بی‌آبی در سرزمین آب
جایی که همیشه به‌عنوان پرباران‌ترین منطقه کشور شناخته می‌شد، حالا با مشکل کم‌آبی مواجه است. ساکنان تعدادی از روستاهای استان مازندران، آب آشامیدنی ندارند و کم‌آبی، برخی از شالیزارهای استان را خشک کرده است. به این‌ترتیب، استانی که همیشه به‌دلیل سرسبزی و روزهای بارانی طولانی، یکی از مناطق جذاب برای گردشگران داخلی شناخته می‌شد، این روزها در حال از دست دادن بخشی از طراوت و جذابیتش است.
مسئولان استان مازندران هنگام تشریح دلیل اصلی بروز بحران کم‌آبی در برخی از مناطق این استان، یک توضیح بیشتر ندارند؛ کاهش بارندگی‌ها.
رمضان طهماسبی، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای مازندران، علت کم‌آبی امسال در این استان را کاهش ۲۰درصدی بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش ۵۰درصدی آب‌دهی رودخانه‌ها اعلام می‌کند. براساس آمار ارائه‌شده از سوی این مقام مسئول، ظرفیت ذخیره‌سازی آب در استان نزدیک به هشتصد میلیون مترمکعب است که به دو‌شیوه سنتی و مدرن انجام می‌شود.
۷۳۰ قطعه آب‌بندان در مازندران وجود دارد که ۳۷۰ تا چهارصد میلیون مترمکعب آب در آنها ذخیره می‌شود، سدهای استان نیز ظرفیت ذخیره کردن ۳۳۶ تا چهارصد میلیون متر مکعب آب را دارند. طهماسبی تصریح می‌کند: امسال به‌دلیل کاهش بارندگی‌ها، ۹۰درصد از حجم آب‌بندان‌ها آبگیری شد و حجم آب ذخیره شده پشت سدها نیز دویست و نود و سه میلیون مترمکعب است. او می‌افزاید: تاکنون ۳۵ تا ۴۰درصد از منبع آب‌بندان‌ها و ۳۰درصد از منابع سدها مصرف شده است.
به گفته وی، اکنون بخش مرکزی استان بیشتر از دیگر مناطق با مشکل کم‌آبی مواجه است، به‌طوری که تأمین آب برای نزدیک به هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت تجن با مشکل روبه‌رو شده است و اگر اقدامی در این باره انجام نشود این گستره به حدود پنج هزار هکتار خواهد رسید.
این مقام مسئول خاطرنشان می‌کند: سازمان آب منطقه‌ای استان مازندران امسال برای گذر از بحران کم‌آبی به دو میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، افزون بر اینکه دیگر نهادها و سازمان‌های استان نیز باید در حوزه وظایف خود در این باره اقداماتی انجام دهند.
وی درباره راهکارهای مقابله با این مشکل می‌گوید: باید در قالب طرح‌هایی اضطراری به حفر چاه‌های عمومی پرداخت تا آب از مناطق پرآب استان به مناطق کم‌آب منتقل شود. تاکنون برای مقابله با این مشکل تعداد زیادی از چاه‌های عمومی مازندران وارد مدار تأمین آب کشاورزی شده است.
باید در قالب طرح‌هایی اضطراری به حفر چاه‌های عمومی پرداخت تا آب از مناطق پرآب استان به مناطق کم‌آب منتقل شود. تاکنون برای مقابله با این مشکل تعداد زیادی از چاه‌های عمومی مازندران وارد مدار تأمین آب کشاورزی شده است
مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای مازندران در همین حال تصریح می‌کند که ۳۰حلقه از چاه‌های عمومی استان نیز به تعمیر نیاز دارند و باید تجهیزات جدیدی برای آنها در نظر گرفته شود. وی می‌افزاید: رویکرد اصلی ما حفر چاه است و مردم و کشاورزان را هم به این کار تشویق می‌کنیم ولی آنان ترجیح می‌دهند از آب‌های سطحی استفاده کنند تا مجبور نشوند برای حفر چاه و فراهم کردن سوخت و برق آن هزینه‌ای بپردازند.
ساخت شش سد در این استان در حال مطالعه و اجراست که اگر این طرح‌ها در برنامه پنج توسعه کشور تکمیل شوند، دو میلیارد متر مکعب آب به ذخایر آب استان افزوده می‌شود. اجرای این طرح‌ها به 1700میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما تا زمانی که این سدها ساخته نشده‌اند، کشاورزان باید از همان منابع پیشین آب استفاده کنند. کشاورزان مازندرانی در فصل تابستان بیش از هر چیز به آب احتیاج دارند، تا شالیزارهای خود را سیراب کنند. مازندران بیشترین برنج کشور را تولید می‌کند و در صورتی که برای مقابله با این خشکسالی‌ها، راهکاری مؤثر در نظر گرفته نشود، آسیب زیادی به برنجکاران وارد خواهد شد.
رها کردن کشت برنج
براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران در این استان دویست و سی و نه هزار هکتار شالیزار وجود دارد که امسال در ۳۳۰۰هکتار از این شالیزارها در شهرهای بهشهر، گلوگاه و نکا به‌دلیل کم‌آبی، کشت سویا انجام شده است. ۷۴۰۰هکتار از شالیزارهای اطراف ساری، جویبار و نکا را هم خطر خشکسالی تهدید می‌کند.
به گفته عنایت‌الله تورنگ، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، ۱۱۰۰هکتار از شالیزارهای استان پس از انجام مرحله نشا با کم‌آبی شدید مواجه شدند و کشاورزان چاره‌ای غیر از این ندیدند که زمین‌های خود را رها کرده و کشت امسال را متوقف کنند. او می‌افزاید: مشکل کم‌آبی شالیزارها در استان پرآب مازندران فقط محدود به امسال نیست و در سال‌های گذشته هم شالیکاران فریدونکنار و بابل با این مشکل روبه‌رو بودند.
او می‌افزاید: متأسفانه هنوز کشاورزان از الگوهای سنتی کشت پیروی می‌کنند و در تمام زمان رویش برنج، شالیزار را به شیوه غرق‌آبی آبیاری می‌کنند. البته با فعالیت‌هایی که از سال۸۷ برای ترویج شیوه‌های جدید کشاورزی آغاز کردیم، برخی از کشاورزان شیوه کشت را تغییر داده‌اند اما خیلی‌ها هنوز این شیوه‌ها را قبول نمی‌کنند. تورنگ درباره برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌گوید که مشکلی در این زمینه وجود ندارد و فقط در نوار ساحلی نمی‌توان از این منابع استفاده کرد چون آب این مناطق شور است و در بخش‌هایی از استان که منابع آب شهرهای بزرگ از طریق ذخایر زیرزمینی تأمین می‌شود، نیز اجازه برداشت از این منابع صادر نمی‌شود.
آلوده کردن منابع
دکتر مجتبی اردستانی، مدیر گروه مهندسی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، درباره مشکل پیش‌آمده در استان مازندران می‌گوید:دوعامل در این اتفاق تأثیر دارند؛ یک اتفاق کلی به تغییر اقلیم مربوط می‌شود که بسیاری از مناطق کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ به عبارت دیگر، اقلیم ایران از حالت نیمه‌خشک در حال تبدیل‌شدن به یک اقلیم خشک است؛ یعنی همان اقلیمی که در عربستان یا قطر وجود دارد.
رمضان طهماسبی، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای مازندران، علت کم‌آبی امسال در این استان را کاهش 20 درصدی بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش 50 درصدی آب‌دهی رودخانه‌ها اعلام می‌کند
عامل دیگر به افزایش جمعیت مربوط می‌شود که این افزایش به‌ویژه در استان‌های شمالی کشور دارای شتاب بیشتری است. افزایش جمعیت به این معنی است که از ظرفیت‌های زمین، آب، خاک و هوا استفاده بیشتری می‌شود، بدون اینکه به این ظرفیت‌ها چیزی اضافه شده باشد.
همان طور که مسئولان استان مازندران اعلام کرده‌اند رویکرد اصلی در این استان برای مهار بی‌آبی، حفر چاه است ولی تا چه زمانی می‌توان به این کار ادامه داد؟ شاید به‌نظر برسد استان مازندران به‌دلیل دارا بودن منابع زیرزمینی غنی، مشکلی در این زمینه نخواهد داشت اما دکتر اردستانی نظر دیگری دارد؛ «در شهرهای شمالی به‌دلیل همجواری این مناطق با دریای‌خزر، مشکل تداخل آب شور و شیرین وجود دارد؛ یعنی هر چه بیشتر چاه حفر و آب شیرین را بیشتر برداشت کنیم، آب شور در منابع زیرسطحی پیشرفت خواهد کرد. الان آب دریا ۵۰ تا ۷۰متر به سمت ساحل پیشروی کرده است و حتی در برخی مناطق این پیشروی به ۱۵۰متر می‌رسد.»
مشکل دیگری که این کارشناس محیط زیست به آن می‌پردازد، آلودگی منابع آب است؛ «در مناطق شمالی رشته کوه البرز، آب فراوانی وجود دارد ولی ما این آب‌ها را آلوده کرده‌ایم و بخش زیادی از آنها قابل استفاده نیست. برای مثال آب پشت سد شهید رجایی در مازندران آلوده است و کیفیت لازم را ندارد. در شمال البرز هفت‌رودخانه وجود دارد که بیشتر آنها در استان مازندران واقع شده‌اند اما همه آنها با آلاینده‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی آلوده شده‌اند و قابل شرب نیستند. این آب‌های سطحی در ادامه به دریا می‌ریزند و به همین دلیل دریا هم روزبه‌روز در حال آلوده‌تر شدن است.»
مسئولان استان مازندران در حالی مردم و کشاورزان را به حفر چاه تشویق می‌کنند که براساس آمار منتشر شده از سوی وزارت نیرو برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی کشور در دهه گذشته به رقم 6میلیارد متر مکعب رسیده است و بسیاری از استان‌های کشور براثر این برداشت‌های بی‌رویه با تخریب منابع زیرزمینی، خشک‌شدن قنات‌ها، خالی‌شدن سفره‌های زیرزمینی و نشست‌کردن زمین مواجه شده‌اند. با این حال در استان مازندران راحت‌ترین راه برای مقابله با خشکسالی‌ها در پیش گرفته شده است و به جای مدیریت منابع موجود، استفاده از شیوه‌های کشاورزی مدرن و ساخت کانال‌های آبیاری با هدررفت کمتر آب، کشاورزان به حفر چاه تشویق می‌شوند.
بخش اجتماعی تبیان
رضا بایگان- همشهری
لینکهای مرتبط :
