نمونه هایی از جدال احسن

در مقالات گذشته اجمالا در باره تبلیغ و راهکارهای آن با شما سخن گفتیم. در این نوشتار به راه دیگری خواهیم پرداخت که شاید بیشترین استفاده آن برای گروه خاصی مانند اهل علم و یا کسانی که از سواد نسبی مناسبی برخوردارند، مناسب باشد. این شیوه «جدل» نام دارد.

حتما شما هم شنیدید که نزاع، جدل و اصطلاحا یک به یک کردن، یکی از اخلاق ناپسند است. به عبارت دیگر از نظر دین، انسان نباید اهل مجادله باشد.

البته حقیقت معنا این است که ممکن است جدال به دو صورت اتفاق بیفتد: جدال احسن و جدال غیر احسن. یعنی جدالی که نیکو است و طبق ملاک و معیارهای اخلاقی است و جدالی که ناپسند است و در علم اخلاق جایی ندارد.

قرآن کریم جدال اولی (جدال احسن) را تایید کرده و به پیامبرش امر فرموده که با این شیوه مجادله کند. حال به بررسی مجادله احسن خواهیم پرداخت.

یکی دیگر از راههای که خداوند براى دعوت مردم، به رسول گرامى (صلى‏الله و علیه و آله و سلم) ارائه نموده، مناظره و جدال است، ولى جدل، به گونه‏اى كه نیكو باشد و به مراء و خصومت منتهى نشود.

وجادلهم بالتى هى احسن.(1)

راغب در مفردات قرآن مى‏گوید.

الجدل المفاوضه على سبیل المنازعه و المغالبه.

جدل، عبارت از رد و بدل كردن سخن به صورت درگیرى بحث، و غلبه بر طرف مقابل.

در قرآن شریف و روایات اسلامى، نمونه‏هایى از جدل‏هاى مشورع و مجاز، كه به خصومت پایان نیافته، آمده است. در این جا، به پاره‏اى از آن‏ها اشاره مى‏شود. پیروان اسلام، اگر بخواهند بحث‏هاى عارى از مراء و دشمنى داشته باشند، مى‏توانند طبق آن معیارهاى قدم بردارند.

امام عسگرى (علیه السلام) فرمود: در محضر حضرت صادق (علیه السلام)، سخن از جدل به میان آمد و از این كه رسول خدا و ائمه معصومین (علیهم السلام)، آن را نهى نموده‏اند، امام صادق فرمود: جدل به طور مطلق نشده است. بلكه از جدلى نهى شده است كه نیكو نباشد. سپس براى مشروعیت جدل نیكو، دو آیه را شاهد آورد.

و لا تجادلوا اهل الكتاب الا بالتى هى احسن.(2)

با اهل كتاب جدل نكنید، مگر به گونه‏اى كه نیكو باشد.

ادع الى سبیل ربك بالحكمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتى هى احسن‏(3)

آنگاه امام صادق (علیه السلام)، دو آیه دیگر را براى ارائه جدل مشروع و به گونه احسن، كه منزه از مراء و خصومت باشد، ذكر فرموده است:

وقالوا لن یدخل الجنه الا من كان هودا او نصارى تلك امانیهم قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقین‏(4)

گفتند داخل بهشت نمى‏شود، مگر كسى كه یهودى باشد یا نصرانى. این آرزویى است براى آنان. بگو اگر در این مدعى دلیل دارید، بیاورید.

فجعل الله علم الصدق و بالایمان بالبرهان و هل یوتى بالبرهان الا فى الجدال التى هى احسن‏(5)

امام صادق (علیه السلام) در این قسمت از حدیث مى‏فرماید: خداوند نشانه راستى و ایمان را برهان قرار داده. آیا اقامه برهان، جز در جدلى است كه به نحو احسن انجام مى‏شود؟

آیه دیگرى كه آن نیز نمونه جدال بالتى هى احسن است.

هو ما امر الله به نبیه ان یجادل به من جحد البعث بعد الموت و احیائه له فقال الله حاكیا عنه و ضرب لنا مثلاً و نسى خلقه قال من یحیى العطام و هى رمیم فقال الله فى الرد علیه قل یحیها الذى انشاها اول مره و هو بكل خلق علیم(6)

به رسول گرامى دستور مى‏دهد، جدل كند با كسى كه نافى معاد است، و مى‏گوید: كى استخوان پوسیده و مرده را زنده مى‏كند؟ به وى پاسخ دهد زنده كننده استخوان مرده، همان كسى است كه اول به آن حیات بخشیده و زنده‏اش نموده است.

فاراد الله ان یجادل المبطل الذى قال كیف یجوز ان یبعث الله هذه العظام وهى رمیم فقال الله تعالى قل یحیها الذى انشاها اول مره‏(7)

خداوند اراده فرمود مجادله كند با كسى كه نافى معاد است و مى‏گوید: چطور ممكن است خداوند این استخوان‏ها را زنده كند. در جواب فرمود: پیامبر، به او بگو همان كس زنده‏اش مى‏كند كه اول به آن حیات بخشیده است.

امام صادق (علیه السلام)، این دو مورد را از قرآن شریف، در جدل مشروع و بالتى هى احسن بیان نموده است. در این دو جدل، بدون مراء و خصومت، به گفته طرف پاسخ داده شده و جدل پایان یافته است.

پی نوشتها:

1 - سوره نحل، آیه 125.

2 - سوره عنكبوت، آیه 46.

3 - سوره نحل، آیه 125.

4 - سوره بقره، آیه

5 - تفسیر برهان، ج 2، ص 388

6 - سوره یس، آیه‏هاى 78 و

7 - تفسیر برهان، ج 2، ص 388.

برگرفته از کتاب سخن و سخنوری – محمد تقی فلسفی

تهیه و فرآوری: حوزه علمیه تبیان - محمد حسین امین