هنر تفهیم سخن (1)

سخنوران، در هر یك از رشته‏هاى دینى، علمى، قضایى، سیاسى، نظامى، اجتماعى، اقتصادى، اخلاقى و دیگر رشته‏ها، باید در القاى كلام و توضیح مسائل، آن قدر نیرومند و قوى باشند كه بتوانند شنوندگان مجالس را از هدف خود آگاه سازند و مطالبى را كه در ذهن خویش تنظیم نموده‏اند، به آنان بفهمانند. اگر این منظور تحقیق نیابد و شنوندگان مقصد گوینده را درك نكنند، تشكیل مجالس سخنرانى لغو و بیهوده خواهد بود.

البته، در جایى كه ماده سخن ساده و روان باشد، فهماندنش مشكل نیست، ولى در پاره‏اى از مواقع، كه مطلب مورد بحث پیچیده است، فهماندنش مشكل و اگر موضوع، مسئله علمى دقیق باشد، فهماندنش مشكل‏تر.

براى نیل به این مقصد اساسى لازم است سخنوران، تا جایى كه مى‏توانند، بررسى و تحقیق نمایند. راه‏هایى كه وسیله روشن ساختن مقصود و تفهیم مطلب مورد بحث است و مى‏توانند عملا آن‏ها را دركرسى سخن به كار بندند، فراگیرند و به خوبى تمرین نمایند، تا بر آنها تسلط یابند و هر یك را در جاى خود مورد استفاده قرار دهند و نتیجه مطلوب را به دست آرند.

در این فصل، كه به همین منظور نوشته شده، پاره‏اى از روش‏هاى مفید، كه به فهماندن مطالب سخنرانى كمك مى‏كند و مستمعین را از مقصد گوینده آگاه مى‏سازد، مورد توضیح و تبیین قرار گرفته است.

كلمات روان

اولین وسیله تفهیم سخن، رعایت روانى كلام است. در بحث فصاحت توضیح داده شد كه لازم است سخنران، در گفته‏هاى خویش، از به كار بردن لغات نامأنوس و كلمات پیچیده و غیر واضح، اجتناب نماید و در ساختن جملات و عبارات، از الفاظى استفاده كند كه براى عموم قابل فهم باشد و مستمعین براى درك معنى آن، دچار وقفه نشوند و در ذهن خویش، به كاوش و جست و جو نروند.

قرآن شریف، كه براى هدایت مردم نازل گردیده، واجد این مزیت است و جملات آن براى عموم قابل فهم است. خداوند، این نكته را مورد توجه قرار داده و در آن كتاب شریف، خاطرنشان ساخته است.

و لقد یسرنا القرآن للذكر فهل من مدكر.(1)

ما قرآن كریم را براى خواندن، فهمیدن، و حفظ كردن آسان نمودیم. آیا كسانى هست كه از این كتاب آسان پند گیرد، بفهمد و آگاهى یابد؟

جملات كوتاه

یكى دیگر از راه‏هاى فهماندن سخن به شنوندگان این است كه گوینده، جملات را كوتاه بگوید، فاصله بین مبتدا و خبر كم باشد و اگر گاهى جملات به درازا مى‏كشد، به گونه‏اى باشد كه طول كلام، رابطه لفظ و معنى را قطع ننماید.

مثلاً، مى‏گوید مسلمان راز مسلمان را فاش نمى‏كند، پرده مسلمان را نمى‏درد، در امانتش خیانت نمى‏نماید و خلاصه، پیرو قرآن شریف و تربیت یافته مكتب اسلام، نسبت به برادر دینى‏اش مرتكب خیانت نمى‏شود. ملاحظه مى‏كنید كه جمله چهارم، از سه جمله اول طولانى‏تر شده، ولى به گونه‏اى نیست كه طول كلام، رابطه لفظ و معنى را قطع كند و مستمع رشته سخن را از دست بدهد.

در قرآن شریف و سخنان اولیاى گرامى اسلام، نظایر این بسیار آمده است و هیچ یك از آن‏ها در فكر شنونده ایجاد اختلال نمى‏كند و او را از درك مقصود گوینده باز نمى‏دارد.

مقایسه و سنجش

از جمله راه‏هایى كه خطیب مى‏تواند به وسیله آن مطلب خود را به شنوندگان بفهماند، حقیقت را بر آنان آشكار سازد، و ارزش‏ها را روشن كند، مقایسه و سنجش است. این روش در قرآن كریم مكرر به كار رفته و در آیات متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.

قل هو یستوى الاعمى و البصیر ام هل یستوى الظلمات و النور.(2)

پیامبر به مردم بگو آیا نابینا و بینا با یكدیگر متساوى‏اند. و آیا تاریكى و روشنایى با هم یكسان‏اند؟

مقایسه و سنجش، در تمام مسائل دینى، اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و سایر شئون، براى خطیب اسلامى، در كرسى خطابه و دیگر گویندگان در سایر موارد قابل استفاده است.

پی نوشتها:

1 - سوره قمر، آیه 17.

2 - سوره رعد، آیه 16.

سخن و سخنوری – محمد تقی فلسفی

تهیه و تنظیم:حوزه علمیه تبیان ، محمد حسین امین