انواع سخن گفتن با دیگران
«الدُّنْیَا سُوق»؛ دنیا بازار است. در بازار چهار عنصر داریم : فروشنده، خریدار، جنس، مبلغ. فروشنده ما هستیم. داریم آن به آن جانمان را می‌دهیم. عمرمان را داریم می‌دهیم. خریدار مربوط به این است كه به چه كسی بفروشیم. به خدا بفروشیم یا به خلق؟ خلق به چه می‌خرد، خالق به چه می خرد؟ حق تو این است كه خودت را مفت نفروشی. در اطاعت خدا باشی.
قرآن می‌فرماید: «الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ» (بقره/178)
«الْحُرُّ بِالْحُرِّ» كسی حری را كشت، قصاصش این است كه او را بكشند. «وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ» عبد به عبد. تعادل، عدالت. «وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى» زن كشته شد، زن در مقابل زن. این آیه برای قصاص است. یعنی تندترین آیه است كه می‌گوید: «وَ لَكُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْباب» (بقره/179) یعنی آیه‌ای كه شمشیر را از رو بسته و گفته به قاتل رحم نكنید. در عین حال در خود همین آیه چند كلمه‌ی عاطفی وجود دارد :
گفته: «فَمَنْ عُفِیَ» اجازه دادیم اگر زنی را كشتند، زن در مقابل زن، عبد در مقابل عبد، آزاد در مقابل آزاد، اما در عین حالی «عُفِیَ» كلمه‌ی عفو است. حتی راه منحصر به قصاص نیست. می‌توانید او را عفو كنید.
قرآن می فرماید : با اینكه قاتل است، باز هم برادرت است. «مِنْ أَخیهِ» قاتل بالاخره كافر كه نیست. مسلمان بوده چاقو كشیده یا تیراندازی كرده است. باز هم از مدار برادری بیرون نمی‌رود.
در همین آیه كلمه‌ی معروف آمده است. در همین آیه كلمه‌ی احسان آمده است. در همین آیه كلمه‌ی تخفیف آمده است. در همین آیه كلمه‌ی رحمت آمده است.
اگر در همه ی کتاب های حقوقی شرق و غرب جستجو کنید که اینقدر كلمات عاطفی در همان آیین‌نامه و تبصره آمده باشد ، هیچ نخواهید یافت .
رحمت و محبّت، پایه‌ی دعوت اسلام
اسلام دین رحمت است. تنها كلمه‌ای كه ما باید روزی شصت بار بگوییم، كلمه‌ی رحم است. هیچ كلمه‌ای را واجب نیست ما شصت بار بگوییم، جز كلمه‌ی رحم! واجب است نماز بخوانیم در نماز هر ركعتش شش بار رحم است.
حقوق در رساله‌ی حقوقی امام سجاد و قرآن کریم
حق خدا
امام سجاد علیه السلام فرمود: حق خدا بر مردم پرستش او و دوری از شرك است. «إِیَّاكَ نَعْبُد» (فاتحه/5) فقط بنده‌ی تو نه بنده‌ی شرق، نه بنده‌ی غرب. نه بنده‌ی زور، نه بنده‌ی زر، نه بنده تزویر.
در قرآن حدود دویست بار «دُونِهِ» و «دُونِ اللَّه» داریم. كه می‌گوید: مواظب باش به غیر خدا هُل نخوری! چون انسان خیلی وقت‌ها به غیر خدا هُل می‌خورد. پولی، پستی، مقامی.
حق نفس
حق خودت چیست؟ می‌گوید: حق خودت این است كه خودت را مفت نفروشی. «قُلْ إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُم» (زمر/15) خاسر كسی است كه خودش را مفت داد. مفت فروخت. به چه؟ به یك سوت ، به یك كف ، به یك صلواتی، به یك مقامی، مدالی...
امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید: «ثمنك الجنه» ارزش تو بهشت است. كمتر از بهشت بفروشی باختی. خدا به بهشت می‌خرد، «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّة» (توبه/111)
«الدُّنْیَا سُوق» (بحارالانوار/ج46/ص326) دنیا بازار است. در بازار چهار عنصر داریم : فروشنده، خریدار، جنس، مبلغ. فروشنده ما هستیم. داریم آن به آن جانمان را می‌دهیم. عمرمان را داریم می‌دهیم. خریدار مربوط به این است كه به چه كسی بفروشیم. به خدا بفروشیم یا به خلق؟ خلق به چه می‌خرد، خالق به چه می خرد؟ حق تو این است كه خودت را مفت نفروشی. در اطاعت خدا باشی.
حق زبان در گفتگو با دیگران
حق زبان، خوب حرف بزنیم. قرآن برای زبان خیلی آیه دارد : «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» (بقره/83) نمی‌گوید: «قولوا للمؤمنین» بلكه می‌گوید: با همه مردم خوب حرف بزن.
در جبهه یكی از یاران امیرالمؤمنین به یاران معاویه فحش داد. فرمود: چرا فحش دادی؟ گفت: آقا دشمن است. فرمود: دشمن باشد. فحش ندهید : «إِنِّی أَكْرَهُ لَكُمْ أَنْ تَكُونُوا سَبَّابِین» (بحارالانوار/ج32/ص561) من ناراحت هستم كه شما فحش بدهید. فحش برای كسی است كه منطق ندارد.
«یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَن» (اسراء/53) در حرف‌ها هم بهترین حرف را بزن. با هر كسی هم یك طور حرف بزن. اگر با پدر و مادرت حرف می‌زنی، «قَوْلاً كَریماً» (اسراء/23) خیلی با كرامت. اگر با فرعون حرف می‌زنی، «قَوْلاً لَیِّنا» (طه/44) اگر در مقام موعظه هستی، «قَوْلاً بَلیغاً» (نساء/63) اگر با توده‌ی مردم حرف می‌زنی، «قَوْلاً مَعْرُوفاً» (نساء/5)
اینها همه كد دارد. هر چیزی جای خودش را دارد. «قَوْلاً كَریماً» با والدین. «قَوْلاً بَلیغاً» در تبلیغ، «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» با همه. «قَوْلاً لَیِّنا» با مثل فرعون.
حق گوش در شنیدن سخن حق
حق گوش؛ اگر یك نواری به شما بدهند، حاضر هستید هر صدایی روی آن ضبط كنید؟ نوار در مغز ما است. چرا هر صدایی روی آن ضبط می‌كنیم؟
حدیث داریم به حرف هركس گوش بدهی، عبد او هستی :«مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ» (كافی/ج6/ص434) اگر كسی به یك ناطق، گوینده گوش بدهد، «فَقَدْ عَبَدَهُ» عبد اوست.
حق چشم و دست در روابط اجتماعی
حق چشم؛ هرچه نگاه حرام است، نگاه نكنیم. چون به ضرر خودمان است. نگاه می‌كنیم دلمان می‌خواهد، دستمان هم به آن نمی‌رسد. مثل آدمی كه پول ندارد، دكان كبابی هم می‌ایستد و هی بو می‌كشد. بابا تو كه پول نداری برو !
این هم پول ندارد و هم دكان كبابی بو می‌كشد. خوب بوی كباب در حلقش می‌رود و دهانش پر از آب می‌شود. هی خودش را تحریك می‌كند و پول هم ندارد. دستت كه به آن نمی‌رسد برای چه نگاهش می‌كنی؟
از همه گذشته، اگر نگاهش نكنی به فكر ازدواج می‌افتی. اما اگر هر جوانی، هر دختر و پسری را دید و خواست هرطوری كام بگیرد و راحت باشد، این دیگر لازم نیست ازدواج كند. علت اینكه ازدواج عقب می‌افتد، یكی از دلایلش این است. ارضاء كاذب می‌شود، آنوقت دیگر ارضای صادق اتفاق نمی افتد .
حق دست
حدیث داریم مسلمان كسی است كه مردم از دست و زبانش در امان باشند. «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِم» (كافی/ج2/ص233) حق دست، هرچه روا نیست انجام ندهیم.
حق شكم
حرام خواری نكنید. این لقمه‌ی حرام خیلی اثر دارد. لقمه‌ی حرام اینطور نیست كه هضم شود برود. «كَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ» (كافی/ج5/ص124) لقمه‌ی حرام در نسل آدمی اثر دارد. در قرآن داریم که مراحل تأثیرگذاری و عواقب لقمه حرام را بیان می کند : «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ» (مطففین/1) وای به اینهایی كه كم‌فروشی می‌كنند! حرام می‌خورند. پشت سر «مُطَفِّفین» می‌گوید: «إِنَّ كِتابَ الفُجَّار» (مطففین/7)یعنی اگر كم‌فروشی كردی، فاجر می‌شوی. فاجر كه شدی، بعد می‌گوید: «وَیْلٌ یَوْمَئذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» (مطففین/10) یعنی اول مطففین، بعد فجار، بعد مكذبین. یعنی گام به گام آدم اول تخم مرغ میدزدد، بعد مرغ میدزدد، بعد گوسفند میدزدد، بعد كشتی را در دریا میدزدد. گام به گام!
حق نماز بر مؤمنان
حق نماز؛ با آرامش نماز بخوانیم. امام صادق علیه السلام فرمود: بعضی‌ها بد نماز می‌خوانند.
اگر نماز را غلط بخوانید معنایش عوض می‌شود. حق نماز این است که درست بخوانیم. با وقار بخوانیم. بهترین لباس، بهترین عطر،...
حق معلم بر دانش‌آموزان و دانشجویان
حق معلم؛ او را بزرگ بداریم. منزلتش را محترم بداریم. صدایمان را بلند نكنیم. از او بدگویی نكنیم. از او دفاع كنیم. عیبش را بپوشانیم. نكویی‌هایش را مطرح كنیم. با دشمنش ننشینیم.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت درس هایی از قرآن
سایت حوزه
صحیفه سجادیه
