افق منازعه خاورمیانه پس از سخنان اوباما

امضای توافقنامه آشتی ملی فلسطینیان در 5 ماه می، نقطه تحول مهمی در عرصه منازعه فلسطین و رژیم صهیونیستی و روند سازش منطقه بود.

توافق خالد مشعل و محمود عباس سران جنبش حماس و فتح، رژیم صهیونیستی را نگران كرد و به تكاپو انداخت تا جایی كه نتانیاهو این توافق را ضربه‌ای جدی به روند سازش دانست.

پس از این توافق، همه نگاه‌ها به رژیم صهیونیستی دوخته شد. اندك اندك انتقادها از بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در اروپا و آمریكا بالا گرفت و كار به جایی رسید كه دوستان نتانیاهو در محافل خصوصی به وی توصیه كردند قبل از آنكه دیر شود، مذاكرات سازش با فلسطینیان را از سر گیرد.

 پس از این، محافل مختلف در فلسطین، رژیم صهیونیستی و آمریكا، منتظر سخنرانی باراك اوباما در روز در 19 می شدند. یك روز پیش از سخنرانی اوباما، روزنامه صهیونیستی "یدیعوت آحارونوت" خبر داد كه اوباما در سخنان خود "عقب‌نشینی اسرائیل تا مرزهای 1967" را به تل‌آویو پیشنهاد خواهد كرد.

اینجا بود كه محافل مختلف تندرو رژیم صهیونیستی از جمله "حزب لیكود" به ریاست نتانیاهو این موضوع را برنتافتند و حملات خود به اوباما و سیاست او را آغاز كردند.

چنین موضع سرسختانه‌ای كار را برای رئیس جمهوری آمریكا كه در آستانه انتخابات ریاست جمهوری است و تلاش می‌كند برای كسب وجهه و موفقیتی هرچند ظاهری، روند صلح منطقه را پیش ببرد، بسیار دشوار كرد.

از سوی دیگر، نتانیاهو كه در آستانه سفر به آمریكا برای دیدار با اوباما و شركت در نشست سالانه كمیته روابط اسرائیل-آمریكا (ایپك) و سخنرانی در كنگره آماده می‌شد، تحت فشار شدید حزب خود قرار گرفت تا با شدت با موضع اوباما مخالفت كند.

اوباما 19 می درباره مسائل خاورمیانه سخنرانی كرد. وی از سویی برای موفق نشان دادن خود در صلح منطقه خواستار آغاز مذاكرات رژیم صهیونیستی با تشكیلات خودگردان فلسطین بود، ولی از سویی با سرسختی شدید نتانیاهو و مخالفت او با دادن هر امتیازی به طرف فلسطینی رو به رو بود.

سرانجام اوباما سخنان خود را در خصوص صلح منطقه بیان كرد و با مشاهده موضع سرسخت رژیم صهیونیستی در قبال عقب‌نشینی از مرزهای اشغالی 1967 موضع خود را تعدیل كرد و با ابراز مخالفت با اقدام فلسطینیان در مراجعه به سازمان ملل در سپتامبر آینده برای به رسمیت شناخته شدن كشور مستقل فلسطین، گفت: "اقدامات نمادین برای منزوی كردن اسرائیل در سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر آینده، به ایجاد كشور مستقل منتهی نمی‌شود و این موضوع هم‌اكنون به اسرائیل و فلسطین بستگی دارد تا اقداماتی انجام دهند، هیچ صلحی نه توسط آمریكا و نه هیچ كشور دیگری تحمیل نمی‌شود، اما تأخیر بی‌انتها در این امر مشكل را حل نمی‌كند".

نتانیاهو با انتشار بیانیه‌ای تند، به اوباما واكنش نشان داد تا اختلافات آمریكا و رژیم صهیونیستی بیش از پیش علنی شود. نتانیاهو به اوباما اعلام كرد كه فكر هرگونه عقب‌نشینی را از سر خود بیرون كند و تشكیل كشور فلسطین نباید به ضرر دولت اسرائیل تمام شود..

سرانجام اوباما و نتانیاهو جمعه 20 می در كاخ سفید دیدار كردند. نتانیاهو در این دیدار صراحتا خواسته اوباما برای عقب‌نشینی اسرائیل تا مرزهای 1967 را رد كرد.

در پی موضع‌گیری اوباما و نتانیاهو، در 20 می، مطبوعات رژیم صهیونیستی سخنان اوباما را به باد انتقاد گرفتند و آن را ناامید كننده خواندند. روزنامه‌های صهیونیستی اعلام كردند، باراك اوباما با درخواست تشكیل كشور مستقل فلسطینی در مرزهای 1967 كه با مخالفت بنیامین نتانیاهو روبه‌رو شد، اسرائیل را به مبارزه طلبید.

روزنامه "یدیعوت آحارونوت " در تحلیل سخنان اوباما نوشت، سخنان باراك اوباما چیزی بود كه نتانیاهو خواستار شنیدن آن نبود و نزدیكان نتانیاهو از شنیدن این سخنان شوك زده شده و واكنش شدیدی نشان دادند.

روزنامه "معاریو " نیز درباره اظهارات باراك اوباما نوشت: نتانیاهو از هم اكنون از هیچ اقدامی در ممانعت از انتخاب مجدد باراك اوباما كوتاهی نمی‌كند.

حمایت اروپا از اوباما ، انتقاد جمهوری خواهان آمریكا از وی

انگلیس جانب آمریكا را گرفت. "ویلیام هیگ " وزیر خارجه انگلیس از درخواست اوباما از رژیم صهیونیستی در خصوص مرزهای 1967 حمایت كرد.

اتحادیه اروپا نیز از اوباما حمایت كرد. "كاترین اشتون " رئیس‌ سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه 20 می در بیانیه‌ای به گرمی از تأیید این مسئله كه مرزها اسرائیل و فلسطین باید بر اساس خطوط 1967 باشد، استقبال كرد.

در مقابل جمهوری‌خواهان آمریكا، بشدت از اوباما انتقاد كردند. اعضای ارشد حزب جمهوری‌خواه آمریكا ضمن محكوم كردن سخنرانی رئیس‌جمهوری آمریكا درباره خاورمیانه تأكید كردند كه سخنرانی وی از آن‏جهت كه می‌تواند مذاكرات سازش را در خاورمیانه تخریب كند، بسیار خطرناك و نمایانگر سیاست‌ خارجی درهم  دولت وی است.

در ادامه واكنش‌ها حزب‌الله لبنان نیز با صدور بیانیه‌ای به اظهارات اوباما واكنش نشان داد و با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: "آنچه در این سخنان مغرورانه باعث تعجب و شگفتی بود، میزان وقاحت اوباما و تحریف حقایق در پرداختن به مسایل مختلف بود كه نشان از ماهیت سیاست آمریكا در گمراه كردن افكار عمومی و ادامه سرپوش گذاشتن بر جنایات آمریكایی صهیونیستی در جهان داشت".

با وجود آنكه برخی رسانه‌های رژیم صهیونیستی سعی كردند، دیدار اوباما و نتانیاهو را به اصطلاح "سازنده " و "مثبت " توصیف كنند، اما نگاهی به مطبوعات آمریكایی و انگلیسی نشان داد، اختلاف آمریكا و رژیم صهیونیستی چیزی نبود كه بتوان آن را در قالب الفاظ پنهان كرد.

روزنامه آمریكایی نیویورك تایمز نوشت: اختلافات اوباما و نتانیاهو در زمانی كه درباره صلح گفت‌وگو می‌كردند آشكار بود.

روزنامه واشنگتن پست نیز با بیان اینكه بعد از نشست اوباما و نتانیاهو نشانه‌ای از رسیدن به راه حل دیده نمی‌شد، نوشت: نتانیاهو موضوع مرزهای سال 1967 را رد كرد.

لس‌آنجلس تایمز دیگر روزنامه آمریكایی به اختلاف مشهود اوباما و نتانیاهو در خصوص طرح صلح واشنگتن اشاره كرد و نوشت: نتانیاهو به طرح صلح اوباما حمله كرد.

روزنامه‌های انگلیسی نیز به مانند رسانه‌های آمریكایی اختلاف سران واشنگتن و تل‌آویو را در صفحات اول خود قرار دادند و به این ترتیب این اختلاف در این رسانه‌ها نیز بازتاب گسترده‌ای داشت.

مخالفت‌ها با اوباما در محافل صهیونیستی بالا گرفت. یك روز قبل از سخنرانی اوباما در ایپك، سازمان‌های یهودی- صهیونیستی خواستار تحریم اوباما و بایكوت سخنرانی وی در این سازمان صهیونیستی شدند.

برخی سازمان‌های عضو ایپك در بیانیه‌ای اعلام كردند: "از ایپك می‌خواهیم تا دعوتنامه‌ای كه برای باراك اوباما جهت ایراد سخنرانی ارسال كرده است، پس بگیرد و از همه دوستان اسرائیل كه با نمایندگان خود در كنگره در تماس هستند درخواست می‌كنیم تا علیه سیاست ضداسرائیلی اوباما فعال شوند".

سازمان‌های یهودی دیگر نیز چنین موضعی اما ملایم‌تر گرفتند. در مقابل، ایپك از اعضای خود خواست تا برای تحریم سخنرانی اوباما در كنفرانس سالانه تلاش نكنند و اگر اوباما سخنی گفت كه با دیدگاه برخی از اعضا سازگار نبود، بیانیه‌های مختلف صادر نكنند.

سرانجام اوباما به ایپك رفت و با عقب‌نشینی آشكار از سخنان خود، ضمن تاكید مجدد بر تعهدات آمریكا در قبال امنیت رژیم صهیونیستی، این تعهدات را آهنین توصیف كرد. تعهدات آمریكا در قبال امنیت رژیم صهیونیستی با توجه به مخالفت‌های كاخ سفید با هرگونه تلاش در راستای نامشروع جلوه دادن رژیم صهیونیستی قابل مشاهده است.

بلافاصله حماس واكنش نشان داد و "سامی ابوزهری" سخنگوی حماس با اشاره به سخنان اوباما در لابی یهودی آمریكا موسوم به ایپك گفت: "حماس هرگز اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد. دولت آمریكا مانند دفعات قبلی در اجبار حماس برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی شكست خواهد خورد و اظهارات اوباما درباره مرزهای سال 67 نشانگر نادرستی موضع طرف‌هایی است كه آمریكا را به عنوان ناظر سالم قلمداد می‌كنند و به ایفای نقش آن در منازعه فلسطینی ـ صهیونیستی دل بسته‌اند".

بر خلاف موضع حماس، اعضای حزب لیكود حزب حاكم اسرائیل به ریاست نتانیاهو رضایت خود را از سخنرانی باراك اوباما در كنفرانس ایپك ابراز و تاكید كردند، اظهارات رئیس جمهوری آمریكا در نتیجه موضع محكمی بود كه توسط بنیامین نتانیاهو اتخاذ شد.

الوف بن تحلیلگر مشهور روزنامه هاآرتص معتقد است كه اوباما در سخنان خود در ایپك پیام اصلی خود راکه  روز 20 می در كاخ سفید اعلام كرد، تغییر نداد؛ پیامی كه خشم نتانیاهو و احزاب راست‌گرای اسرائیل را برانگیخت.

در همان روز سخنرانی اوباما در ایپك و پس از اتمام آن، منابع صهیونیست اعلام كردند كه نتانیاهو با مشاهده سخنان اوباما قصد كرده كه سخنان خود را كمی تعدیل كند.

نتانیاهو یك روز پس از اوباما به ایپك رفت و در میان كف زدن‌های متوالی و تشویق‌های حامیان خود، ضمن مخالفت با بازگشت به مرزهای سال 67 تاكید كرد كه مسائل حل نشده با فلسطینیان تنها از طریق تعامل با اسرائیل به عنوان "دولت یهودی " حل خواهد شد.

سخنرانی نتانیاهو در كنگره و نتیجه‌گیری از آن برای صلح منطقه

نتانیاهو سرانجام 24 می در كنگره آمریكا تاکید كرد كه قدس پایتخت ابدی اسرائیل باقی خواهد ماند و مسئله آوارگان فلسطینی باید در خارج از مرزهای اسرائیل حل‌وفصل شود و زمان آن رسیده است كه عباس بگوید كه اسرائیل را به عنوان "دولت یهودی " می‌پذیرد.

در زمان سخنرانی نتانیاهو در كنگره نمایندگان كنگره آمریكا 29 بار ایستادند و برای وی دست زدند. سخنرانی‌ای كه تماما با تشویق برای نخست وزیر اسرائیل همراه بود به روشنی نشان می‌دهد كه اوباما در طرح پیشنهاد خود برای عقب‌نشینی اسرائیل تا مرزهای 1967 شكست خورده است.

مطبوعات اسرائیلی فردای آن روز، سخنرانی نتانیاهو را "درخشان و فوق‌العاده" خواندند، ولی در عین حال اذعان كردند كه این سخنان، مذاكره با فلسطینیان را آغاز نمی‌كند..

از جمله نتایج سخنرانی‌های اوباما و نتانیاهو از تاریخ 20 تا 24 می، این است كه فلسطینیان (تشكیلات خودگردان) به ازسرگیری مذاكرات ترغیب نشدند و بنابراین مهم‌ترین هدف اوباما محقق نیز نشد.

رویترز در تحلیلی نوشت: یك هفته سخنرانی در آمریكا سبب نخواهد شد كه فلسطینی‌ها از قصد خود دست بردارند و سپتامبر آینده از سازمان ملل نخواهند كه كشورشان را به رسمیت بشناسد و این سخنرانی‌ها احتمال این اقدام فلسطینی‌ها را افزایش داد. سخنرانی‌های سران اسرائیل و آمریكا روند صلح را در تنگنایی بیشتر قرار داد. همین امر سبب می‌شود كه محمود عباس 76 ساله راهی جز مراجعه به سازمان ملل نداشته باشد.

"سمیر عوض" استاد دانشگاه بیرزیت در كرانه باختری در این خصوص گفت: فلسطینیان باید به سازمان ملل مراجعه كنند. من یقین دارم كه محمود عباس تحت فشاری شدید قرار خواهد گرفت، ولی امیدوارم به این فشارها تن ندهد و بر خلاف میل اوباما و اسرائیلی‌ها به سازمان ملل برود.

برخی دیگر مانند "هانی المصری" تحلیلگر فلسطینی اعلام كردند كه نتیجه این سخنرانی‌ها، فضای كمتر فلسطینی‌ها برای مانور سیاسی است. فلسطینی‌ها باید راهبردی جدید در پیش بگیرند تا بر اساس آن اسرائیل تحت فشار سیاسی شدید قرار بگیرد و حتی باید مقاومت مردمی را عملا در پیش گرفت. اگر سران فلسطین مسیر جدیدی در پیش نگیرند از لحاظ سیاسی عملا خودزنی كرده‌اند.

"وفاء اسماعیل" در پایگاه خبری العرب‌ آنلاین نظری دیگر دارد. وی در تحلیل سخنان اوباما نوشت: سخنرانی اوباما نقشه جدیدی برای مسئله فلسطن ترسیم كرد. شاید در ظاهر سخنان وی برای فلسطینی‌ها ناامید كننده باشد، ولی اگر از زاویه‌ای دیگر به آن نگاه شود، روشن می‌شود كه اوباما ناخودآگاه نقشه‌ای جدید برای فلسطین ترسیم كرد. اوباما با سخنرانی خود و با اعلام حمایت شدید از اسرائیل و با تاكید بر تلاش آمریكا برای حفظ امنیت آن و با فراخواندن فلسطینی‌ها به، به رسمیت شناختن یهودی بودن اسرائیل و ممانعت از اقدام فلسطین برای مراجعه به سازمان ملل در حقیفت این نكته را روشن كرد كه:

- آزادسازی فلسطین از رژیم صهیونیستی غاصب از طریق آمریكا هرگز حاصل نخواهد شد.

- حل مسئله فلسطین راهكاری جدید نیاز دارد كه محور اساسی آن انقلاب صلح آمیز مردمی از همه مردم عرب و حتی كل جهان اسلام است .

- ملت‌های منطقه با انقلاب‌های خود باید هر چه سریعتر از دست رژیم‌های دیكتاتوری كه اسرائیل را نزدیك‌ترین راه برای نزدیك شدن به آمریكا می‌دانند سرنگون كنند.

- انقلاب‌های عرب و اسلامی كه خواستار سقوط رژیم صهیونیستی است، همان راهی است كه درهای فلسطین را می‌تواند باز كند و تنها راهی است كه آمریكا در مقابل آن عاجز خواهد.

- اوباما و آمریكا و سازمان ملل تنها راه برای گرفتن حق فلسطینیان نیست و نباید ناامید شد.

- تجربه نشان داده است که دل بستن به آمریکا و مجامع جهانی برای احقاق حقوق فلسطینیان، سرابی بیش نیست..

قبس زعفرانی

بخش سیاست تبیان