خانه هایی که وبال آدمی خواهند شد !

«أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ، وَتَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ؛ کاخ‌های استوار می‌سازید به امید آنکه جاودانه خواهید ماند.» (سوره‌ی شعراء، آیات 128 و 129 ).

آرزوهای دراز (طول امل) در قرآن

«طول امل‏» و به تعبیر دیگر «آرزوهای دور و دراز» از مهمترین رذایل اخلاقی است كه انسان را به انواع گناهان آلوده می‏كند، از خدا دور می‏سازد، به شیطان نزدیك می‏كند و گرفتار عواقب خطرناكی می‏سازد.

البته اصل «آرزو» و «امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمی در حركت چرخهای زندگی و پیشرفت در جنبه‏های مادی و معنوی بشر دارد.

اگر امید و آرزو در دل «مادر» نباشد هرگز فرزندش را شیر نمی‏دهد و انواع زحمت‏ها و ناراحتی‏ها را برای پرورش او تحمل نمی‏نماید، همان گونه كه در حدیث معروف نبوی‏9 آمده است: «الامل رحمه لامتی و لولا الامل ما رضعت والده ولدها و لا غرس غارس شجرها؛ امید و آرزو، رحمت‏برای امت من است و اگر امید و آرزو نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‏داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‏كاشت‏». [1]

برای ایجاد تحرك بیشتر در گروه‏های مختلف اجتماعی باید امید به آینده را در دل آنها زنده نگه داشت.

ولی همین امید و آرزو كه رمز حركت و تلاش انسانهاست و مانند قطرات حیاتبخش باران، سرزمین دل انسان را زنده نگه می‏دارد، اگر از حد بگذرد به صورت سیلابی ویرانگر در می‏آید و همه چیز را با خود می‏برد و سرانجام انسان را غرق دنیاپرستی و ظلم و جنایت و گناه می‏كند.

به همین دلیل پیامبر اكرم- صلی الله علیه و آله - «طول امل‏» را یكی از دو دشمن بسیار خطرناك برای انسانها شمرده و فرموده است:

«خصلتان اتباع الهوی و طول الامل، فاما اتباع الهوی فانه یعدل عن الحق، اما طول الامل فانه یحبب الدنیا؛ شدیدترین چیزی كه از آن بر شما می‏ترسم دو خصلت است: پیروی از هوا و آرزوی طول و دراز؛ زیرا هواپرستی شما را از حق بازمی‏دارد و اما آرزوی دور و دراز شما را حریص بر دنیا می‏كند». [2].

سرچشمه غفلت و داشتن طول امل در سرنوشت اقوام گذشته

با این اشاره به آیات قرآن بازمی‏گردیم و نتیجه طول امل را در سرنوشت اقوام پیشین و انسانها به طور كلی مورد بررسی قرار می‏دهیم:

در قرآن کریم، به بیان داستان قوم «عاد» و «ثمود» پرداخته است كه پیامبرانی به نام «هود» و «صالح‏» داشتند این جمعیت‏با پیشرفتی كه در كشاورزی و صنعت پیدا كرده بودند سخت‏سرگرم به دنیا شده و به آن دل بسته بودند و آرزوهای دور و دراز آنها را در خود غرق ساخته بود و چنان گرفتار غرور و كبر و نخوت شده بودند كه نه تنها كمترین اعتنایی به دعوت خیرخواهانه پیامبرشان هود و صالح‏ نكردند، بلكه به مبارزه با آنها برخاستند.

بیان آیات قرآن

قرآن مجید از زبان حضرت صالح‏ خطاب به آن قوم سركش چنین نقل می‏كند: «به خاطر بیاورید كه قوم عاد به خاطر طغیان از میان رفتند و خداوند شما را جانشینان آنان قرار داد و در زمین مستقر ساخت كه در دشتهایش قصرها برای خود بنا می‏كنید و در كوهها (در دل سنگها) برای خود خانه‏هایی می‏تراشید، به یاد نعمت‏های خدا باشید و در زمین فساد نكنید»! [3]

پیرامون وضع قوم «عاد» قرآن کریم از زبان پیامبرشان (حضرت هود- علیه السلام -) چنین نقل می‏كند: «» أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ، وَتَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ؛ آیا شما بر هر مكان مرتفعی نشانه‏ای از سر هوا و هوس می‏سازید؟ - و قصرها و قلعه‏های زیبا و محكم بنا می‏كنید كه گویی در دنیا جاودانه خواهید ماند! [4].

«کلمه» ریع «به معنای نقطه بلندی است از زمین، و کلمه» آیت «به معنای علامت ونشانه است و کلمه» عبث «به معنای آن کاری است که هیچ نتیجه و غایتی بر آن مترتب‏نمی‏شود.».

گویا قوم هود (علیه السلام) در بالای کوهها و نقاط بلند، ساختمانهایی می‏ساختند، آن هم به بلندی کوه، تا برای گردش و تفریح بدانجا روند، بدون اینکه غرض دیگری در کارداشته باشند، بلکه صرفا به منظور فخر نمودن به دیگران و پیروی هوی و هوس، که در این آیه‏ ایشان را بر این کارشان توبیخ می‏کند.

کلمه «مصانع» - به طوری که گفته‏اند [5] - به معنای قلعه‏های محکم و قصرهای‏استوار و ساختمانهای عالی است، که مفرد آن مصنع می‏باشد.

و اینکه فرمود: «لعلکم تخلدون» در مقام تعلیل مطلب قبل است، یعنی شما این‏قصرها را بدین جهت می‏سازید که امید دارید جاودانه زنده بمانید؛ و الا اگر چنین امیدی‏نمی‏داشتید هرگز دست به چنین کارهایی نمی‏زدید، چون این کارهایی که می‏کنید و این‏بناهایی که می‏سازید طبعا سالهایی دراز باقی می‏ماند، در حالی که عمر طولانی‏ترین افرادبشر از عمر آنها کوتاه‏تر است.

هود- علیه السلام - با این سخن به آنها می‏فهماند كه یكی از علل مهم انحراف شما هوسرانی و تكیه بر آرزوهای دراز است كه شما را از خدا غافل كرده و در زرق و برق دنیا غرق ساخته است.

قوم عاد و ثمود تصور می‏كردند كه با این بناهای محكم و زیبا و خانه‏های مجللی كه در درون دل كوهها ایجاد كرده بودند، می‏توانند خود را از آفات و گزند حوادث مصون دارند و سالیان دراز زنده بمانند و به عیش و نوش بپردازند.

همین معنی در باره قوم ثمود در آیات دیگری مطرح شده است و باز از زبان صالح‏ این چنین می‏خوانیم: آیا چنین می‏پندارید كه همیشه در نهایت امنیت در نعمت‏هایی كه اینجاست، می‏مانید - در این باغها و چشمه‏ها - در این زراعت‏ها و نخلهایی كه میوه‏هایش شیرین و رسیده است و شما از كوهها خانه‏هایی (بسیار محكم) می‏تراشید و در آن به عیش و نوش می‏پردازید (و همه چیز را به دست فراموشی می‏سپارید!؟). [6].

هر بنای اضافی در دنیا، در قیامت وبال خواهد بود!

ساختن سرپناه برای آسایش کاری است پسندیده و در حدیث نبوی خانه بزرگ و کمی عیال از مصادیق سعادت به شمار آمده، علی (علیه السلام) از اینکه مردم کوفه در زمان حکومتش از نعمت آب ونان و سرپناه برخوردارند ابراز خرسندی می‌کند. خداوند متعال مواهب طبیعت را آفریده و در خدمت انسان قرار داده تا با استفاده از آن در راه عبودیت و تکامل حرکت کنند و هرگونه اسراف و تبذیر را ناروا دانسته و منع کرده است.

در آیات 128 و 129 سوره‌ی شعرا خداوند به کسانی اشاره می‌کند که: از مسیر حق و عدالت خارج شده و راهی غیر از عبودیت و طاعت خداوند را برگزیده‌اند و بر مکان‌های مرتفع خانه می‌سازند تا کبریایی خویش را به رخ مردم بکشند و آن را بسیار محکم و استوار ساخته تا به گمان باطل خویش جاودانه بودن خود را بنمایانند. چنین بناهایی که در آن سری بر متکا قرار نمی گیرد و کسی در آن آسایش نمی‌یابد مصداق ظلم بر بندگان خدا و اسراف و تبذیر است.

ساختن خانه ها و کشیدن دیوارها در بلندی‌ها و ساحل‌ها برای استفاده چند روز در سال، تنگناها و گرانی را بر مردم تحمیل می‌کند و باعث می شود که دیگران از حداقل امکانات محروم گردند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) به مردی از انصار که خانه ای بیش از حد نیاز و در چند طبقه ساخته بود، فرمود: هر بنایی در قیامت وبال صاحب آن است مگر آن مقدار که انسان از آن ناگزیر است و مورد استفاده‌اش می‌باشد.

نتیجه گیری

1. باید در ساخت خانه و سایر لوازم در حد نیاز و ضرورت زندگی اکتفا شود.

2. محرومیت و بی‌سرپناهی محرومان بر اثر تجمّل پرستی و زیادخواهی دنیاطلبان است.

3. در حالی که نیازها و اولویت های بسیاری وجود دارد، ساختن بناهای مجلّل از سوی زمامداران، مصداق خودخواهی و عافیت طلبی است که مورد نکوهش آموزش‌های قرآنی است.

4. بناهایی که در طول سال مورد استفاده قرار نمی‌گیرد از بناهایی است که به منظور تفاخر و تجمّل طلبی ساخته شده و مصداق اسراف و تبذیر است.

پی نوشت ها :

[1] . بحارالانوار، جلد 74، صفحه‏173.

[2] . المحجه البیضاء، جلد 8، صفحه 245.

[3] . اعراف، 74

[4] . شعرا،129 - 128

[5] . تفسیر کشاف، ج 3، ص 326، مجمع البیان، ج 5، ص 198.

[6] . شعرا،149 تا 146

بخش قرآن تبیان

منابع :

آیت الله مكارم شیرازی- اخلاق در قرآن، ج 2

سایت حوزه.

مقاله؛ نفیسه ایروانی