا را سرعت می بخشد.

* یکی از مصارف عمده رزماری به عنوان نگه دارنده و ضد اکسیدان، در لیکورها و صنایع گوشت و چربی می‌باشد.

* محققان دریافتند، این گیاه هورمون های استروژن را که باعث بروز سرطان سینه می شود غیرفعال می سازد.

* عصاره این گیاه، با محافظت از مواد تشکیل دهنده سلول های پوست از آسیب های پوستی مربوط به سن مانند چین و چروک پیش گیری می کند.

* مصرف منظم عصاره رزماری، عملکرد کلیه را بهبود می بخشد، جریان ادرار را افزایش می دهد و ماده معدنی لازم مانند سدیم و پتاسیم را حفظ می کند.

* از آن جا که این گیاه خاصیت ضدباکتریایی دارد، پارچه آغشته به چای این گیاه را به زیر بغل بمالید تا بوی نامطبوع از بین برود.

* برای به هوش آوردن فرد، پارچه آغشته به چند قطره روغن رزماری را جلوی بینی فرد قرار دهید.

* رزماری گردش خون به سر و مغز را افزایش می دهد.

* این گیاه سیستم دفاعی بدن را تقویت می کند و ورم را کاهش می دهد.

* روغن رزماری خاصیت ضدعفونی کننده دارد و به عنوان دهان شو برای رفع بوی نامطبوع دهان به کار برده می شود.

* ماساژ دادن منظم پوست با این روغن پوست را تقویت می کند و خشکی پوست را نیز از بین می برد.

در پماد و لوسیون ها به عنوان ضد درد، مسکن روماتیسم مفاصل، و تسکین درد ماهیچه‌ها مصرف می‌شود.

هم چنین محلول‌های آن به صورت حمام جهت تحریک گردش خون موضعی موثر است.

در طب عوام از محلول‌ها با اشکال موضعی آن جهت اگزما و زخم‌ها نیز استفاده می‌شود. رزماری دارای خاصیت حشره کش است.

تهیه چای: به 5- 2 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل دار) یک لیوان آب جوش اضافه کرده و پس از 15 دقیقه صاف کرده و میل شود.

تهیه محلول حمام: به 50 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل‌دار) یک لیتر آب اضافه کرده و به مدت 10- 5 دقیقه می‌جوشانیم.

سپس مدت 30- 15 دقیقه به حال خود می‌گذاریم. آن گاه محلول را صاف نموده و آن را به آب وان حمام اضافه می‌کنیم.

هم چنین می‌توان محلول صاف شده را به بدن مالید و یا جهت تقویت موی سر روی سر ریخته و با انگشتان چند دقیقه‌ای پوست سر را ماساژ داد.

در این عمل اسانس‌های موجود در محلول باعث تحریک گردش خون پوست شده و به علت خون رسانی بهتر به سلول‌ها در جلوگیری از ریزش مو تا حدی موثر است.

داروهای گیاهی تهیه شده از رزماری دو دسته هستند. در یک دسته از اسانس رزماری استفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن‌های حمام و ماساژ و غیره هستند. در دسته دیگر از عصاره هیدروالکلی آن به صورت محلول‌های خوراکی به عنوان  ضد نفخ و مقوی معده استفاده می‌شوند.

مهم‌ترین اثرات گزارش شده اکلیل کوهی

سقط جنین کننده، ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد باکتری، ضد آترواسکلروز، ضد سرطان، ضد شکنندگی عروق، ضدتشنج، ضدادم، ضدورم، ضدموتاژن، ضداکسیدان، ضدسم، ضدپروستاگلاندین، ضدتب، ضدعفونی کننده، ضداسپاسم، ضدویروس، ضدنفخ، ضدقارچ، ضدحشره، معرق، محرک، هضم کننده، ادرارآور، قاعده آور، محافظ کبد مقوی معده.

نکات قابل توجه

1- گیاه اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست می‌دهد و آثار آن کم می‌شود، لذا بهتر است از گیاهان خشک‌تر استفاده نمود. در این صورت هر چه بوی آن قوی‌تر باشد بهتر است.

2- برای خشک کردن گیاه باید آن را در سایه خشک نمود تا از هدر رفتن اسانس آن در گرما جلوگیری شود.

3- برای نگه داری گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه‌ای قرار گیرد.

4- در تحقیقاتی که در سال 1380 توسط صالحی سورمقی و همکاران در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس اکلیل کوهی ناحیه تهران صورت گرفت مشخص شد که ترکیبات اصلی آن شامل Verbenone به میزان 24 درصد، a-pinene به میزان 5/18 درصد، Cineol و 1 به میزان 5/11 درصد، Camphor به میزان 3 درصد، Borneol به میزان 7 درصد و Terpineol  a-به میزان 4 درصد می‌باشند.

5- در تحقیقات مذکور مشخص شد که اسانس گیاه ایران در مقایسه با انواع ترکیه، کوبا، اسپانیا، و ایتالیا و الجزایر از کیفیت خوبی برخوردار است. در این مقایسه مشخص شد که اسانس کوبا و اسپانیا با هم شباهت دارند. هم چنین دو اسانس ترکیه و الجزایر به هم شبیه بودند و اسانس گیاه ایران با چهار کشور مذکور تفاوت چشم گیری داشت که می‌تواند مربوط به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی خاص ایران باشد.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منابع:

کتاب گیاهان دارویی و گیاه درمانی – تألیف دکتر محمد حسین صالحی سورمقی

روزنامه خراسان