تبیان، دستیار زندگی
روابط دو كشور ایران و آمریكا طی سال های پیش از جنگ جهانی دوم تا پس از آن و سپس تا انقلاب اسلامی ایران و دوران سی و دو ساله بعد از انقلاب یك منحنی صعودی و سپس نزولی را طی كرده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : حسین هرمزی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روابط ایران و آمریكا – از آغاز تا جنگ تحمیلی


روابط دو كشور ایران و آمریكا طی سال های پیش از جنگ جهانی دوم تا پس از آن و سپس تا انقلاب اسلامی ایران و دوران سی و دو ساله بعد از انقلاب یك منحنی صعودی و سپس نزولی را طی كرده است.

ایران وآمریکا

بر طبق اسناد تاریخی، "جاستین پرکینز" اولین فرد آمریکایی است که  به ایران پای گذاشت. از سوی دیگر، نخستین فرد ایرانی که رسما تابعیت ایالات متحده آمریکا را پذیرفت "میرزا محمد علی حاج سیاح" بود که در انقلاب مشروطیت نیز شرکت داشت.

در ژوئن 1883 میلادی آمریکا اقدام به تأسیس کنسولگری در ایران کرد و دیپلمات ارشدی به نام "ساموئل گرین بنجامین" به تهران فرستاد. پیشتر دولت ایران در سال 1856میلادی "میرزا ابوالحسن شیرازی" و سپس در اکتبر 1888 میلادی "حاج حسینقلی خان صدرالسلطنه"، فرزند میرزا آقاخان نوری را به عنوان نماینده رسمی به آمریکا فرستاد. وی به نام حاجی واشنگتن در تاریخ ایران ماندگار شده است كه مرحوم علی حاتمی كارگردان نامدار كشورمان نیز یك فیلم سینمایی بر اساس زندگی و مصائب وی در آمریكا ساخته بود.

پس از سال ها و در سال 1944 روابط دو كشور تا حد اعزام سفیر گسترش یافت و طی آن "والاس موری" که در دهه 20 میلادی دیپلمات ارشد آمریکا در ایران بود، از نخستین سفیران این کشور در ایران شد.

پیش از سال 1944 میلادی و بویژه در جریان حمله متفقین به ایران، رضا شاه چند بار از آمریكایی ها درخواست كمك كرد ولی مقامات ایالات متحده به دلایل مختلف از این مساله امتناع كردند تا اینكه پس از پایان جنگ جهانی دوم، شوروی از خروج نیروهای خود از شمال ایران خودداری كرد و به همین دلیل آمریكا تهدید به بازگرداندن نیروهای خود به این منطقه كرد و بدین ترتیب شوروی از ترس تقابل با آمریكا نیروهای خود را از این كشور كرد تا روابط ایران و آمریكا قوت بیشتری پیدا كند.

دست داشتن آمریكا در كودتای سیاه در 28 مرداد 1332 در ایران از جمله تجربیات تلخ ایرانیان از آمریكاست و پس از آن نیز حمایت های آمریكا از رژیم گذشته موجب شد تا قطع رابطه میان ایران و آمریكا به یكی از اولین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران تبدیل شود

تعمیق روابط میان ایران و آمریكا به سرعت به سمت افزایش روابط تسلیحاتی پیش رفت، بطوریكه در 30خرداد1326 هجری شمسی قراردادی 10میلیون دلاری برای فروش سلاح به ایران به امضارسید که به گفته برخی منابع، ارزش واقعی آن حداقل 70میلیون دلار بود. در 14 مهر 1328کنگره ایالات متحده آمریکا قانون کمک به دفاع مشترک را به تصویب رساند و مبلغ 27میلیون دلار کمک نظامی در اختیار ایران قرار داد. در4 مرداد1329 کنگره اصلاحیه ای به قانون دفاع مشترک افزود و ایران را از رده کره جنوبی و فیلیپین خارج كرد و در ردیف ترکیه و یونان قرار داد که مجموع 131 میلیون دلار کمک نظامی به این سه کشور اختصاص یافته بود.

حمایت های آمریكا از ایران و رژیم پهلوی روز به روز گسترش یافت تا ایران - به زعم آمریكا- ژاندارم منطقه شود ولی حكومت آمریكا غافل از این بود كه اگر روزی انقلابی مردمی در ایران به پیروزی برسد چه بر سر روابط میان دو كشور خواهد آمد.

انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 در حال به پیروزی رسید كه "نه شرقی، نه غربی" یكی از شعارهای رایج میان مردم در آن سال بود و رهبر این انقلاب یعنی امام خمینی (ره) نیز بارها در مورد نفی استكبار، سلطه و نفی وابستگی به شرق و غرب سخن گفته بود.

بدین ترتیب با پیروزی انقلاب اسلامی ایران روابط میان دو كشور به سردی گرایید كه پس از 13 آبان 1358 شیب این مسیر نزولی بیشتر و بیشتر و در نهایت به قطع كامل روابط منجر شد.

آمریکا -ایران

دست داشتن آمریكا در كودتای سیاه در 28 مرداد 1332 در ایران از جمله تجربیات تلخ ایرانیان از آمریكاست و پس از آن نیز حمایت های آمریكا از رژیم گذشته موجب شد تا قطع رابطه میان ایران و آمریكا به یكی از اولین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران تبدیل شو و البته در این بین، تلاش های آمریكا بر ضد حكومت جدیدالتاسیس ایران بی تاثیر نبود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن 57 ، روابط ایران و آمریكا به شدت سرد شد و این مساله تا آنجا ادامه پیدا كرد كه كمتر از یكسال بعد یعنی در 13 آبان 1358 تعدادی از دانشجویان پیرو خط امام با حمله به سفارت آمریكا در تهران، این سفارتخانه را كه لانه جاسوسی خوانده می شد تسخیر كردند و كارمندان این سفارتخانه را به اسارت گرفتند.

این مساله كه از سوی امام خمینی (ره) به "انقلابی بزرگتر از انقلاب اول" توصیف شد، موجب بروز بحران شدیدی میان روابط ایران و آمریكا گشت و تیرگی روابط میان دو كشور را نمایان تر كرد. بدین ترتیب آمریكا تحریم های مختلف علیه ایران را آغاز كرد و سیاست های خود در برابر ایران را بیش از پیش تغییر داد.

تسخیر لانه جاسوسی آمریكا 444 روز طول كشید تا با قطع كامل روابط ایران و آمریكا پایان یابد. در این مدت، دولت آمریكا كه به شدت از سوی افكار عمومی آن كشور تحت فشار بود از تلاش های مختلف اعم از تلاش های دیپلماتیك و غیر دیپلماتیك دریغ نكرد، بطوریكه پس از شکست دولت کارتر در آزادسازی گروگان ها از کانال های دیپلماتیک، یگان ویژه دلتا فورس نیروهای مسلح آمریکا، ماموریت پیدا کردند گروگان های آمریکایی را در یک عملیات کماندویی آزاد کنند و به آمریکا باز گردانند.

حمایت های آمریكا از ایران و رژیم پهلوی روز به روز گسترش یافت تا ایران - به زعم آمریكا- ژاندارم منطقه شود ولی حكومت آمریكا غافل از این بود كه اگر روزی انقلابی مردمی در ایران به پیروزی برسد چه بر سر روابط میان دو كشور خواهد آمد

این عملیات که در اردیبهشت سال 1359 به دلیل مشکلات فنی و جوی یعنی بروز طوفان شن در صحرای طبس در مركز ایران به شکست انجامید، به عملیات طبس مشهور شد. بدین ترتیب پس از شكست دوباره آمریكا در ایران، این حادثه از سوی امام خمینی (ره) به عنوان یكی از معجزات انقلاب اسلامی نام گرفت.

در خلال این درگیری ها، رژیم بعثی عراق كه از گذشته به فكر گسترش مرزهای خود بویژه در سواحل خلیج فارس بود و از قدرت گرفتن نظامی ایران در دوران محمدرضا پهلوی نیز كینه به دل گرفته بود، با جلب حمایت كشورهای غربی بویژه آمریكا و نیز برخی كشورهای عربی، حمله به ایران را آغاز كرد و همین مساله بهانه جدیدی برای آمریكا شد تا با حمایت از دولت وقت عراق، ضربه دیگری به پیكر نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران وارد كند.

حسین هرمزی

بخش سیاست تبیان