خلیج فارس در دل تاریخ ...

خلیج فارس در دوران باستان

خلیج پارس نامی است به جای مانده از کهن‌ترین منابع، زیرا که از سده‌های پیش از میلاد سر بر آورده است، و با پارس و فارس _ نام سرزمین ملت ایران _ گره خورده است.

قدمت خلیج فارس با همین نام چندان دیرینه است که عده‌ای معتقدند: «خلیج فارس گهواره تمدن عالم یا خاستگاه نوع بشر است.» ساکنان باستانی این منطقه، نخستین انسان‌هایی بودند که روش دریانوردی را آموخته و کشتی اختراع کرده و شرق و غرب را به یکدیگر پیوند داده‌اند. اما دریانوردی ایرانیان در خلیج فارس، قریب پانصد سال پیش از میلاد مسیح و در دوران سلطنت داریوش اول آغاز شد. داریوش بزرگ،‌ نخستین ناوگان دریایی جهان را به وجود آورد.کشتی‌های او طول رودخانه سند را تا کرانه‌های اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس پیمودند، و سپس شبه جزیره عربستان را دور زده و تا انتهای دریای سرخ کنونی رسیدند. او برای نخستین بار در محل کنونی کانال سوئز فرمان کندن ترعه‌ای(کانالی) را داد و کشتی هایش از طریق همین ترعه به دریای مدیترانه راه یافتند. در کتیبه‌ای که در محل این کانال به دست آمده نوشته شده است: "من پارسی هستم. از پارس مصر را گشودم. من فرمان کندن این ترعه را داده ام از رودی که از مصر روان است به دریایی که از پارس آید پس این جوی کنده شد چنان که فرمان داده‌ام و ناوها آیند از مصر از این آبراه به پارس چنان که خواست من بود. "این نخستین مدرک مکتوب بجا مانده درباره خلیج فارس است. از سفرنامه فیثاغورث 570 قبل از میلاد تا سال 1958 در تمام منابع مکتوب جهان نام خلیج فارس و یا معادلهای آن در دیگر زبانها ثبت شده است. از دوره جمال عبدالناصر رئیس جمهور پیشین مصر، به تشویق او و اوجگیری تعصب عربی، رسماً کشورهای عربی نام تاریخی خلیج فارس را در رسانه ها و کتب رسمی عربی تغییر دادند.

در دوره داریوش دوم ناوگانی ایرانی به رهبری سردار صداسپ ماموریت یافت تا جهان را دور بزند وی عازم مدیترانه و سواحل شنقیط (موریتانی) تا نزدیک اشانتی و سواحل بنین پیش رفتند ولی در اثر برخورد با اقوام وحشی سفر را ناتمام گذاشتند.

مشخصات جغرافیایی و سابقه دریانوردی در خلیج فارس

خلیج فارس از سمت شمال با ایران، از غرب با کویت و عراق و از جنوب با عربستان، بحرین و امارت متحده عربی همسایه است. وسعت آن 240،000 کیلومتر است و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می آید.

این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است و جزایر مهم آن عبارت‌اند از: خارک، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک، کیش، قشم، و لاوان که تمامی آنها به ایران تعلق دارد. خلیج فارس و سواحل آن معادن سرشار نفت و گاز دارد و مسیر انتقال نفت کشورهایی چون کویت، عربستان و امارات متحده عربی است. به همین دلیل، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از آنها می‌توان بندر شارجه، دوبی، ابوظبی و بندر عباس و بوشهر را نام برد. دریانوردی در خلیج فارس پیشینه بسیار طولانی دارد ولی نخستین مدارک قطعی در این زمینه به سده چهارم پیش از میلاد مربوط است. پس از بسته شدن راه بازرگانی میان خاور و باختر در دوره عثمانی، پرتغالی‌ها متوجه اهمیت این خلیج شدند، به طوری که سراسر سده شانزدهم میلادی خلیج فارس را در تصرف خود داشتند. اما پس از آن انگلستان توانست کشورهای رقیب را از آن خارج کند و در آغاز قرن نوزدهم بر آن تسلط یابد. با این حال، در سال‌های بعد نیز کشورهای حاشیه جنوبی آن به تدریج مستقل شدند و انگلستان پایگاه‌های خود را از دست داد.

جزیره‌های نامسکون خلیج فارس

از سوی چابهار در نزدیکی مرز پاکستان که به سوی بندرعباس راه بیفتیم جزیره‌های کوچک نامسکون بسیاری وجود دارد. شمار آنها تا بندرعباس ?? تا است. بر روی نقشه‌ها هم نامی برای آنها نوشته نشده است. از بندرعباس به سوی غرب در میان جزیره بزرگ و مسکونی قشم و کرانه اصلی ?? جزیره (آبخُست) کوچک غیر مسکونی وجود دارد. این ده جزیره در منطقه حفاظت شده جنگل حَرّا که بزرگترین جنگل آبی شناخته شده در جهان است قرار دارند.

به سفر خود ادامه می دهیم و از قشم رو به غرب می نهیم و از میان جزایر غیرمسکون تنب کوچک و راز (سیری) و فرور کوچک می گذریم و به جزیره شیدوَر می رسیم. جزیره شیدور و بسیاری از آن جزیره‌های نامسکون پیشگفته از اهمیت ویژه جهانی به عنوان زیستگاه مرجانهای دریایی (خوراک غواصها) و محل تخمگذاری پرستوهای دریایی و لاک پشتها و غیره برخوردارند. از آنجا تا به اروندرود در مرز عراق ?? آبخست ایرانی نامسکون وجود دارد که ار آن جمله است: ام الکرم، نخیلو، جبرین، ام سیله، جزیره فارسی، خارکو، بونه، دارا و قبر ناخدا.

جزایر خلیج فارس

جزایر مسکونی ایران

قشم

کیش

هرمز

هنگام

لارک

لاوان

ابوموسی (گپ سبزو)

هندرابی

تنب بزرگ

تنب کوچک

سیری (راز)

فرور بزرگ (پلور)

جزیره فارسی

خارک

خارکو

جزایر غیرمسکونی ایران

فرورگان (فرور کوچک)

شیدور

عباسک

شیف

ام الکرم

نخیلو

جبرین (تهمادو)

ام سیله (خان)

گِرم

بونه

دارا

قبر ناخدا

خرو

مولیات

سه‌دندون

مُطاف

مُرغی

چراغی

جزایر کویت

بوبیان

وربه

فیلکه

مسکان

جزایر عربستان در خلیج فارس

جزیره عربی

جزیره کران

کورین

جنا

جرید

جزیره تاورت

جزیره ابوعلی

جزیره باطنه

جنه

جزیره مقطع

جزایر عمان (در تنگه هرمز)

سلامه

مسندم

منابع:

کتاب خلیج فارس نامی کهن تر از تاریخ و میراث فرهنگی انتشارات پارت .1383 ،محمد عجم

HTTP://FA.WIKIPEDIA.ORG

لینک مطالب مرتبط:

خلیج همیشهفارس

مروارید غلتانخلیج فارس

اطلس نقشه‌های تاریخیخلیج فارس تهیه شد

تأكید بر نام همیشگیخلیج فارس

جزایر ایرانیخلیج فارس