فضیلت و ثواب روزه به طور عموم

خدا، خود پاداش روزه است

1- خدا، خود پاداش روزه است

از جمله احادیث جالب در این باره حدیثى است كه بسیارى از اهل حدیث آن را نقل كرده كه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:

قال الله تبارك و تعالى : الصوم لى و انا اجزى به .(1)

خداى تبارك و تعالى فرمود:روزه براى من است و من خود پاداش آن هستم .‌ (یا من خود به آن پاداش دهم ).

توضیح :

این حدیث از دو جهت مورد بحث است :

اول - از نظر اعراب و به اصطلاح ادبى ، كه آیا كلمه ((اجزى )) را بصورت معلوم و ((متكلم وحده )) و فتح همزه و كسر زاء بخوانیم ؛

یعنى : من خود بدان پاداش دهم . یا به صورت مجهول - به ضم همزه و فتح زاء - یعنى من خود پاداش آن هستم .

دوم - از نظر معنا. بنابر هر دو معنى ، این بحث پیش آمده كه چگونه است چنین تعبیرى درباره عبادتهاى دیگر مانند نماز، حج ، جهاد و امثال آنها و در روایات ذكر نشده است ؟ و این سؤال پیش آمده كه مگر عبادت‌هاى دیگر براى خدا نیست و خدا بدانها پاداش نمى دهد؟

پس چرا این تعبیر فقط در مورد روزه بكار رفته است؟

اهل تحقیق و بزرگان حدیث در معناى آن وجوهى ذكر كرده اند، كه شاید از همه بهتر و بى اشكال تر معناى ذیل باشد:

((عبادات دیگر مانند نماز و روزه به هر حال توام با عمل است و خواه ناخواه دیگران آن عمل را مشاهده مى كنند اگر چه نیت انجام دهنده صد در صد خالص و براى خدا باشد، و همان مشاهده مردم سبب تقدیر و تمجید آنها خواهد شد، و یا در امثال جهاد، گذشته از تمجید مردم ، از غنائم جنگى نیز بهره مادى مى برند.

بدین ترتیب بخشى - ولو اندك - از پاداش خود را در دنیا دریافت مى دارند. اما شخص روزه دار هیچگونه عملى در ظاهر انجام نمى دهد و عبادت او همان امساك از خواسته هاى نفسانى و ترك لذت‌ها و شهوات براى خدا و قصد انجام دستور الهى است كه در ظاهر هیچ نشانه و نمودى ندارد، و این خداى متعال است كه از عمل و نیت او آگاه است و پاداش او را باید بدهد و یا خود پاداش آن خواهد بود.))

2- زكات بدن، روزه است

این روایت در كتاب‌هاى زیادى از كتب حدیث از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل شده كه فرمود:

لكل شى ء زكاة و زكاة الابدان الصیام .(2)

هر چیزى را زكاتى است و زكات بدنها روزه است .

و در نهج البلاغه نیز به همین گونه از امیرالمؤمنین (علیه السلام ) نقل شده است .(3)

توضیح :

براى توضیح این حدیث نیز باید بگوییم همانگونه كه در این روایت و روایات دیگر آمده ، براى هر عضوى از اعضاى بدن زكاتى بیان فرموده اند، و زكات بدن را نیز روزه ذكر كرده اند.

زكات ظفر و پیروزى را ((عفو)) و بخشش ؛

زكات جمال و زیبایى را ((عفاف )) و پاكدامنى ؛

زكات علم را ((نشر)) و ((تعلیم )) آن به دیگران ؛

زكاة ((جاه )) و آبرومندى را ((شفاعت )) و وساطت براى رفع گرفتارى گرفتاران ؛

و امثال اینها ذكر كرده اند. البته معناى زكات كه نمو و یا تزكیه و پاكى باشد با آنچه در این روایات ذكر شده مناسب است ، و روزه نیز این نقش را دارد كه بدن را از نظر ظاهرى و معنوى پاك و پاكیزه كرده و یا براى اطاعت و فرمانبردارى خداى تعالى رشد مى دهد. شاهد بر این مطلب روایات دیگرى است كه از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده كه فرمود:

صوموا تصحوا(4)

((روزه بگیرید صحیح و سالم شوید.))

در سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام ) آمده است ، كه فرمود:

الصیام احد الصحتین .(5)

((روزه یكى از دو بخش سلامتى است .))

3 - روزه دار پیوسته در حال عبادت خداست

از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده كه فرمود:

نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح .(6)

((خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سكوت او تسبیح .))

و حدیث دیگرى فرمود:

الصائم فى عبادة الله و ان كان نائما على فراشه مالم یغتب مسلما.(7)

((روزه دار پیوسته در حال عبادت است اگر چه در بسترش خوابیده باشد در صورتى كه غیبت مسلمانى نكند.))

4 - دعاى روزه دار مستجاب است

از حضرت ابوالحسن (علیه السلام)(8)روایت شده كه فرمود:

دعوة الصائم یستجاب عند افطاره ، و قال : ان لكل صائم دعوة ، و قال : نوم الصائم عبادة ، و صمته تسبیح ، و دعاؤ ه مستجاب ، و عمله مضاعف ، و قال : ان للصائم عند افطاره دعوة لاترد.(9)

((دعاى روزه دار در وقت افطار مستجاب شود،و نیز فرمود: براى هر روزه دارى دعایى است (مستجاب ).

و نیز فرمود: خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سكوت او تسبیح ، و دعایش مستجاب گردد، و (پاداش ) عمل او دو چندان است .

و نیز فرمود: براى روزه دار در هنگام افطار دعایى است كه باز نگردد. (و به اجابت رسد.)

و از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نیز روایت شده كه فرمود:

لا ترد دعوة الصائم .(10)

((دعاى روزه دار باز نگردد.))

و نیز از آن حضرت (علیه السلام ) روایت شده كه فرمود:

اربعه لا ترد لهم دعوة و یفتح لهم ابواب السماء و یصیر الى العرش : دعاء الوالد لولده ، و المظلوم على من ظلمه ، و المعتمر حتى یرجع ، و الصائم حتى یفطر.(11)

((چهار گروهند كه دعایشان بازنگردد و درهاى آسمان براى آنها باز شود و دعاشان به عرش الهى رسد؛ دعاى پدر براى فرزند، نفرین ستمدیده بر ستمكار خود، دعاى كسى كه عمره بجاى آورد تا باز نگردد، دعاى روزه دار تا وقتى كه افطار كند.)

5 - خوشحالى روزه دار در دنیا و آخرت

یشیخ صدوق (رحمه الله ) در كتاب خصال به سندش از امام صادق (علیه السلام ) روایت كرده كه فرمود:

للصائم فرحتان : فرحة عند الافطار، و فرحة عند لقاءالله .(12)

((روزه دار را دو خوشحالى است ، یك خوشحالى در وقت افطار، و خوشحالى دیگر هنگام دیدار خدا.))

در حدیث دیگر از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) اینگونه روایت شده :

للصائم فرحتان : فرحة عند فطره ، و فرحة یوم القیامة و لخلوف فم الصائم اطیب عندالله من ریح المسك.(13)

((روزه دار را دو خوشحالى است ، یك خوشحالى وقت افطار او، و خوشحالى دیگر در روز قیامت ، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشك .))

و در روایت دیگرى كه قسمتى از آن قبلا نقل شده از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده كه فرمود:

قال الله تبارك و تعالى : كل عمل ابن آدم هو له غیر الصیام هو لى و اءنا اجزى به ، و الصیام جنة العبد المؤمن یوم القیامة كما یقى احدكم سلاحه فى الدنیا، و ... .(14)

((خداى تبارك و تعالى فرموده : هر عملى از اعمال فرزندان آدم از آن اوست جز روزه كه از آن من است و منم پاداش آن ، و روزه سپر بنده مؤمن است در روز قیامت ، همانگونه كه اسلحه شما را در دنیا نگه مى دارد، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشك ، و روزه دار دو بار خوشحال شود: یكى آنگاه كه افطار كند و بخورد و بیاشامد، و دیگرى هنگامى كه مرا دیدار كند و او را به بهشت برم .))

البته در فضیلت اصل روزه روایات بسیارى دیگرى نیز هست مانند اینكه ائمه معصومین (علیه السلام ) فرموده اند:

روزه سپرى است از آتش دوزخ .(15)

فرشتگان براى روزه دار دعا و استغفار مى كنند.(16)

روزه روى شیطان را سیاه مى كند.(17)

پی نوشت ها:

1.مكارم الاخلاق ، ص 256؛ مجالس شیخ - طبق نقل بحارالانوار، ج 96، ص 256؛ كنزالعمال ، ح 23612.

2.امالى صدوق (رحمه الله )، ص 37؛ محاسن برقى ، ص 72؛ نوادر راوندى ، ص 4؛ بحارالانوار، ج 96، ص 257.

3.نهج البلاغه ، ابواب الحكم ، رقم 136.

4.بحارالانوار، ج 96، ص 255.

5.غررالحكم ، ج 2، ص 27.

6.بحارالانوار، ج 96، ص 248.

7.بحارالانوار، ج 96، ص 247.

8.ابوالحسن كنیه امیرالمؤمنین (علیه السلام ) و امام كاظم و امام رضا (علیه السلام ) است و ظاهرا در اینجا منظور امام كاظم (علیه السلام ) باشد.

9.بحارالانوار، ج 93، ص 360.

10.بحارالانوار، ج 96، ص 256.

11.همان .

12.خصال صدوق ، ج 1، ص 44.

13.امالى طوسى (رحمه الله )، ج 2، ص 110.

14.خصال صدوق ، ج ، ص 55.

15.بحار الانوار، ج 96، ص 249 و 251 و 255.

16.بحارالانوار، ج 96، ص 253.

17.بحارالانوار، ج 96، ص 255 و 256.

منبع:

سخنى درباره روزه

سید هاشم رسولى محلاتى