نیمه شعبان و سینمای معنوی

سینمای دینی به رغم جایگاه ویژه ای که در ادبیات و سخنرانیهای مسئولان سینماگران ایران دارد همچنان یکی از مهجور ترین گونه های سینمایی در ایران است. مهجوریتی که بیشترین نمود آن در ایام خاص و روزهای ویپه مذهبی بروز می یابد. چراکه در این ایام سینمای ایران در حوزه اکران اثر قابل تأملی برای عرضه نداشته و همین امر سبب می شود در ایام سوگواری سینماها تعطیل و در ایام شادمانی به اکران فیلم های کمدی بسنده شود. این در حالی است که سینمای شرق برخلاق سینمای غرب ادعای معنویت همراه با سرگرمی را نیز دارد.

سینمای دینی به منزله عبادت

جعفر دهقان از بازیگران سینما و تلویزیون در این زمینه معتقد است: مهم‌ترین تفاوت سینمای دینی شرق و غرب در این است که، سینمای دینی غرب پاسخی برای ناامیدی و جست و جو گری‌ های انسان است. اما سینمای دینی شرق، به منزله عبادت یا درک طبیعی نظام هستی است‌. این بازیگر افزود: تعریف سینمای دینی به سبب گستردگی موضوعی آن بسیار مشکل است. من فکر می کنم این نوع سینما شامل موضوعات ماورایی و مبانی عمیق و ژرف روحی ، فکری و اخلاقی است. یعنی می توان گفت که سینمای دینی، سینمایی است که به یک سری از خصوصیات و روحیات درونی انسان می پردازد. بازیگر فیلم "سیب و سلما" در ادامه افزود: متاسفانه سینمایی که در ایران به عنوان سینمای دینی شناخته می شود، در کلیت چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی، از کیفیت مقبولی برخوردار نیست. این موضوع هم می تواند به مخاطب و انتظارات او مربوط باشد و هم به وضعیت فرهنگی جامعه. مثلا در ژانر دفاع مقدس تعداد فیلم های ضعیف بیش از فیلم های خوب است، به همین دلیل اگر یک فیلم جنگی خوب هم ساخته شود به خاطر ذهنیت منفی موجود این فیلم با استقبال شایانی مواجه نخواهد بود. بازیگر فیلم "حضرت یوسف(ع)"، در ادامه خاطر نشان ساخت: سینماگر شرقی، از طریق سینما راهی برای یافتن امید و یا ایمان جستجو نمی‌کند‌، زیرا ایمان و امید را در بطن خویش و آموزه های فرهنگی و مذهبی خود دارد. اما می کوشد با اثر هنری اش‌، انتقال و ارتباط نگاه عبادت گرانه خود را از جهان هستی به تماشاگر منتقل سازد.

نجات مخاطب از گمراهی

عباس رافعی کارگردان سینما نیز سینمای معنوی و دینی ایران را محدود به پرداخت مسائل واضح و مبرهن از دین می داند و می گوید: رسالت سینمای دینی نجات مخاطب از گمراهی است.  این کارگردان افزود: در تعریف سینمای دینی پراکندگی های فراوانی وجود دارد. اما در اشاره به تعریف دقیق و عمیق سینمای دینی می توان به دو نگاه موجود در بین نظریه پردازان دقت نظر بیشتری داشت. عده ای معتقدند هر آنچه که درباره داستان ها و ماجراهای دینی و یا شخصیت های مذهبی به صورت سینما درمی آید، در مقوله سینمای دینی می گنجد.

وی در ادامه افزود: عده ای دیگر تعریف سینمای دینی را محدود ندانسته و آن را به لحاظ فرم و ساختار مورد بررسی و تعریف قرار می دهند و می گویند که، سینمایی که هرچه در جهان هستی موجود است را از منظر دینی مورد پرداخت قرار می دهد را سینمای دینی می خوانیم. کارگردان فیلم "بیگانگان" همچنین تاکید کرد: به زبان‌ دیگر، هنر و دین‌ تلاشی‌ است‌ از سوی‌ انسان‌ تا خود را از واقعیت‌ موجودی که در آن گرفتار شده است، یعنی دنیا، به‌ آن‌ حقیقت مطلوب و مد نظرش، یعنی همان جایی که از آنجا آمده است برساند. اما نباید فراموش کنیم که هر کدام با روش خود به این هدف جامه‌ عمل می‌پوشانند. دین با برنامه‌ها و آموزه های معنوی و اخلاقی و هنر با مفاهیمی که بشر یرای رسیدن به ایده آل هایش آنها را تهیه و تنظیم کرده است. وی با ابراز تاسف از این که سینمای دینی ما بیشتر به پرداخت ظواهر دینی بسنده کرده است، تصریح کرد: فیلمی که در آن نماز بخوانند و به زیارت بروند، روزه بگیرند، صدقه بدهند و از این قبیل فرایض دینی انجام دهند‌، صرفا فیلم دینی تلقی نمی‌شود. فیلم دینی باید توانایی آن را داشته باشد‌، که توجه تماشاگر را نسبت به اصول اعتقادی و آسمانی اش به تفکر وادارد و او را از دام گرفتار شده به ظواهر دنیایی نجات دهد. پس رسالت سینمای دینی آن است که تماشاگرش را از سقوط به ورطه تاریکی و گمراهی نجات دهد.

تزکیه نفس مخاطب

محمود پاک نیت هم در این باره معتقد است: هر اثر سینمایی که در روایت داستانی و فیلمنامه اش از داستان های قرآنی، احادیث پیامبران و امامان و متون مذهبی بهره گرفته باشد و به ارایه یک قصه با مفهوم خاص دینی بپردازد را، سینمای دینی می گوییم. مانند همین آثاری که در تلویزیون و یا سینما با استفاده از همین روایت ها پخش و یا اکران می شود. بازیگر فیلم "یوسف پیامبر(ع)"، در بیان آسیب های وارده به سینمای دینی، اصل انحراف را به عنوان بزرگترین آسیب وارده به اثر دینی در هر رسانه ای بخصوص رسانه سینما بیان داشت و افزود: اگر نویسنده، آن چیزی را که در تاریخ و متون مذهبی وجود دارد را با ذهنیات خود درآمیزد، یا قسمت هایی از آن را حذف کند و بخش هایی به آن بیافزاید و یا عاملی را در متن نوشتاری خود لحاظ کند که به واسطه آن، متن و اثر سینمایی به باورهای اعتقادی و مذهبی لطمه بزند، آن اثر سینمایی به انحراف رفته است.

این خود بزرگترین آسیب وارده به این گونه سینمایی محسوب می شود. وی اصل تحقیق، پژوهش و مطالعه را مناسب ترین راه کار در مسیر آسیب شناسی سینمایی دینی معرفی کرد و خاطرنشان ساخت: اگر فیلمنامه نویسان ما برای نوشتن آثار دینی، مطالعاتشان را وسعت بخشند و از کلیه متونی که در مورد ادیان موجود است برای مطالعه و آموزش بهره ببرند، و در مسیر نوشتاری خودشان از افراد آگاه و دانا به این امور مشورت بگیرند، شاهد رشد بسیار متعالی در زمینه متون سینمایی دینی و آثار ساخته شده بر اساس آن متون خواهیم بود. بازیگر فیلم "ملک سلیمان" گفت: برای درک این کاراکتر علاوه بر رجوع به کتاب قرآن کریم و متون وابسته به آن، از هم صحبتی نویسنده، کارگردان و روحانیون مشاور این اثر هم بی بهره نبودم. پس از رسیدن به شناخت و درک نسبی و به حد توان خود از بزرگی و مصایب این پیامبر عظیم الشان، به صورت ناخودآگاه از آن ها در زندگی خودم تاثیر گرفتم. برای مثال من انسان بسیار عجولی بودم ولی با کار و تمرین و پذیرش نقش حضرت یعقوب (ع)، صبر او در من نیز نهادینه شد و امروز هم از ثمرات این آموزه ها به بهترین شکل ممکن استفاده می برم.

فرآوری: امید صبوری

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منبع: خبرگزاری سینمای ایران