با كودكان پرخاشگر چگونه رفتار كنیم (قسمت اول)
امروزه بسیاری از خانواده‌ها از خشونت و پرخاشگری فرزندان خود شكایت دارند. آنها تمایل دارند كه علت این رفتارها را بدانند و راه‌های پیشگیری و اصلاح رفتار را در این زمینه به كار گیرند. در این نوشتار به تعریف رفتار پرخاشگرانه پرداخته می شود، انواع آن بیان می گردد و راه‌های مناسب مقابله با پرخاشگری مورد بررسی قرار می گیرد.
تعریف پرخاشگری
پرخاشگری یك نوع رفتاری است كه از خشم و عصبانیت نشأت می گیرد.این رفتار را می توان به دو گروه تقسیم بندی كرد:
پرخاشگری خصمانه؛ رفتاری است كه به منظور صدمه و آزار رساندن به دیگری یا دیگران ابراز می شود؛ و هدف در آن صرفاً آزار رساندن است. مثلاً كودكی كودك دیگر را می زند و یا در مدارس دیده می شود كه زنگ‌های تفریح، كودكان در حیاط مدرسه بعضاً به كتك كاری می پردازند.
پرخاشگری وسیله ای؛ رفتاری است كه فرد به وسیله آن خواستار به دست آوردن هدفی دیگر است و ابداً قصد حمله به دیگران یا اذیت كردن آنها را ندارد. البته در این میان ممكن است لطمه ای نیز به كسی وارد شود. مثلاً كودكی بزهكار كیف خانمی را می رباید تا به این وسیله مورد تشویق و تأیید گروه همسالان قرار گیرد.
ممكن است پرخاشگری جنبه انتقام گیری نیز داشته باشد. یعنی كودكی كه مورد اذیت و آزار قرار گرفته و نتوانسته خشم خود را ابراز كند، اكنون با پرخاشگری به كاهش اضطراب خود می پردازد. در این جا پرخاشگری وسیله ای است كه كودك با توسل به آن می خواهد به هدف خود یعنی كاهش اضطراب دست یابد.
جهت پرخاشگری ممكن است به یكی از این دو صورت باشد:
الف) پرخاشگری درونی
ب) پرخاشگری بیرونی
چنانچه جهت پرخاشگری به طرف درون باشد، كودك خشم را به درون خود می افكند و دچار خشم فرو خورده می شود. پیامد چنین عملی می تواند افسردگی نیز باشد. كودكان افسرده در واقع از دست خودشان عصبانی هستند.
خشم درونی عصبانیت و نارضایتی از خود را به وجود می آورد.
خشم بیرونی؛ كودك ممكن است خشم خود را به صورت رفتارهایی از قبیل فریاد كشیدن، پا به زمین كوبیدن یا پرتاب كردن اشیا بروز دهد.
علل خشونت و پرخاشگری در كودكان
1. الگوپذیری كودكان از والدین
یكی از دلایل بسیار مهم پرخاشگری در كودكان یادگیری است. یعنی كودكانی كه الگوهای رفتاری پرخاشگرانه داشته اند، همانند الگوهای خود رفتار می كنند. چنانچه پدر یا مادری خلق و خویی عصبانی و پرخاشگر داشته باشند، مسلماً فرزندشان نیز پرخاشگر خواهد شد. این رفتار توسط كودك یاد گرفته می شود. از آنجا كه كودكان با والدین همانند سازی می كنند، بنابراین بسیاری از رفتارهای پدر و مادر ناخودآگاه توسط فرزندان فرا گرفته می شود. توضیح این كه فرایند همانند سازی كاملاً ناخودآگاه صورت می پذیرد.
نكته دیگر این كه حتماً لازم نیست والدین با خودِ كودك پرخاشگری كرده باشند؛ چنانچه او شاهد رفتارهای خشونت بار پدر و مادر با افراد دیگر نیز باشد، این گونه رفتار را فرامی گیرد. بنابراین كودكان از طریق مشاهده، رفتارهای والدین را می آموزند.
بر این نكته می توان تأكید کرد كه كودكان با چشمان خود می آموزند؛ یعنی آن چه را مشاهده می كنند، یاد می گیرند؛ حتی اگر آن رفتار به طور مستقیم در مورد خود آنها صورت نگیرد.
2. كودكان ناكام پرخاشگر می شوند
ناكامی یكی از مسائلی است كه به پرخاشگری می انجامد. وقتی كودك به هدف خود دست نیابد و ناكام شود، یكی از رفتارهایی كه از او سر می زند پرخاشگری است.
3. اضطراب و پرخاشگری
كودكان مضطرب نمی توانند كودكان آرامی باشند. آنها رفتارهایی پرخاشگرانه از خود بروز می دهند؛ البته بلافاصله پشیمان می شوند و از والدین خود عذرخواهی می كنند. اگر از كودك مضطرب بپرسیم كه چرا پرخاش می كنی و عصبانی هستی؛ خواهد گفت نمی دانم.؛ یا خواهد گفت دست خودم نیست.
4. پرخاشگری، نشانه‌ای از تضادهای درونی
گاهی كودكان در دوگانگی و تضادهای درونی قرار می گیرند. یا بهتر بگوییم، گاهی بر سر دو راهی‌هایی گیر می كنند و نمی دانند كدام راه را انتخاب كنند؛ و این حالت آنها را دچار تعارض ، اضطراب و خشم می كند. مثلاً كودكی كه دوست دارد نزد مادرش در منزل بماند و از طرفی وقتی می بیند تمام كودكان به مدرسه می روند، همزمان تمایل به مدرسه رفتن نیز دارد، دچار دوگانگی می شود. به كودكان خود كمك كنیم كه در دو راهی‌های زندگی، مدتی طولانی قرار نگیرند. آنها بایستی به سرعت و با دقت درست ترین كار را انجام دهند.
5. پرخاشگری و افسردگی
پرخاشگری و كج خلقی در كودكان چنانچه با علامت‌های دیگر همراه باشد، می تواند نشانه ای از افسردگی باشد كه در این صورت لازم است شرایط زندگی كودك تمام و كمال مورد بررسی قرار گیرد.
6. پرخاشگری؛ بیماری‌ها؛ مصرف دارو
بعضی از بیماری‌ها به مصرف دارو نیاز دارد و ممكن است از عوارض جانبی داروها كج خلقی و رفتارهایی باشد كه خشونت را برمی انگیزند.
7. خشونت و مدرسه
گاهی كودكان در مدرسه قربانی خشونت می شوند؛ و این قربانی شدن باعث می شود كه خود آنها نیز عامل خشونت شوند.عواملی كه به خشونت در مدرسه می انجامند، عبارت اند از:
- وقتی كودكی توسط دانش آموزان دیگر مورد تمسخر قرار گیرد.
- وقتی كودكی توسط دانش آموزان دیگر كتك بخورد و قادر به دفاع از خود نباشد.
- وقتی كودكی همیشه از مشاجرات فرار می كند و حتی در مواقعی به گریه متوسل می شود.
- وقتی كودكی مرتب اشیا، وسایل و پول خود را گم می كند.
- وقتی كودك از لحاظ ظاهری (پارگی لباس و یا نامناسب بودن آن) مورد تمسخر قرار می گیرد.
- خجالتی بودن و سكوت مكرر در كلاس.
- افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن.
این عوامل كودك را قربانی خشونت دیگران می كند و خود كودك نیز عامل خشونت می شود و رفتارهای پرخاشگرانه از او سر خواهد زد.
مجله سروش
مطالب مرتبط
روش هایی برای درمان پرخاشگری کودکان
تخلیه نشدن انرژی كودكان به صورت آزار و اذیت نمود پیدا می كند
چرا فرزندم با خشونت رفتار می كند ؟
کتاب های « روان شناسی » ، « کودکان »، « خانواده » و « متفرقه » در فروشگاه اینترنتی تبیان
