صحنه سازی برای امتحان

جهان، جهان رشد و تکامل است. همانگونه که یک دانه با رعایت شرایط مناسب، جوانه زده و کم کم رشد می کند تا اینکه خوشه ای پرثمر شود؛ انسان هم به این دنیا آمده تا در سایه تعالیم فرستادگان الهی و بر کار بستن برنامه ای به نام دین به آن کمالی که مقام خلیفة اللهی است واصل شود. (ر.ک: تفسیر المیزان ج1ص177-180 ذیل آیه 30/بقره)

ویژگی انسان در این عرصه به این است که رشد و کمال او با نعمتی به نام اختیار گره خورده است. از این رو مکانیزم رسیدن به کمال در انسان با سایر موجودات با وجود شباهتهایی، دارای فرق های ریشه ایست. کمال انسانی به این است که او بتواند در تصمیم گیری ها آزادانه راه صواب را با وجود گزینه ناصواب انتخاب کند و در آن قدم بردارد.

اراده الهی بر این تعلق گرفته است که حق و باطل؛ عبادت و معصیت کاملا برای انسان تبیین شود و هیچ جای شک و شبهه ای باقی نماند؛ «قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ » (256/بقره) پس از این شفاف سازی مقدر شد که انسان مدام بر سر این دوراهی قرار گیرد؛ « وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْن‏» (10/بلد) که اگر با حسن استفاده از نعمت اختیار راه صحیح را به صورت غیر اجباری برگزید، پله های کمال و ترقی را یکی پس از دیگری طی کند و به مقام قرب الهی که هدف اوست نائل شود و اگر با سوء اختیار کج راهه را انتخاب کرد به عواقب ناگوار راهی که خود آزادانه برگزید گرفتار آید.

این کش و قوسهایی که هر روز با آن دست و پنجه نرم می کنیم؛ همان آزمون های الهی هستند که عده ای در آن شاکرند و قبول و عده ای کفورند و مردود؛ «إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً» (3/ انسان) آنگاه به قبول شدگان وعده بهشت و رحمت داد و بر مردود شدگان آن وعید دوزخ و شدت. (38-39/بقره)

اما نکته ای مهم که ما را بر آن داشت تا درباره آن چند سطری بنگاریم، روش برگزاری این آزمون است.

روش برگزاری آزمون های الهی

این آزمون هم به صورت علمی برگزار می شود و هم به صورت عملی.

آزمون علمی

این نوع آزمون که بیشتر متوجه قشر علما و اندیشمندان است. به این شکل برگزار می شود که ابتدا کلام حق و اندیشه صواب را از طریق رسولان (213/بقره) و فطرت بیدار (8/شمس) در اختیار مردم به خصوص علما قرار می دهد آنگاه شیطان از طریق قوای جنی و افراد انسی شروع می کند به شبهه افکنی (54/حج) تا در حوزه عقیده، باطل را شبیه به حق جلوه داده و در اندیشه او انحراف ایجاد کند.

آزمون عملی

در آزمون عملی روش کار به ترتیب زیر است:

مرحله اول

ابتدا خداوند از کاری که انجامش به ضرر کمال بشر است نهی می کند و خبر منعش را از همان دو طریقی که گفتیم (عقل و نقل) به گوش مردم می رساند. خدا به عقل و فطرت الهام کرد که ظلم کردن ممنوع است و عدالت ورزی روا و نیز فرمود به مردم بگو نماز اقامه کنند(56/نور)، روزه بگیرند(183/بقره)، خمس بدهند (41/انفال)، به جهاد بروند(35/مائده) و به نامحرم نگاه نکنند (30/نور)، هنگامی که در احرام هستند شکار نکنند (95/مائده) و صدها دستور دیگر که از طریق پیامبرش به مردم ابلاغ کرد.

مرحله دوم

در مرحله بعد برای آنکه آزمون محقق شود زمینه امتحان را نیز فراهم می کند. به عنوان مثال وقتی که حاجیان در احرام را از شکار منع می کند به آهوان دستور می دهد که از بلندیهای مکه و سینه کوه پایین بیایند و آنقدر نزدیک شوند که این منع شدگان بتوانند به راحتی آنها را با نیزه و یا حتی با دست شکار کنند. یعنی از یک طرف منع می کند و از طرفی دیگر همان منع شده را می آورد در تیرس و دسترس ایشان قرار می دهد تا عیار ایمان مردم عیان شود.

فرمود: «یَأَایهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَیَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشىَ‏ْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیكُمْ وَ رِمَاحُكُمْ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یخََافُهُ»؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید خداوند شما را به مقدارى شكار كه (به نزدیكى شما مى‏آیند و) دستها و نیزه‏هاى شما به آنها مى‏رسد، مى‏آزماید، تا معلوم شود چه كسى از خدا به وسیله ایمان به غیب مى‏ترسد.(94/مائده)

این آیه نمونه ایست برای قسمت دوم برنامه که نشان می دهد خداوند برای هر امر و نهیی بساط آزمون آن را هم فراهم می کند. اگر فرمود به نامحرم نگاه نکنید از آن طرف چند نامحرم بزک کرده را طوری مسیر می دهد که از مقابل چشم این جوان عبور کنند.

مرحله سوم

دست آخر شیاطین انس و جن از بیرون (4-6/ناس ) و نفس اماره را هم از درون (53/یوسف ع ) بر می انگیزد تا شروع به وسوسه و دعوت به ارتکاب کنند.

مرحله برگزاری امتحان

تا اینجا فقط مواد لازم برای امتحان آماده شد. حالا نوبت انسان است که نقش خود را در این معرکه ایفاء کند. در این مرحله او می تواند با حسن اختیار چشم از گناه بپوشاند و با دست ردی بر سینه وسوسه گران، گزینه صالح را انتخاب کرده و قدم در مسیر عبودیت و بندگی خداوند متعال بردارد و نیز می تواند با سوء اختیار گزینه فاسد را برگزیده و جان خود را آلوده به گناه کند.

خلاصه:

تا بشر زنده است موظف به انجام دستورات الهی است. بر او لازم است که واجب را انجام داده و حرام را ترک کند. این بایدها و نبایدهای دین در فضای امتحان و در بستر اختیار از انسانها خواسته شده است؛ بستری که خود خداوند متعال طراحی صحنه اش را برعهده دارد. صحنه ای که انسان روزانه؛ بلکه لحظه به لحظه با آن روبروست. او به روشنی می بیند که مدام بر سر دوراهی قرار دارد و مردد در اینکه کدام را ه را باید برود؟

البته در این آزمون خداوند متعال برترین بندگانش و نعمت عقل را برای کمک در یافتن بهترین گزینه به یاری تمام انسانها گسیل داشته تا کسی بعدها از تنهایی خود و بن بست در تصمصیم گیری شکایتی نکند.(165/نساء)