ردپای ایران باستان در سوریه

رقابت ایران و روم بر سر سوریه

طبق تحقیقاتی که در شمال شرق دمشق –پایتخت سوریه- صورت گرفته، اسنادی به خط پهلوی، اشكانی و ساسانی روی پوست به دست آمده كه نشان از سیطره حكومت اشكانیان بر این ناحیه داشته است. شهر تدمر (که در گذشته پالمیرا خوانده می شد) در گذشته بین 2 امپراتوری مقتدر ایران و روم دست به دست می شد كه پس از جنگ با رومیان در زمان اشكانیان از خاك ایران جدا شد و در اختیار رومیان قرار گرفت. اما پیش از آن که شهر تدمر به دست رومیان بیافتد ایرانیان از سال 550 تا 332 پیش از میلاد بر سوریه تسلط داشتند كه نشانه‌هایی از آن در نوع و سبك معماری بر جای مانده از آثار باستانی كشف شده در این كشور، كاملا مشهود است.

آرامگاه‌های پالمیرا و جزیره خارك

وجود مقابر و آرامگاه‌های بی‌شمار بر جای مانده در شهر تدمر، نشان می دهدکه مردمان این منطقه گرایش زیادی به مذهب داشته اند. سبك و نوع معماری معابد و مقابر همانند قبرهای صخره‌ای كه در دل كوه حفاری كردند و قبرهایی كه شبیه خانه‌های مسكونی همراه با تزئینات و حجاری‌های زیبا هستند، قابل مقایسه با مقابری است كه در جزیره خارك به دست آمده است، زیرا جزیره خارك یك نقطه روی یك مسیر بود كه شهر‌های بزرگی از سوریه و بین‌النهرین مانند، پالمیرا و چاراكس را از طریق شمال هند و جنوب ایران و خلیج به‌هم ارتباط می‌داد.

آرامگاه‌های كشف شده از خارك از نظر طراحی بسیار شبیه مقابر زیرزمینی به دست آمده در پالمیراست؛ اتاقك‌های مربع یا مستطیل و تراشیدن تخته سنگ به صورت عمودی از شكاف دیوار به منظور جا دادن اجساد متوفیان كه گاهی برای نگه داشتن چند نسل از یك خانواده ایجاد می‌شده است.با توجه به این‌كه مقبره‌های پالمیری و خارك متعلق به یك زمان هستند، در طرح‌ها و تزئینات هم از یكدیگر تاثیر گرفته‌اند. به عنوان مثال در نمای خارجی مقبره‌ها طرح‌ها بیشتر پالمیری است، اما در نمای داخلی مقبره‌ها گچبری و قرنیز‌های دندانه‌دار در اصل ایرانی هستند.

معبدی با ستون های ایرانی- رومی

معبد خدای خورشید یا «معبد بعل» یكی از مهم‌ترین آثار معماری موجود در  پالمیرا است كه در سال 32‌میلادی ساخته شده و تكمیلش تا قرن بعد از آن ادامه داشته است.

مساحت معبد بعل به 40 هزار مترمربع می‌رسد كه یكی از مهم‌ترین بناهای معماری شرق مدیترانه محسوب می‌شود. دالان ورودی به داخل معبد مزین به انواع تصاویر افسانه‌ای شامل حیوانات و اشكال هندسی بوده كه قابل بررسی تطبیقی با ایران دوران ساسانی است. همچنین ستون‌های بر جای مانده از آن از نظر معماری به شیوه یونانی با تاثیرپذیری از معماری بین‌النهرین و ایرانی است.

قبای پادشاهان ساسانی بر تن پادشاهان پالمیرا

یكی دیگر از شهرهایی كه در نوع و سبك معماری متاثر از ایران بوده، شهر باستانی افامیاست. این شهر در شمال غربی شهر حما یكی دیگر از استان‌های سوریه قرار دارد. این شهر در قرن 4 میلادی به‌فرمان یكی از پادشاهان سلوكی به افتخار همسر ایرانی‌اش به نام افامیا بنا گردید. در زمان خسرو دوم ساسانی این شهر به تصرف ایرانیان در می‌آید و بعدها رومیان، شهر را تسخیر و بازسازی می كنند. امروزه خرابه‌های بر جای مانده از این شهر گویای تلفیقی از معماری شرقی و غربی (ایرانی/ رومی) است. ستون‌های سنگی، خانه‌های قدیمی و كلیساهای بزرگ از دیگر آثار باقیمانده این شهر باشكوه بوده است.

مطالعه نقش برجسته‌های نقش‌رستم و تنگ چوگان استان فارس نشان از پیروزی‌ ایرانیان در برابر رومیان در زمان حكومت اورلیانوس بوده است. همچنین تاثیر فرهنگ و هنر ایرانی در نوع پوشش ـ به‌عنوان مثال پوشیدن البسه‌های چین‌دار مخصوص شاهان ساسانی بر تن مجسمه های شاهان تدمری تا حدی این قضیه را ثابت می‌كند.

فراوری:الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از جام جم آنلاین، روزنامه ایران