نقشهای جنسیتی چیست؟
عمدتا زنان مسئول مراقبت از خانه و فرزندان و به طور کلی مدیریت داخلی منزل را بر عهده داشتند و مردان مسئولیت و نقش کسب روزی و به دست آوردن پول برای اداره زندگی، خرید وسایل مورد نیاز و ....
در این یادداشت قصد داریم اطلاعاتی درباره نقش جنسیتی سنتی و مدرن در جامعه و خانواده بیان کنیم. منظور از نقش جنسیتی در ازدواج وظایفی است که به طور روزانه توسط مردان یا زنان انجام می گردد.
سالیان طولانی نقش های وابسته به جنس در ازدواج بدون هیچ تغییر و تحولی ثابت باقی مانده بود. علت این امر تاکید و فشار جامعه بر هر یک از این نقش ها بود. اما با گذشت سالها هم اکنون به طور واضح می بینیم که به علت تغییر طرز فکر و نگرش عموم افراد جامعه این نقشها دچار تغییر و تحول شده است . همچنین پیشرفت جامعه عامل مهمی در بروز این تغییرات است.
قبل از آنکه بفهمیم چرا با گذشت زمان باید نقش های وابسته به جنسیت در ازدواج تغییر کند بهتر است ابتدا با نقشهای جنسیتی سنتی آشنا شویم اما قبل از آن لازم به توضیح و تاکید است که در این مقاله قصد سرکوب کردن و یا ترفیع هیچ یک از این نقشها(چه نقش سنتی و چه نقش مدرن) نیستیم.
نقشهای سنتی وابسته به جنس
سالها قبل تقریبا در تمام اقصی نقاط دنیا، نقش زن و مرد در خانواده کاملا مشخص و از پیش تعیین شده بود. عمدتا زنان مسئول مراقبت از خانه و فرزندان و به طور کلی مدیریت داخلی منزل را بر عهده داشتند و مردان مسئولیت و نقش کسب روزی و به دست آوردن پول برای اداره زندگی، خرید وسایل مورد نیاز و .. را داشتند.اغلب مواقع هم زنان و هم مردان بدون هیچ گونه تلاشی و بدون هر نوع بحث و عذر و بهانه این نقش ها را می پذیرفتند و شاید کسی به دنبال دلیل برای انجام این مسئولیتها و وظایف نبود چرا که اقتضای شرایط جامعه حکم می کرد که حالت طبیعی و منطقی جامعه این چنین است.
شاید یکی از نقاط ضعف این رویه این بود که بسیاری از زنان و مردان نمی توانستند بخشی از استعدادها و توانمندی های خود را عیان کنند به همین علت بسیاری از افراد نمی توانستند به شادکامی و موفقیتی که با تغییر نگرش می توانستند به آن دست یابند نایل شوند.
به تدریج و با یکسری تغییرات آهسته نقش های جنسیتی به سمت اهمیت یافتن توانمندی ها و استعدادهای افراد تغییر یافت. برای مثال زنان فرصتهای برابری برای ادامه تحصیل و اشتغال پیدا کردند و از طرف دیگر، مردان به عنوان جنس خشن شناخته نمی شدند و آنها نیز به دور از افکار غالبی جامعه می توانستند به مشاغلی که در گذشته برچسب زنانه خورده بود، اشتغال یابند
در این الگوی جدید دیگر مردان تنها مسئول تامین مایحتاج مادی خانواده نبودند بلکه باید انرژی و زمان لازم را برای رشد تربیتی و اخلاقی بچه ها هم اختصاص دهند. خواندن کتاب برای بچه ها، رسیدگی به گردش و تفریح آنها، توجه به امور تربیتی از قبیل شرکت در جلسات مدرسه و .. از جمله وظایفی است که مرد خانواده نیز باید در آن سهیم میشد و تنها بر عهده زن خانه نبود.
در دیدگاه سنتی نسبت به جنسیت، هم زنان و هم مردان بدون هیچ گونه تلاشی و بدون هر نوع بحث و عذر و بهانه این نقش ها را می پذیرفتند و شاید کسی به دنبال دلیل برای انجام این مسئولیتها و وظایف نبود.
اما با این اوصاف و با وجود افزایش چشم گیر تعداد زنانی که وارد بازار کار شده اند و با وجود کاهش قالبهای نقش جنسیتی، اعضای هر دو جنس باز هم مشاغلی را ترجیح می دهند که به طور سنتی با جنسیتشان تناسب داشته باشد. البته لازم به ذکر است که تقریبا دختران و پسران به یکسان مشاغلی مانند مدیریت، پزشکی، دندانپزشکی، استادی دانشگاه و ... رغبت نشان می دهند. در دانشکده ها هم همین روندها دیده می شود و علت این تغییرات اساسی هم اقتصادی است و هم اجتماعی. این تغییرات همراه است با کاهش میزان زاد و ولد، افزایش امکانات شغلی، بالا رفتن موقعیت شغلی و دستمزد زنان، تغییر نقشهای جنسیتی و اجتماعی و تمایل خانواده به تامین هزینه های زندگی به کمک حقوق زن و مرد توامان.
اما این تغییر نقش جنسیتی بر روی برخی از افراد به خصوص دختران تاثیرات افراطی بر جای گذاشته است به گونه ای که برخی از دختران صرفا علاقمند به حرفه های مردانه و تمام وقت بوده و عمدتا مشاهده می شود که این دسته از دختران یا تمایل به ازدواج ندارند و یا تمایل به ازدواج دیر هنگام دارند . همچنین این دختران یا علاقمند به فرزند آوری نبوده و یا خیلی دیر تمایل دارند که صاحب فرزند شوند و بعد از فرزند آوری نیز تمایل دارند حرفه و شغل خود را مانند گذشته ادامه دهد و به طور کلی بیشتر جذب کار و حرفه خود می شوند تا خانواده و فرزندان.
در نقطه مقابل این دختران، کسانی هستند که دیدگاه کاملا افراطی به جنسیت خود داشته و از هر گونه فعالیت اجتماعی و فرهنگی در جامعه خودداری می کنند. شاید به جرات بتوان گفت این دسته از زنان و دختران چندان توجهی به نیازها و استعدادهای خود نداشته و به نوعی فردیت خود را فراموش کرده اند.
در حد فاصل این دو نگرش زنان و مردانی هستند که دیدگاه افراطی و تفریطی به نقش های جنسیتی نداشته و دیدگاهی واقع گرایانه برای خود اتخاذ کرده اند. برای مثال زنان متعلق به این دسته، به تحصیل و اشتغال و پرورش استعدادها و توانمندی های خود اصرار دارند اما از طرف دیگر هرگز حاضر به قربانی نمودن خانه و خانواده به خاطر خواسته های خود نیستند مثلا مایل اند به هنگام خردسالی کودکانشان در منزل بمانند ولی قبل از بچه دار شدن و بعد از بزرگ شدن فرزندان مایل اند کار کنند. البته به نظر می رسد که کار این دسته از زنان بسیار دشوار تر از زنان دیگر است چرا که مجبورند میان خانه داری و فرزند داری هماهنگی ایجاد کنند و به دنبال راه حلی برای این مساله یعنی بچه داری و شاغل بودن به طور توام هستند مساله ای که در جامعه امروزی یافتن راه حلی برای آن سخت و دشوار خواهد بود.
با وجود افزایش چشم گیر تعداد زنانی که وارد بازار کار شده اند و با وجود کاهش قالبهای نقش جنسیتی، اعضای هر دو جنس باز هم مشاغلی را ترجیح می دهند که به طور سنتی با جنسیتشان تناسب داشته باشد
آیا نقشهای جنسیتی نیازمند تغییر است یا خیر؟
به طور قطع برخی از نقش های جنسیتی در گذشته اصلا عادلانه نبود و نیازمند ایجاد تغییرات اساسی بود. اما در حین ایجاد این تغییرات برخی از افراد جانب افراط و تفریط را برگزیده و لذا این جریان را با انحرافاتی توام ساختند انحرافاتی که نتیجه آن ایجاد مکتبهای فکری مانند فمینیست و .. بود.اما در هر صورت دیدگاه اعتدال گرایانه به این تغییرات می تواند در نهایت به سود خانواده تمام شود چرا که هم منجر به ایجاد فرصتهای برای به کار بردن و استفاده از استعدادها و توانایی های افراد را ایجاد می کند و سطح کیفی زندگی افراد را بالا ببرد و هم می تواند بر زندگی خانوادگی و زناشویی و حتی تربیت فرزندان تاثیرات مثبتی بگذارد. مسلما یک مادر با سواد و دارای درک و آگاهی( چه شاغل باشد و چه خانه دار) می تواند محیطی امن و آرام برای همسر و فرزندان ایجاد کند.
مریم عطاریان
گروه خانواده ایرانی تبیان
